Dạy học tích hợp trong điều kiện “bình thường mới”
Nhiều năm trở lại đây, giáo dục STEM (hoạt động giáo dục tích hợp các môn Toán, Khoa học, Kỹ thuật và Công nghệ) được triển khai rộng rãi tại các trường học.
Trong bối cảnh học sinh đến trường còn hạn chế, hoạt động này cần môi trường giảng dạy linh hoạt hơn, trong đó người thầy đóng vai trò chủ động để trang bị kiến thức, kỹ năng cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới.
Nỗ lực duy trì hoạt động
Mới đây, vòng thi phản biện cuộc thi Khoa học kỹ thuật cấp trường lần thứ XI năm học 2021-2022 do Trường THPT Gia Định (quận Bình Thạnh, TPHCM) tổ chức đã diễn ra sôi nổi với sự tham gia tranh tài của 75 học sinh với 38 đề tài nghiên cứu ở các lĩnh vực Hóa – Sinh, Khoa học xã hội – hành vi và Tin học – Vật lý.
Điểm mới của cuộc thi năm nay là tất cả phần thi đều diễn ra theo hình thức trực tuyến, học sinh trả lời câu hỏi phản biện của hội đồng giám khảo thông qua màn hình máy tính được kết nối internet.
Theo một thành viên trong ban tổ chức, số lượng đề tài dự thi năm nay không giảm so với các năm trước, dù thời điểm triển khai cuộc thi (cuối tháng 10-2021) học sinh chưa đến trường học trực tiếp do ảnh hưởng của dịch bệnh. Đây là một trong những nỗ lực của nhà trường trong việc duy trì các hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong bối cảnh dạy học trực tuyến còn hạn chế.
Tương tự, tại Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa (quận 1, TPHCM), cuối tuần qua đã diễn ra vòng chung kết cuộc thi “Học sinh nghiên cứu khoa học cấp trường” dành cho học sinh từ khối 6 đến khối 12. Nhiều học sinh đánh giá, cuộc thi thay đổi hình thức tham gia từ trực tiếp sang trực tuyến để phù hợp bối cảnh dịch bệnh buộc các em phải đầu tư, chuẩn bị tốt hơn trong việc truyền đạt nội dung đề tài nghiên cứu, vì mọi tương tác đều diễn ra gián tiếp qua màn hình máy tính.
Vòng chung kết cuộc thi “Học sinh nghiên cứu khoa học cấp trường” do Trường THPT chuyên Trần Đại Nghĩa vừa tổ chức trực tuyến
Ông Lê Duy Tân, Trưởng phòng Giáo dục trung học, Sở GD-ĐT TPHCM, cho biết, khó khăn lớn nhất hiện nay đối với giáo dục STEM là thời gian học sinh đến trường còn hạn chế. Trong khi đó, hoạt động giáo dục này ngoài việc yêu cầu học sinh nghiên cứu lý thuyết, còn đòi hỏi người học phải thực hành, vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết vấn đề đặt ra trong thực tế. Hiện nay, các trường đang triển khai giáo dục STEM theo nhiều hình thức, cấp độ khác nhau. Ở mức độ cơ bản là tích hợp các hoạt động trò chơi trên lớp, cao hơn là giáo án bài dạy liên môn, hoặc dạy học theo chủ đề, dự án.
“Tùy vào điều kiện thực tế tại đơn vị, trường học có thể triển khai hoạt động theo nhiều mức độ. Tuy nhiên, cần tránh tình trạng làm theo lối mòn là dạy học theo một giáo án có sẵn, yêu cầu học sinh thao tác mà không kèm hướng dẫn, không truyền được đam mê nghiên cứu khoa học cho các em”, ông Lê Duy Tân bày tỏ.
Linh hoạt và thích ứng trong tình hình mới
Video đang HOT
Giáo viên Nguyễn Minh Lý, Trường THPT Nguyễn Chí Thanh (quận Tân Bình, TPHCM) nêu thực tế, so với học trực tiếp trên lớp, dạy học qua internet khiến thời gian tương tác giữa giáo viên và học sinh ít đi. Trong khi đó, giáo dục STEM đòi hỏi cả người dạy lẫn người học phải đầu tư kiến thức nhiều hơn.
