Nhìn lại những vấn đề nóng tại Hội nghị Thượng đỉnh NATO vừa qua
Theo nhà phân tích Mathieu Droin của CSIS, sự hiện diện hay can dự của NATO tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương là vấn đề gây chia rẽ giữa các nước trong khu vực còn hơn cả giữa các nước thành viên.
Toàn cảnh Hội nghị Thượng đỉnh Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) ở Vilnius, Litva ngày 12/7/2023. (Ảnh: AFP/TTXVN)
Lãnh đạo các nước thành viên Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) nhóm họp thượng đỉnh trong 2 ngày 11-12/7 tại thủ đô Vilnius, Litva.
Xung đột Ukraine và kết nạp Thụy Điển là các chủ đề chính trong chương trình nghị sự nhằm củng cố năng lực phòng thủ của châu Âu nhưng NATO cũng chú ý nhiều hơn đến Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
NATO đã đạt được một số quyết định quan trọng tại hội nghị song vẫn còn hàng loạt bài toán khó chưa có lời giải bởi những yếu tố khó lường tiềm ẩn.
Trong một động thái bất ngờ, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đã thay đổi ý định, đồng ý ủng hộ Thụy Điển gia nhập NATO và cho biết sẽ chuyển đề nghị phê chuẩn để quốc hội thông qua. Quyết định của nhà lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ đã mở đường để NATO có thể kết nạp thành viên thứ 32 trong vài tháng tới.
Nếu như quá trình gia nhập của Thụy Điển thuận lợi thì ý tưởng kết nạp Ukraine gặp nhiều trắc trở.
Trên nguyên tắc, toàn bộ các nước NATO không phản đối Kiev trở thành thành viên đầy đủ của liên minh quân sự lớn nhất thế giới, nhưng các thủ tục và thời gian biểu cho điều này vẫn còn rất mơ hồ.
Mặc dù đều cam kết sẽ hỗ trợ Ukraine bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ, chưa có thành viên nào ủng hộ Ukraine gia nhập NATO ngay lập tức và vô điều kiện. Trong số các nước có ảnh hưởng lớn, Mỹ và Đức giữ thái độ chưa sẵn sàng vì lo ngại phản ứng mạnh của Nga, kể cả trong trường hợp diễn biến trên chiến trường có lợi cho Ukraine.
NATO tiếp tục ưu tiên theo đuổi mục tiêu răn đe, vì thế cố gắng tránh một cuộc đối đầu trực tiếp với Moskva. Một số nước khác như Pháp, Ba Lan muốn đưa ra những cam kết cụ thể hơn, nhưng cũng chưa đến mức sẵn sàng chấp nhận một quốc gia đang có chiến tranh gia nhập khối.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã phản ứng mạnh trước sự do dự của NATO, cho rằng liên minh “không có thiện chí mời Ukraine gia nhập, cũng không muốn nước này trở thành thành viên.”
Video đang HOT
Kiev chờ đợi các nhà lãnh đạo NATO đưa ra một cam kết cụ thể và chắc chắn hơn nhiều tuyên bố chào mừng mà Gruzia đã nhận được cách đây 15 năm tại hội nghị thượng đỉnh Bucharest (Romania).
Ukraine cũng muốn bảo đảm rằng sự hậu thuẫn của NATO cho nước này là không có giới hạn cả về thời gian và quy mô. Tuy nhiên, Tổng thống Zelensky hiểu rằng việc đưa ra một thời gian biểu cụ thể trong bối cảnh hiện nay là bất khả thi khi mà triển vọng kết thúc cuộc xung đột với Nga vẫn còn chưa chắc chắn.
Trong lịch sử, NATO chưa có t.iền lệ kết nạp một quốc gia đang có chiến tranh, bản thân Ukraine được chấp nhận là một ứng cử viên đã là một sự chiếu cố rất lớn của NATO.
Sự đồng thuận tối thiểu về Ukraine phản ánh bất đồng trong nội bộ liên minh. Theo đ.ánh giá của báo chí châu Âu, Mỹ, Đức và một số nước thực dụng chưa có ý định đi quá nhanh, mà tập trung cho mục tiêu hỗ trợ Ukraine đạt kết quả trước mắt.
Trong khi đó, Anh, Pháp và các nước Đông Âu ủng hộ đưa ra một lộ trình rõ ràng, cho rằng Ukraine nên được gia nhập NATO càng sớm càng tốt. Quyết định nửa vời có thể gây ra những hệ lụy cho tương lai, khiến cho cuộc xung đột có thể kéo dài, thậm chí nhiều thập niên.
Nga chắc chắn không muốn chứng kiến có thêm một nước láng giềng đứng trong hàng ngũ một liên minh đối địch sau khi biên giới NATO mở rộng sang cả Thụy Điển và Phần Lan. Nhìn chung, vấn đề kết nạp Ukraine vẫn là “bài toán khó” của NATO.
