Hậu trường thi Olympic quốc tế – Những chuyện chưa kể – Kỳ 1: ‘We are from Việt Nam’

Có rất nhiều câu chuyện hậu trường chưa biết về trí tuệ Việt Nam trong các cuộc thi Olympic quốc tế.

TS Lê Bá Khánh Trình gặp lại người thầy đã chấm bài thi của ông 40 năm trước – Ảnh: NVCC

40 năm sau ngày nhận giải đặc biệt với số điểm tuyệt đối 40/40, TS Lê Bá Khánh Trình bất ngờ hội ngộ với giáo sư chấm bài của mình cũng ngay tại cuộc thi Olympic quốc tế; rồi những học sinh quyết định bỏ bài dễ để “chiến” ngay bài thi khó…

“Có người trong đoàn học sinh nước khác từng nói không biết gì về Việt Nam, nhưng đã phải thốt lên “thì ra Việt Nam của các ông giỏi thật!” khi nhìn học sinh của chúng ta bước lên nhận giải thưởng” – PGS.TS Nguyễn Vũ Lương, người nhiều năm gắn bó với đội tuyển Olympic toán quốc tế, nhớ lại.

Từ không biết, trở thành “đối thủ đáng gờm”

Kỷ niệm mà PGS.TS Nguyễn Vũ Lương kể lại là câu chuyện ở kỳ Olympic toán quốc tế diễn ra tại Argentina năm 1997.

“Khi gặp nhau tại buổi giao lưu giữa các đoàn đến từ nhiều quốc gia, câu hỏi xã giao phổ biến là “where are you from?”. Và câu trả lời của tôi là “Việt Nam”. Điều làm tôi nhớ là có một người đã nói rằng ông ta chưa từng biết gì về Việt Nam. Nhiều người khác cũng có suy nghĩ như thế về đất nước mình vào thời điểm ấy.

Năm đó, đoàn học sinh Việt Nam có 1 huy chương vàng và 5 huy chương bạc. Trong đoàn có Đỗ Quốc Anh đạt điểm tuyệt đối và là một trong 3 học sinh đạt điểm cao nhất kỳ thi năm đó.

Khi Quốc Anh lên sân khấu, được vinh danh cùng 2 học sinh của quốc gia khác, người từng nói không biết gì về Việt Nam đã đến bên cạnh tôi khẽ bảo: Thì ra Việt Nam của các ông giỏi thậ t” – thầy Nguyễn Vũ Lương kể. Với ông, đó là tình huống thú vị không thể quên.

“Tôi nhìn sang thầy trưởng đoàn, thấy nước mắt ông ấy rơi mà miệng thì cười. Việt Nam khi ấy chưa được nhắc đến nhiều trong các sự kiện liên quốc gia, nhưng ở một “sân chơi” hội tụ những học sinh xuất sắc, Việt Nam lại đứng bên cạnh các nước lớn khác để được vinh danh, thực sự thấy tự hào” – thầy Lương nhớ lại.

TS Lê Bá Khánh Trình, người có nhiều năm là trưởng, phó đoàn học sinh tham dự Olympic quốc tế, cũng kể một câu chuyện vui: “Tôi nhớ đó là năm 2015, trong đề thi có một bài rất khó, học sinh nhiều nước không làm được nhưng Việt Nam lại làm được. Đội tuyển Nga là một trong những đội mạnh tham gia năm đó, nhưng ông trưởng đoàn Nga cũng lắc đầu cho biết học sinh đội Nga không em nào làm được bài ấy.

Kết quả năm đó đội tuyển Việt Nam xếp thứ 5 trên tổng số 106 đoàn tham dự Olympic toán học quốc tế năm 2015, chỉ đứng sau Mỹ, Trung Quốc, Hàn Quốc và Cộng hòa dân chủ nhân dân Triều Tiên. Đội Nga đứng sau đó mấy bậc.

Gặp tôi, ông trưởng đoàn Nga nói ngay “Việt Nam ghê gớm đấy, vượt qua cả Nga”. Tôi biết đó chỉ là câu nói vui, nhưng cũng hiểu họ thực sự đánh giá tích cực về Việt Nam. Bởi ở cuộc thi quốc tế sẽ không thể có gì không minh bạch được. Kết quả là thực chất”.

Nói về những chuyển biến trong nhìn nhận, đánh giá của các nước về Việt Nam qua các kỳ Olympic, TS Lê Bá Khánh Trình nhận xét: “Vài chục năm trước, nhiều người trong các đoàn dự thi Olympic quốc tế của các nước không biết nhiều về Việt Nam, có người trước đó còn chưa bao giờ nghe tới tên Việt Nam. Nhưng tới những năm gần đây, Việt Nam được biết đến nhiều hơn và đội tuyển Việt Nam ở các kỳ Olympic quốc tế trở thành “đối thủ đáng gờm” của học sinh quốc gia khác. Tôi cảm nhận điều đó vì nhiều người trong các đoàn khác hay hỏi về đội Việt Nam, bàn luận về đội Việt Nam”.