Trước băn khoăn này, đại diện Phòng Giáo dục trung học (Sở GD-ĐT) cho biết, chương trình giáo dục mới trao quyền chủ động cho giáo viên. Căn cứ vào mục tiêu môn học, giáo viên hoàn toàn chủ động trong việc hướng dẫn học sinh tìm hiểu kiến thức thông qua nhiều nguồn học liệu khác nhau.
Theo bà Trần Thị Kim Thanh, Phó Trưởng phòng Giáo dục thường xuyên (Sở GD-ĐT), trên cơ sở khung chương trình của Bộ GD-ĐT, giáo viên phải sáng tạo trong việc thiết kế các hoạt động giảng dạy. Tuy nhiên, thầy, cô giáo trước đây đều được đào tạo đơn môn, đổi mới giáo dục theo hướng liên môn, tích hợp trở thành thách thức không nhỏ đối với đội ngũ.
TS Nguyễn Thanh Hải, Viện Nghiên cứu giáo dục STEM, Đại học Missouri (Mỹ) chia sẻ, trong bối cảnh dịch bệnh diễn biến phức tạp, học sinh có thể tiếp cận giáo dục STEM thông qua hình thức mới là online. Trong đó, yêu cầu thực hành cần được hiểu theo hướng mở là không chỉ hướng dẫn người học thao tác đơn thuần mà giáo viên cần đặt những câu hỏi gợi mở, qua đó kích thích khả năng tư duy và sáng tạo của học sinh. Tuy nhiên, chuyên gia này cũng thừa nhận, đây là giải pháp học tập tạm thời, về lâu dài, học sinh cần được đến trường để tương tác trực tiếp với giáo viên, phát triển các kỹ năng quan sát, nghiên cứu, thực nghiệm…
Tại Mỹ, giáo viên tham gia bồi dưỡng, tập huấn phương pháp giáo dục STEM được cấp kinh phí để sau khi tập huấn trở về đơn vị có đủ điều kiện trang bị công cụ, tài liệu triển khai trong thực tế. Trong khi đó, ở Việt Nam, nhiều khóa bồi dưỡng STEM giáo viên phải đóng tiền mới được tham gia, nhiều trường hợp sau khi bồi dưỡng xong trở về không thể áp dụng do “không bột khó gột nên hồ”.
TS NGUYỄN THANH HẢI, Viện Nghiên cứu giáo dục STEM,
Đại học Missouri, Mỹ
Ông Hung Chuan Khoo, Giám đốc cấp cao về Chuyển đổi số và Phát triển giáo dục, khu vực châu Á – Thái Bình Dương dự báo, trong tương lai, những tiến bộ về công nghệ tự động hóa và trí tuệ nhân tạo sẽ ảnh hưởng đến hầu hết các nhóm nghề nghiệp, đòi hỏi kỹ năng nhận thức cao hơn về hợp tác, giao tiếp, giải quyết vấn đề, tư duy phản biện và sáng tạo của người học.
Vì vậy, chương trình giáo dục phổ thông mới tại Việt Nam buộc phải đổi mới theo hướng tiếp cận phẩm chất, năng lực người học, qua đó tạo môi trường học tập thực tế, sinh động, nhiều cơ hội trải nghiệm giúp học sinh thích ứng với thay đổi của xã hội.
Nâng chất 'sân chơi' khoa học kỹ thuật của học sinh
Cuộc thi khoa học kỹ thuật (KHKT) dành cho học sinh trung học là một sân chơi bổ ích, nơi ươm mầm cho những người trẻ đam mê nghiên cứu khoa học.
Quan trọng hơn, đây còn là môi trường học tập hữu ích, giúp học sinh phát huy được năng lực, phẩm chất của từng cá nhân.
Bùi Quang Trí giới thiệu đề tài Ứng dụng hỗ trợ người khiếm thị di chuyển trong các tòa nhà tại cuộc thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học cấp tỉnh, năm học 2018-2019. Ảnh: H.Yến
Vì vậy, làm thế nào để cuộc thi KHKT ngày càng chất lượng, hạn chế tối đa những tiêu cực có thể xảy ra là điều rất cần thiết. Bởi sự phát triển của cuộc thi sẽ là động lực thúc đẩy giáo dục STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật, Toán học) phát triển.
