Những yếu tố giúp nền kinh tế Nga đứng vững trước lệnh trừng phạt của phương Tây
Dưới đây là những yếu tố giúp nền kinh tế Nga đứng vững trước lệnh trừng phạt khắc nghiệt của phương Tây và một số thách thức với Moskva trong thời gian tới.
Tổng thống Nga Vladimir Putin (trái) tại sân vận động Luzhniki ở Moskva ngày 22/2/2023. Ảnh: AFP
Theo bình luận của kênh truyền hình Pháp France 24 (france24.com) ngày 23/2, bất chấp những đòn trừng phạt nặng nề của phương Tây áp đặt với Moskva, nền kinh tế Nga năm 2022 chỉ suy giảm nhẹ. “Khả năng phục hồi” của nền kinh tế Nga cũng đã được Tổng thống Vladimir Putin ca ngợi trong bài phát biểu hồi đầu tuần này.
Nhanh chóng thích nghi
Nền kinh tế Nga đang thích nghi, khác xa với “sự sụp đổ” mà Bộ trưởng Tài chính Pháp Bruno Le Maire dự đoán sau làn sóng trừng phạt đầu tiên của phương Tây ngay khi xung đột ở Ukraine bùng nổ. Theo cơ quan thống kê Rosstat (Nga), GDP nước này chỉ suy giảm 2,1% trong năm 2022. Đối với năm 2023, Quỹ T.iền tệ Quốc tế (IMF) thậm chí còn dự đoán kinh tế Nga sẽ tăng trưởng 0,3%.
“Chúng tôi đã đảm bảo sự ổn định tình hình kinh tế và bảo vệ công dân của chúng tôi”, Tổng thống Nga Vladimir Putin cho biết trong bài phát biểu hôm 21/2, đồng thời tuyên bố rằng phương Tây đã thất bại trong việc “làm mất ổn định xã hội Nga”.
Khả năng phục hồi của nền kinh tế Nga chủ yếu là do giá dầu và khí đốt tăng cao vào năm 2022, bù đắp cho sự sụt giảm khối lượng xuất khẩu (giảm khoảng 25% đối với khí đốt). Từng là một trong những đối tác thương mại chính của Nga, EU đã tìm cách giảm 55% lượng nhập khẩu khí đốt tự nhiên từ Moskva, với mục đích hạn chế nguồn thu của Điện Kremlin.
Để khắc phục thâm hụt, Nga đã chuyển sang những khách hàng mới, đặc biệt là Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ và Trung Quốc. Theo Phó Thủ tướng Nga Alexander Novak, việc cung cấp khí đốt của Moskva thông qua đường ống dẫn khí “Power of Siberia” đã tăng 48%.
Khi cuộc xung đột Nga – Ukraine bước sang năm thứ hai, ngành công nghiệp vũ khí cũng góp phần vào việc duy trì hoạt động kinh tế. “Ngành vũ khí đã chứng kiến sự gia tăng mạnh về sản lượng. Đây là một dấu hiệu rõ ràng cho thấy một số chi nhánh của tổ hợp công nghiệp – quân sự đã thành công trong việc thích nghi. Ví dụ, có những nhà máy hoạt động 24/24″, David Teurtrie, giảng viên cao cấp về khoa học chính trị tại Học viện Công giáo Vendée ở miền Tây nước Pháp nhận định.
Một lĩnh vực thế mạnh khác của nền kinh tế Nga, theo Tổng thống Putin, là nông nghiệp. Ông Putin cho biết: “Đến ngày 30/6/2023, chúng tôi sẽ có thể đưa tổng khối lượng xuất khẩu ngũ cốc lên 55 – 60 triệu tấn”.
Khí đốt, dầu mỏ, tài chính, thương mại, công nghệ… tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế Nga đều bị ảnh hưởng bởi các đợt trừng phạt liên tiếp của phương Tây. Tuy nhiên, các công ty Nga đang chứng minh sự thích nghi của họ. Ví dụ, sau khi bị loại hệ thống SWIFT, các ngân hàng Nga đã dựa vào các bên trung gian để né trừng phạt.
Video đang HOT
Hàng hóa phương Tây cũng dễ dàng được nhập khẩu thông qua các nước thứ ba như Kyrgyzstan, Armenia hoặc Gruzia, để cung cấp cho ngành công nghiệp Nga. Ngành công nghiệp thực phẩm, bán lẻ cũng được phục hồi nhờ sự mở rộng của các công ty địa phương thay thế các thương hiệu phương Tây, như Pepsi hay Coca-Cola.
“Kể từ khi Liên Xô sụp đổ, chúng tôi đã trải qua ít nhất 4 cuộc khủng hoảng lớn. Chúng tôi đã quen với các vấn đề và thành thật mà nói, đây không phải là điều tồi tệ nhất mà chúng tôi phải đối mặt”, Yuri Saprygin, một doanh nhân đến từ thành phố Kaluga, miền Trung nước Nga cho biết.