Thầy Trình nhớ lại: “Năm 2017, kết quả của đội tuyển Việt Nam rất cao, xếp vị trí thứ 3/111 quốc gia với 4 huy chương vàng, 1 bạc, 1 đồng. Khi gặp tôi trong thang máy, các trưởng đoàn khác cùng ồ lên “Việt Nam hay quá!”.

Việc thi thố cũng có yếu tố may mắn. Có những bài quá khó, học sinh các nước không làm được, ta làm được vì bài đó phù hợp, thuộc sở trường của học sinh Việt Nam. Nhưng dù gì đó vẫn là điều mà đoàn các quốc gia khác ngưỡng mộ”.

Niềm vui đội tuyển toán quốc tế Việt Nam năm 2019 với thành tích 2 huy chương vàng, 4 huy chương bạc – Ảnh: NVCC

Nhớ Việt Nam với lời giải toán độc đáo

Năm 2019, TS Lê Bá Khánh Trình với tư cách là phó đoàn học sinh Việt Nam dự Olympic toán quốc tế tại Vương quốc Anh đã có một cuộc hội ngộ bất ngờ với GS Tony Gardiner, vị giám khảo từng chấm bài thi của ông trong kỳ Olympic toán quốc tế năm 1979.

Thầy Trình kể: “Tôi là phó đoàn nên đi cùng học sinh, còn anh Vinh ( GS Lê Anh Vinh) là trưởng đoàn nên tách ra làm việc riêng cùng các trưởng đoàn khác. Khi anh Vinh trở lại, có nói với tôi về việc gặp GS Tony Gardiner, một giám khảo của cuộc thi. Vị GS này đã kể với anh Vinh về ấn tượng của ông cách đây 40 năm khi chấm bài của một học sinh Việt Nam được điểm tuyệt đối 40/40, và được trao giải đặc biệt về lời giải độc đáo trong kỳ thi năm 1979. Học sinh mà GS Tony Gardiner nhắc đến chính là tôi.

Sở dĩ tôi có lời giải ngắn như vậy là do trước đó đã đọc nhầm đề dẫn đến hiểu sai đề và làm theo cách hiểu đó. Khi chỉ còn 30 phút thì hết giờ, tôi mới phát hiện ra. Tình huống gấp gáp khiến tôi có động lực để tìm ra cách giải nhanh và gọn nhất.

Thật bất ngờ vì trước đây tôi chưa từng gặp người thầy đã chấm bài thi của mình. Sau 40 năm, tôi là người dẫn dắt đội tuyển Việt Nam tham dự Olympic quốc tế, còn thầy dù đã cao tuổi vẫn là một giám khảo gắn bó với kỳ thi này.

Thế là chúng tôi gặp nhau. GS Tony Gardiner bây giờ đã ngoài 80 tuổi nhưng ông vẫn phong độ, say mê với toán.

Trong cuộc gặp đó, ông nhắc lại bài toán năm xưa và lần đầu tiên tôi mới biết những điều diễn ra khi các giám khảo chấm bài của tôi. GS Tony Gardiner kể khi đưa bài giải của tôi lên để các giám khảo cùng xem, mọi người đều cười vì thấy một lời giải quá ngắn.

GS Tony Gardiner đã thoáng nghĩ đây là một lời giải sai, thậm chí học sinh đã viết bậy bạ. Nhưng đọc kỹ thì thấy lời giải đúng. Ông nói rằng: Tôi nhớ bài của cậu gây ấn tượng bởi không ngờ lại có thể ngắn gọn đến như vậy. Chính vì cái bất ngờ đó đã tạo tiền đề để ban giám khảo đề nghị trao giải đặc biệt “.

Và Việt Nam còn có nhiều học sinh khác đoạt huy chương vàng trong các kỳ Olympic. Theo TS Lê Bá Khánh Trình, sau này số quốc gia tham dự Olympic toán quốc tế nhiều hơn so với thời ông đi thi, đề thi cũng khó hơn và những người ra đề đã nghiên cứu rất kỹ cách giải. Trong đó cách giải hay nhất có lẽ đã được đưa làm đáp án. Vì thế, không có thêm ai được trao giải về lời giải độc đáo nữa.

Nhưng theo thầy Trình, các thế hệ học sinh Việt Nam sau này rất giỏi. Chính các em mới là những người làm lan tỏa tinh thần, trí tuệ Việt Nam ra thế giới khi cái tên Việt Nam được xướng lên ở nhiều cuộc trao giải của các kỳ Olympic quốc tế thu hút số quốc gia tham gia gấp 5-6 lần so với thời của ông.

GS Tony Gardiner nói trước năm 1979 ông không biết gì về Việt Nam, nhưng sau kỳ thi năm đó ông bắt đầu biết Việt Nam là đất nước có một học sinh viết lời giải đặc biệt: đó chính là TS Lê Bá Khánh Trình ngày nay.

____________________________

Quyết định bỏ qua bài dễ để “chiến” bài khó nhất, một bài hình có 6 cách giải khác nhau và đều đúng, hay bỏ ra cả tiếng chỉ để tìm cách giải tối ưu nhất. Đó là những chuyện lạ mà rất bình thường ở các kỳ Olympic quốc tế.

Kỳ tới: Thước đo niềm say mê