* Trưởng thành từ cuộc thi
Từ năm học lớp 8, Lê Quang Trí, cựu học sinh Trường THPT Long Khánh (TP.Long Khánh) đã bắt đầu tham gia cuộc thi KHKT với đề tài Hệ thống tự động tắt điện trong lớp học. Liên tục những năm sau đó, Quang Trí đều đặn góp mặt trong sân chơi này với hàng loạt sản phẩm như: hê thông cảnh báo xe ơ góc khuât; thiêt bị bảo vê tai khỏi tiêng ôn có tạo áp suât cao; ứng dụng hỗ trợ người khiếm thị di chuyển trong các tòa nhà; robot hỗ trợ người khuyết tật cầm nắm đồ vật. Các sản phẩm trên đều đoạt giải cao trong cuộc thi KHKT cấp tỉnh.
Trong đó, dự án Ưng dụng hỗ trợ người khiếm thị di chuyển trong các tòa nhà đoạt giải nhất cuộc thi KHKT cấp tỉnh và giải nhì cấp quốc gia (năm học 2018-2019).
Đối với Quang Trí, cuộc thi KHKT đã mang đến cho mình nhiều trải nghiệm quý báu. Đó không chỉ là niềm vui khi giành được giải cao trong một cuộc thi mà chính là cảm giác tự hào khi chiến thắng chính mình, hoàn thành được ý tưởng đề ra cho mỗi đề tài. Hơn hết, nhờ tham gia cuộc thi, Trí đã lĩnh hội được nhiều kiến thức, kỹ năng mà nếu chỉ thông qua việc học tập ở lớp học truyền thống thì sẽ không thể nào có được.
"Mỗi lần thực hiện một ý tưởng mới là mỗi lần phải tự mày mò, nghiên cứu. Khi bắt tay vào làm mới thấy đưa ra được ý tưởng thì dễ nhưng hoàn thành được ý tưởng thì rất nhiều khó khăn, thử thách. Nhưng cũng nhờ đó, bản thân em đã mở rộng kiến thức liên quan trực tiếp đến đề tài. Em rất thích cách "học đi đối với hành" này" - Quang Trí chia sẻ.
Tốt nghiệp THPT, Quang Trí quyết định vào học ngành Công nghệ thông tin (CNTT) Trường đại học Khoa học tự nhiên theo diện tuyển thẳng (vì đoạt giải nhì quốc gia). "Các đề tài tham gia cuộc thi KHKT của em đều thuộc lĩnh vực CNTT.
Quá trình tự học thông qua nghiên cứu khoa học đã giúp em có được những kiến thức mang tính tổng quan, sơ lược. Khi vào đại học, em được tìm hiểu sâu hơn, mang tính bản chất của vấn đề. Điều này khiến em thấy rất thú vị" - Quang Trí cho biết thêm.
Tại Đồng Nai, cuộc thi KHKT đã được tổ chức trong 9 năm qua với sự tham gia của hàng ngàn học sinh THCS, THPT trong toàn tỉnh. Không phải ai cũng đạt được giải cao nhưng tất cả thí sinh đến với cuộc thi đều gặt hái được những thành quả tốt đẹp. Đó chính là quá trình họ "vượt lên chính mình" để biết cách tự học, chiếm lĩnh tri thức và đem tri thức áp dụng vào cuộc sống...
* Động lực thúc đẩy giáo dục STEM
Từ những năm đầu diễn ra cuộc thi KHKT, thầy Trần Quang Chung, Phó hiệu trưởng Trường THCS Đồng Hiệp (xã Phú Điền, H.Tân Phú) đã có mặt trong các buổi triển lãm, trưng bày sản phẩm ở cuộc thi cấp tỉnh. Từ đó đến nay, đều đặn năm nào nhà trường cũng tổ chức sân chơi này cho học sinh.
Học sinh tham gia cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp tỉnh đang giới thiệu về sản phẩm cho các thành viên Ban giám khảo. Ảnh: H.YẾN
"Không phải học sinh nào tham gia cuộc thi này cũng sẽ trở thành nhà khoa học. Điều quan trọng và cũng là lý do chính mà chúng tôi khuyến khích học sinh tham gia thi KHKT chính là mong muốn các em có được tư duy khoa học để làm việc một cách khoa học. Thực tế, có nhiều em từng thi KHKT nhưng không lựa chọn học tiếp THPT để vào đại học mà lại lựa chọn học nghề, sân chơi KHKT cũng đã góp phần trong việc tự định hướng nghề nghiệp của các em" - thầy Quang Chung cho biết.