Đối mặt với các biện pháp trừng phạt của phương Tây, doanh nhân Saprygin lưu ý Nga buộc phải thay thế một số mặt hàng từ châu Âu bằng hàng của Nga và Trung Quốc. “Thật không dễ dàng, nhưng chúng tôi không bao giờ ngừng hoạt động kinh doanh của mình”, doanh nhân có công ty bán thiết bị y tế cho các phòng thí nghiệm trên nói.
Thách thức thời gian tới
Trong khi nền kinh tế Nga hiện vẫn đứng vững, nó dường như sẽ bị suy yếu về lâu dài và tình hình có thể trở nên tồi tệ hơn, do tác động của một số biện pháp trừng phạt vẫn chưa được cảm nhận và thời gian sẽ trả lời. Đó là trường hợp trừng phạt dầu mỏ, nguồn thu nhập chính của ngân sách Nga.
Kể từ tháng 12 năm ngoái, lệnh cấm vận của EU đối với dầu thô của Nga có hiệu lực đi kèm với việc áp trần giá dầu được vận chuyển bằng đường biển. Kể từ ngày 5/2 năm nay, các cơ chế tương tự được áp dụng cho các sản phẩm dầu tinh chế.
Những lệnh cấm vận này có thể ảnh hưởng đáng kể đến ngân sách của Nga. “Đây mới chỉ là khởi đầu. Các lệnh trừng phạt đối với Nga giống như một cuộc chạy đua đường dài hơn là chạy nước rút. Trong những tháng tới, Moskva sẽ cần phải giải một thách thức lớn để dồn nguồn lực cho cuộc xung đột ở Ukraine, đồng thời duy trì các khoản trợ cấp xã hội đủ cao để tránh tình trạng bất ổn”, chuyên gia Agathe Demarais, Giám đốc dự báo toàn cầu tại Economist Intelligence Unit lưu ý.
Tuy nhiên, chuyên gia Demarais cũng thừa nhận: “Giá dầu thấp hơn chắc chắn có tác động đến ngân sách Nga, nhưng thị trường sẽ ổn định. Nga vẫn còn lâu mới bị tê liệt về kinh tế như phương Tây đã hy vọng và có nhiều cách để hạn chế các lệnh trừng phạt: dự trữ tài chính khổng lồ và nợ tương đối thấp, mang lại cho nước này khả năng vay mượn đáng kể”.
Trên thực tế, không phải tất cả các lĩnh vực của Nga đều bị ảnh hưởng bởi lệnh trừng phạt theo cùng một cách. Phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu điện tử, lĩnh vực công nghệ Nga đang phải chịu gánh nặng từ lệnh trừng phạt của phương Tây đối với chất bán dẫn, vốn thiết yếu cho ngành công nghiệp quân sự và hàng không, và thậm chí cho lĩnh vực ô tô.
Ngành ô tô của Nga là một trong những ngành gặp khó khăn nhất do lệnh trừng phạt. Theo Hiệp hội các doanh nghiệp châu Âu (AEB), số lượng ô tô được bán ra vào năm ngoái đã giảm gần một triệu xe so với năm 2021, tương ứng với mức giảm 59%.
Con số này không chỉ nói lên nhiều điều về tác động của các biện pháp trừng phạt mà còn về sự suy giảm sức mua của người dân Nga, những người giống như tất cả người dân châu Âu phải chịu mức lạm phát cao.
Trong khi đó, một số nhà quan sát và chính trị gia phương Tây nghi ngờ các số liệu thống kê chính thức do Nga cung cấp. Phản ứng với số liệu GDP của Nga, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết “nền kinh tế Nga đang chịu nhiều tổn thất”.
Một số chỉ số quan trọng, chẳng hạn như dữ liệu ngoại thương, không còn được Điện Kremlin công bố. Chuyên gia Demarais nói: “Có lẽ điều này là để ngăn phương Tây tuyên truyền về hiệu quả của các biện pháp trừng phạt”.
Ngoài ra, hơn 300.000 người Nga đã được huy động cho cuộc xung đột ở Ukraine và hàng trăm nghìn người Nga được cho là đã rời khỏi nước này trong 12 tháng qua. Tình trạng đó có thể ảnh hưởng đến năng suất lao động của Nga trong dài hạn.
Trung Á đau đầu với sự thay đổi về cán cân quyền lực đảm bảo an ninh giữa Nga và Trung Quốc
Cuộc xung đột Nga - Ukraine đã gây ra những làn sóng chấn động địa chính trị khắp Trung Á, làm thay đổi về cán cân quyền lực giữa Bắc Kinh và Moskva trong khu vực.