Trường THCS Đồng Hiệp là một trong những trường có hoạt động giáo dục STEM khá sôi nổi ở H.Tân Phú. Thầy Quang Chung cho rằng, cuộc thi KHKT có vai trò rất quan trọng trong việc thúc đẩy giáo dục STEM phát triển. Từ hoạt động giáo dục STEM, nhà trường chọn ra những cá nhân tiêu biểu, những sản phẩm đặc sắc nhất để tham gia cuộc thi KHKT. Nhờ có cuộc thi, giáo viên, học sinh được giao lưu, học hỏi các trường bạn và cũng biết được mình đang ở đâu trong hoạt động nghiên cứu khoa học để cố gắng, phấn đấu.
Có thể nói, cuộc thi KHKT tiêu biểu cho giáo dục STEM mà Bộ GD-ĐT đang thúc đẩy. Theo Phó giám đốc Sở GD-ĐT Võ Ngọc Thạch, trong chương trình giáo dục phổ thông mới 2018, giáo dục STEM đã được chú trọng. "Giáo dục STEM vừa mang ý nghĩa thúc đẩy giáo dục trong các lĩnh vực: khoa học, công nghệ, kỹ thuật, toán học vừa thể hiện phương pháp tiếp cận liên môn nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học. Cuộc thi sáng tạo KHKT chính là một hoạt động giáo dục STEM tiêu biểu. Do đó, việc duy trì cuộc thi KHKT là cần thiết" - ông Ngọc Thạch cho hay.
Là người theo dõi cuộc thi KHKT nhiều năm đồng thời là giám khảo cuộc thi, PGS-TS Nguyễn Vũ Quỳnh, Phó hiệu trưởng Trường đại học Lạc Hồng nêu quan điểm: "Xét dưới góc độ giá trị thì cuộc thi KHKT là một sân chơi và mang lại cho người tham gia những kiến thức, kinh nghiệm quý báu. Rõ ràng, các thế hệ học sinh tham gia sân chơi này đều rất trưởng thành và gặt hái những thành công trong sự nghiệp. Một trong những bước đệm cho sự thành công hôm nay của các em chính là kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng có được từ cuộc thi".
Theo Phó giám đốc Sở GD-ĐT VÕ NGỌC THẠCH, để sân chơi KHKT ngày càng phát triển và đi vào thực chất hơn, các trường THCS, THPT cần tăng cường sự hợp tác, hỗ trợ từ các cấp lãnh đạo, trường đại học, Viện nghiên cứu, trung tâm giáo dục STEM. Việc trang bị cơ sở vật chất cho các hoạt động giáo dục STEM cũng rất cần thiết.
* "Nhặt sạn" để cuộc thi ngày càng tốt hơn
Cuộc thi KHKT dành cho học sinh tại Việt Nam được tổ chức theo mô hình của cuộc thi KHKT quốc tế (Intel ISEF). Mỗi năm, có khoảng 1.500 học sinh từ lớp 8-12 từ hơn 70 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới tham gia cuộc thi này.
Để chọn được học sinh đi thi quốc tế, cuộc thi KHKT trong nước buộc phải tuân thủ các quy định cơ bản của Intel ISEF. Hằng năm, Bộ GD-ĐT đều có cập nhật mới, cải tiến để bám sát với quốc tế và tổ chức tập huấn cho cán bộ cốt cán phụ trách cuộc thi KHKT của các sở GD-ĐT. Sau đó, Sở GD-ĐT tập huấn lại cho cán bộ, giáo viên cốt cán của các phòng GD-ĐT, các trường THCS, các trường THPT trên toàn tỉnh. Các tiêu chí chấm điểm của một dự án thi KHKT cũng rất cụ thể, rõ ràng.
Tuy nhiên, trong những năm gần đây, khi sản phẩm đem đến cuộc thi ngày càng trở nên chuyên nghiệp, có hàm lượng khoa học cao thì nhiều câu hỏi về vấn đề bản quyền, sự tham gia thực chất của học sinh trong các dự án... bắt đầu được đặt ra. Đặc biệt, sau cuộc thi KHKT cấp quốc gia năm nay, những lùm xùm về cuộc thi càng được nhắc đến nhiều hơn. Thậm chí, một số giáo viên, nhà khoa học còn đề xuất nên bỏ cuộc thi.