Quan điểm lâu nay về sự phân công lao động trong đó Trung Quốc là nhà đầu tư lớn và Nga là nhà đảm bảo an ninh ở Á - Âu đã không còn phù hợp.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (phía trước bên phải) và Tổng thống Nga Vladimir Putin (phía trước bên trái) tham dự một cuộc họp tại Uzbekistan vào tháng 9/2022. Ảnh: Reuters
Theo Đài phát thanh Tự do châu Âu (RFE/RL) ngày 14/12, trong một thỏa thuận ít phô trương, Tajikistan tháng trước đã đồng ý thực hiện các cuộc diễn tập chống k.hủng b.ố thường xuyên với lực lượng an ninh Trung Quốc trên lãnh thổ của mình. Thỏa thuận chính thức hóa sự hợp tác quân sự, an ninh ngày càng tăng giữa hai nước và nó cũng cung cấp một cái nhìn khác về ảnh hưởng đang gia tăng của Bắc Kinh đối với Trung Á sau cuộc xung đột ở Ukraine.
Trong bối cảnh sức mạnh kinh tế của Nga ở Trung Á đang bị xói mòn do các biện pháp trừng phạt của phương Tây nhằm vào Moskva và những thách thức do cuộc xung đột ở Ukraine, các nhà lãnh đạo Trung Á, đặc biệt là Tổng thống Kazakhstan Qasym-Zhomart Toqaev và Tổng thống Tajikistan Emomali Rahmon - đã tìm cách thu thút các đối tác mới và làm sâu sắc hơn quan hệ với các cường quốc khác.
Điều này dẫn đến một loạt chuyến thăm ngoại giao từ châu Âu đến Trung Á, trong đó có chuyến thăm Trung Á của Chủ tịch Hội đồng châu Âu Charles Michel vào tháng 10 và người đứng đầu chính sách đối ngoại của EU Josep Borrell vào tháng 11. Cả ông Toqaev và người đồng cấp Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev cũng đã tới Paris để gặp Tổng thống Pháp Emmanuel Macron vào những dịp riêng biệt trong tháng 11.
Nhưng trước đó vào tháng 9, trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên kể từ đại dịch COVID-19, nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã đến thăm Kazakhstan trước khi tham dự hội nghị thượng đỉnh của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) ở Uzbekistan.
Trung Quốc là một thế lực kinh tế lớn ở Trung Á trong nhiều thập kỷ và nhiều quốc gia trong khu vực, chẳng hạn như Tajikistan và Kyrgyzstan, nợ Bắc Kinh hàng tỷ USD. Nhưng Bắc Kinh đã dần chuyển sang mở rộng hợp tác an ninh với khu vực trong những năm gần đây, với Tajikistan trở thành tâm điểm. Trung Quốc từ lâu đã lo ngại về chủ nghĩa k.hủng b.ố lan rộng trong khu vực từ Afghanistan, Pakistan và Tajikistan, tất cả đều giáp với khu tự trị Tân Cương ở phía Tây của nước này.
Do đó, lực lượng an ninh Trung Quốc được cho là đang điều hành một căn cứ an ninh dọc biên giới Tajikistan - Afghanistan với các đối tác Tajikistan của họ mặc dù Tajikistan chính thức phủ nhận. Bắc Kinh cũng đang cải tạo các t.iền đồn biên giới cũ thời Liên Xô và xây dựng các trạm kiểm soát mới dọc biên giới Tajikistan với Afghanistan.
Vào tháng 10/2021, Dushanbe cũng thông báo rằng Trung Quốc sẽ tài trợ và xây dựng cơ sở vật chất mới cho đơn vị phản ứng nhanh đặc biệt của Tajikistan ở Khu tự trị Gorno-Badakhshan (GBAO).
Những thách thức
Có một thực tế dễ nhận thấy là các quốc gia Trung Á tiếp tục tìm cách tách mình ra khỏi đồng minh truyền thống của họ là Moskva. Các chuyên gia cho rằng thỏa thuận Tajikistan - Trung Quốc vào tháng 11 năm nay là một bước nhỏ khác được thực hiện bởi các quốc gia Trung Á để tạo khoảng cách với đồng minh truyền thống là Moskva, nhưng đây là một quá trình khá phức tạp.
Như Temur Umarov, một thành viên tại Quỹ Carnegie về Hòa bình Quốc tế giải thích: "Các nhà lãnh đạo Trung Á đều đang tìm cách đa dạng hóa những mối quan hệ đối tác của họ và giảm sự phụ thuộc vào Nga. Câu hỏi lớn là liệu Nga có đồng ý với điều đó hay không. Có một sự căng thẳng ngày càng tăng giữa nhu cầu tách ra khỏi các mối quan hệ lịch sử với Nga trong khi cũng tìm cách tránh một phản ứng mạnh mẽ từ Moskva để đáp lại. Vẫn còn rất nhiều sự nhạy cảm ở đây [ở Trung Á]. Khu vực này chưa bao giờ rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan như hiện nay".
Tổng thống Kazakhstan Qasym-Zhomart Toqaev (phải) gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong chuyến thăm cấp nhà nước tới Kazakhstan ngày 14/9. Ảnh: Reuters
Trong khi đó, Bradley Jardine, một thành viên tại Viện Kissinger của Trung tâm Wilson về Trung Quốc và Mỹ nhận định: "Quan điểm lâu nay về sự phân công lao động trong đó Trung Quốc là nhà đầu tư lớn và Nga là nhà đảm bảo an ninh ở Á - Âu đã không còn phù hợp".
Nhưng trong khi dấu ấn an ninh của Bắc Kinh tiếp tục mở rộng trong khu vực, điều này vẫn bị hạn chế về phạm vi và có sự chồng chéo ngày càng tăng với các lợi ích an ninh của chính Nga ở Trung Á.
"Không giống như Nga, các cuộc tập trận của Trung Quốc có quy mô nhỏ hơn, liên quan đến các cơ quan an ninh nội địa, hành động trong các tình huống như đột kích các nhóm k.hủng b.ố ở vùng núi hoặc chống lại các phần tử Hồi giáo tấn công các thị trấn ở Tân Cương. [Điều này] cho thấy chính sách đối ngoại khu vực của Trung Quốc vẫn hướng về trong nước như thế nào", chuyên gia Jardine nói.
Trong khi Trung Quốc có lợi thế để gia tăng sự hiện diện chính trị, kinh tế và quân sự ở Trung Á trong bối cảnh ảnh hưởng của Moskva bị suy giảm, lợi ích của Bắc Kinh không nhất thiết bị coi là chi phí tổn thất của Moskva. Ông Umarov lưu ý: "Tôi nghĩ rằng mức độ chú ý về sự cạnh tranh tiềm tàng với Nga và Trung Quốc thường bị thổi phồng quá mức khi nói đến an ninh ở Trung Á. Nga có thể chấp nhận sự hiện diện an ninh ngày càng tăng của Trung Quốc ở [Trung Á] và Điện Kremlin hiểu rằng theo nhiều cách, đây là một quá trình không thể tránh khỏi nằm ngoài tầm kiểm soát của họ".
Theo vị chuyên gia này, Bắc Kinh và Moskva đã tái khẳng định mối quan hệ của họ vào tháng 2 năm nay với tuyên bố quan hệ đối tác "không giới hạn". Mối quan hệ đó đã được thử thách trong cuộc xung đột ở Ukraine và dường như đã tồn tại, phần lớn, do sự thù địch chung đối với phương Tây.
Về phần mình, Raffaello Pantucci, thành viên cao cấp tại Viện nghiên cứu quốc phòng và an ninh Anh (RUSI) có trụ sở tại London cho rằng trong khi cuộc xung đột ở Ukraine đã tạo cơ hội cho Trung Á mở rộng quan hệ đối tác với nhiều quốc gia, thì Trung Quốc vẫn gặp một số thách thức. Ông Pantucci nói: "Đây là một năm có nhiều thay đổi lớn, nhưng đối với Trung Quốc, mọi thứ không thay đổi đáng kể. Biên giới khó kiểm soát của Tajikistan với Afghanistan luôn là mối lo ngại thường xuyên đối với họ và đó là điều họ muốn tự mình giải quyết".
Giữa một năm đầy biến động đối với khu vực vốn chứng kiến tình trạng bất ổn và sự can thiệp của Nga vào Kazakhstan vào tháng 1, xung đột giữa Kyrgyzstan và Tajikistan, căng thẳng tiếp diễn ở GBAO và các cuộc biểu tình ở Uzbekistan, Bắc Kinh đã đề nghị hỗ trợ chính quyền địa phương nhưng "vẫn giữ khoảng cách giữa các cuộc khủng hoảng". Theo ông Pantucci, trong khi Trung Quốc lo lắng về sự bất ổn, họ vẫn không muốn trở thành "trọng tài cho các vấn đề của khu vực".
Doanh thu xuất khẩu năng lượng của Nga tăng gần 100 tỷ USD trong năm nay Nền kinh tế Nga đang tăng trưởng tốt hơn dự báo ban đầu khi đối mặt với các lệnh trừng phạt của phương Tây, do doanh thu năng lượng tăng mạnh. Nga vẫn là nước xuất khẩu các sản phẩm dầu và khí đốt hàng đầu thế giới. Ảnh: Sky News Theo hãng tin Reuters và Đài châu Âu Tự do (RFE/RL), Bộ...