Ngược lại, cũng có rất nhiều giáo viên, nhà khoa học ủng hộ cuộc thi. Ý kiến chung của những người ủng hộ cuộc thi là: mục đích của cuộc thi là tốt, tiêu cực xảy ra là do người lớn làm sai chứ bản thân cuộc thi và các em học sinh không có lỗi. Cuộc thi là sân chơi bổ ích dành cho học sinh. Vì vậy, nếu cuộc thi "có sạn" thì người lớn nên "nhặt sạn" để trả cuộc thi về đúng bản chất của nó chứ không để con sâu làm rầu nồi canh".
Tại Đồng Nai, để tổ chức tốt cuộc thi, Sở GD-ĐT đã chú trọng công tác tập huấn cho giáo viên tham gia hướng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học. Sở GD-ĐT cũng mời các nhà khoa học, các giảng viên đại học có uy tín tham gia ban giám khảo. Ngoài việc thuyết trình giới thiệu về dự án của mình, các thí sinh sẽ phải trả lời bất kỳ câu hỏi nào mà giám khảo đưa ra. Với những tiêu chí cụ thể, rõ ràng, chỉ những học sinh "thực học, thực hành" mới có thể thuyết phục được Ban giám khảo.
Ông Trần Đình Vinh, Trưởng phòng Nghiệp vụ 1 (Sở GD-ĐT) khẳng định: "Thông qua hoạt động hỏi đáp trực tiếp, các thành viên của Ban giám khảo sẽ biết được các em có phải là tác giả thực sự của đề tài hay không, các em làm bao nhiêu phần trăm trong sản phẩm đó. Từ đó, họ sẽ đánh giá kết quả thực chất của học sinh đã đạt được trong dự án là bao nhiêu để làm cơ sở đánh giá xếp loại. Chúng tôi không chỉ đánh giá sản phẩm mà còn rất chú trọng đến việc đánh giá quá trình thực hiện dự án của học sinh".
Trên thực tế, một số giáo viên vẫn chưa nắm bắt được các quy trình nghiên cứu khoa học dẫn đến việc hướng dẫn học sinh chưa đúng cách. Hệ quả là học sinh làm ngược quy trình nghiên cứu khoa học, tức là các em chú tâm vào việc "gia công" sản phẩm rồi từ sản phẩm mới quay trở lại với vấn đề khoa học của đề tài.
Ở cấp cơ sở, nhiều lãnh đạo trường THCS, THPT chưa thực sự quan tâm đến giáo dục STEM nói chung và cuộc thi KHKT nói riêng. Khi lãnh đạo "thờ ơ" thì khó có thể xây dựng được đội ngũ giáo viên tâm huyết với cuộc thi, học sinh cũng sẽ không được tạo điều kiện thuận lợi để tham gia sân chơi này.
Ông Võ Ngọc Thạch cho biết: "Để giáo dục STEM thực sự hiệu quả, giáo viên cần được hỗ trợ đào tạo thêm về phương pháp tiếp cận giáo dục STEM, xây dựng nội dung giáo dục STEM, cách khai thác các chủ đề STEM trong chương trình phổ thông. Bên cạnh đó, cần tăng cường hoạt động trải nghiệm sáng tạo, tổ chức các sân chơi cho học sinh như Cuộc thi KHKT, Sáng tạo thanh thiếu niên nhi đồng nhằm khơi gợi lòng đam mê khoa học, tìm tòi sáng tạo trong học sinh".
Nghệ An lần đầu tiên tổ chức thi Khoa học kỹ thuật cấp tỉnh trực tuyến Ngày 27/12, Sở GD&ĐT Nghệ An tổ chức khai mạc cuộc thi Khoa học kỹ thuật (KHKT) cấp tỉnh học sinh trung học năm 2021- 2022. Năm nay, thay vì thi tập trung, phần trình bày dự án KHKT sẽ được chấm trực tuyến. Nghệ An tổ chức khai mạc thi Khoa học kỹ thuật học sinh trung học cấp tỉnh năm học...