Nhưng Tổng thống Zelensky không trở về tay không. Ngoài các hứa hẹn viện trợ thêm vũ khí từ Pháp, Đức ( Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết sẽ gửi tên lửa tầm xa Scalp, phiên bản Pháp của Storm Shadow còn Thủ tướng Đức Olaf Scholz sẽ cung cấp lượng vũ khí trị giá 700 triệu euro), lãnh đạo Nhóm các nước công nghiệp phát triển (G7), đều có mặt tại Vilnius, đã công bố một kế hoạch an ninh dài hạn, cam kết cung cấp lâu dài cho Ukraine các loại vũ khí hiện đại, huấn luyện quân sự, chia sẻ thông tin tình báo, phòng thủ mạng để nước này có thể phòng thủ và răn đe chống lại nguy cơ bị tấn công trong tương lai.
Nhiều nước thành viên NATO có thể sẽ thảo luận với Kiev những thỏa thuận an ninh tương tự theo hình thức song phương hoặc đa phương. Tuy nhiên, những động thái này có khả năng kéo theo những yếu tố khó lường khiến tình hình an ninh châu Âu thêm phức tạp.
Phía Nga cũng cảnh báo việc NATO tăng cường viện trợ quân sự cho Ukraine khiến mối đe dọa về nguy cơ xảy ra Chiến tranh thế giới thứ ba đến gần hơn.
Nhân dịp này, NATO đã nhất trí tiến hành hàng loạt bước đi để củng cố sức mạnh răn đe của khối, thực hiện các quyết định đã được đưa ra tại hội nghị thượng đỉnh Madrid (Tây Ban Nha) năm 2022.
Ngoài việc triển khai 8 nhóm tác chiến cấp lữ đoàn tại sườn phía Đông, tăng gấp đôi so với thời điểm trước xung đột Ukraine, NATO sẽ mở rộng hiện diện quân sự bằng cách tăng cường tập trận, nâng cao năng lực triển khai lực lượng tiếp viện cho khu vực.
Các nước NATO tái khẳng định cam kết tăng ngân sách quốc phòng lên 2% tổng sản phẩm quốc nội (GDP), trong nhiều trường hợp cao hơn.
Bên cạnh việc mở rộng, một trong những vấn đề đáng chú ý tại sự kiện năm nay là chủ đề về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương lần đầu tiên được đưa vào thông cáo chung của hội nghị thượng đỉnh. Các nhà lãnh đạo NATO nhấn mạnh “các diễn biến tại khu vực có thể ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh châu Âu-Đại Tây Dương,” hoan nghênh đóng góp của các đối tác then chốt – gồm Nhật Bản, Australia, Hàn Quốc, New Zealand (AP4) – đối với NATO.
Bên lề hội nghị, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida và Tổng Thư ký NATO Jens Stoltenberg đã ký thỏa thuận về Chương trình đối tác riêng biệt tăng cường hợp tác song phương trong 4 năm tới trên nhiều lĩnh vực quan trọng, trong đó có an ninh mạng và chống tin giả.
Trước thềm hội nghị, giới quan sát tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương theo dõi sát ý tưởng NATO mở văn phòng liên lạc ở Tokyo để phối hợp hợp tác với bốn đối tác nêu trên. Nội dung này cuối cùng đã không xuất hiện trong bản tuyên bố chung, theo tiết lộ của báo Nikkei, do không đạt được đồng thuận của tất cả các nước thành viên. Như vậy, khả năng NATO lập văn phòng đại diện ở Nhật Bản sẽ còn phải chờ đợi thêm.
Tổng Thư ký NATO Jens Stoltenberg (giữa) phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh Liên minh ở Vilnius, Litva, ngày 11/7. (Ảnh: AFP/TTXVN)
Liên tiếp hai kỳ thượng đỉnh, NATO mời nhóm 4 đối tác Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tham dự, củng cố quan hệ song phương. Hàng loạt thỏa thuận hợp tác với từng nước đã được ký kết trong thời gian gần đây.
Với những diễn biến này, việc có hay không một văn phòng liên lạc ngoài khu vực châu Âu-Đại Tây Dương không phải là yếu tố quyết định tới sự can dự của NATO vào khu vực dù Tổng Thư ký Stoltenberg cho biết chủ đề vẫn tiếp tục đặt trên bàn thảo luận.
Tuy nhiên, theo nhà phân tích Mathieu Droin của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), “sự hiện diện hay can dự của NATO tại Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương là vấn đề gây chia rẽ giữa các nước trong khu vực còn hơn cả giữa các nước thành viên, chắc chắn không chỉ có Trung Quốc phản đối.”
Ngoài các chương trình hợp tác trong khuôn khổ quan hệ đối tác hiện có, còn quá sớm để hình dung NATO sẽ hiện diện trong khu vực như thế nào.
Hội nghị thượng đỉnh NATO sẽ bàn kế hoạch ba điểm cho Ukraine
Tổng thư ký Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) Jens Stoltenberg cho biết trong cuộc họp báo ngày 7/7 rằng NATO sẽ phải đàm phán về một kế hoạch ba điểm trong hội nghị thượng đỉnh ở Vilnius (Litva), nhằm đưa Ukraine tiến gần hơn tới việc gia nhập liên minh này.
Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg. Ảnh: AP
Theo hãng thông tấn Nga TASS, ông Stoltenberg nói: "Tôi hy vọng các nhà lãnh đạo trong liên minh sẽ đồng ý một gói gồm ba yếu tố nhằm đưa Ukraine xích lại gần NATO hơn. Gói này sẽ bao gồm một chương trình hỗ trợ kéo dài nhiều năm để đảm bảo khả năng cộng tác; thắt chặt quan hệ chính trị qua việc Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tham dự cuộc họp mở màn của Hội đồng NATO -Ukraine mới thành lập; tái khẳng định rằng Ukraine sẽ trở thành thành viên của NATO".
Trả lời câu hỏi về sự khác biệt giữa thời điểm hiện nay và thời điểm năm 2008 - khi NATO tuyên bố rằng Ukraine có quyền tham gia NATO nhưng chỉ dừng lại ở đó, ông Stoltenberg nói: "Tất nhiên, một điểm khác biệt quan trọng là Ukraine đã tiến gần hơn đến NATO, bởi vì các thành viên NATO đã hợp tác chặt chẽ với Ukraine trong nhiều năm, đặc biệt là kể từ năm 2014. Điều này đã đảm bảo mức độ hợp tác và khả năng cộng tác cao hơn nhiều giữa Ukraine và NATO".
Vào tháng 4/2008, các nhà lãnh đạo NATO từ chối cung cấp cho Ukraine và Gruzia các kế hoạch hành động về tư cách thành viên, nhưng đã đưa ra một tuyên bố chính trị rằng dần dần Ukraine và Gruzia sẽ trở thành thành viên NATO, khi họ tuân thủ tất cả các tiêu chí của liên minh này.
Ông Stoltenberg gọi Hội đồng Ukraine - NATO là một cương lĩnh chính trị, giúp tổ chức các cuộc tham vấn giải quyết khủng hoảng và đưa ra quyết định về việc tăng cường hợp tác chính trị.
Ông nói: "Hội đồng NATO - Ukraine sẽ là một hội đồng do Ukraine và 31 thành viên NATO thành lập và hy vọng sẽ sớm có 32 thành viên trong trường hợp Thụy Điển gia nhập. Chúng tôi sẽ cùng nhau tham gia hội đồng này một cách bình đẳng. Chúng tôi sẽ nhất trí về các thể thức liên quan tần suất họp của hội đồng này, nhưng tôi hy vọng rằng chúng tôi sẽ nhất trí cả về các thể thức để đảm bảo rằng từng thành viên hội đồng, gồm cả Ukraine, có thể triệu tập một cuộc họp để tham vấn khi có khủng hoảng".
Theo ông Stoltenberg, Hội đồng NATO - Ukraine cũng sẽ đưa ra quyết định sau các cuộc họp của mình.
Trả lời câu hỏi của một phóng viên về những đảm bảo an ninh mà liên minh này có thể đưa ra cho Ukraine trong hội nghị thượng đỉnh ở Vilnius, ông Stoltenberg cho biết đảm bảo an ninh tốt nhất là viện trợ quân sự từ NATO và viện trợ này phải tiếp tục ngay cả sau khi xung đột kết thúc.
Trong khi đó, ngày 7/7, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky bày tỏ hy vọng sẽ thấy tinh thần đoàn kết giữa các nước thành viên NATO tại hội nghị thượng đỉnh ở Litva, đồng thời mong muốn nhìn thấy các bước đi cụ thể liên quan tới nỗ lực gia nhập NATO của Ukraine. Tổng thống Zelensky cho hay ông cũng hy vọng các nhà lãnh đạo NATO sẽ thảo luận về các gói hỗ trợ quân sự bổ sung cũng như đảm bảo an ninh cho Ukraine.
Về phần mình, Phó Chủ tịch Hội đồng An ninh Nga Dmitry Medvedev tuyên bố Nga yêu cầu các bên tôn trọng các mối quan ngại của nước này về an ninh liên quan đến NATO.
Theo đài RT (Nga), trong bài phát biểu ngày 2/7, ông Medvedev nhấn mạnh Nga sẽ ngăn chặn mối đe dọa về việc Ukraine gia nhập NATO bằng mọi cách. Ông cũng cảnh báo rằng vì các thành viên NATO nói rằng họ không thể kết nạp một quốc gia đang tham gia vào một cuộc xung đột vũ trang, nên cuộc xung đột hiện tại Ukraine sẽ còn kéo dài, bởi sự tồn vong của nước Nga đang bị đe dọa.
Nguyên nhân Tổng thống Ukraine chỉ trích NATO liên quan đến hội nghị thượng đỉnh Tổng thống Zelensky đã chỉ trích các đối tác thảo luận về việc Kiev gia nhập NATO mà không có Ukraine. Tổng thống Ukraine Zelensky. Ảnh: Pravda Theo tờ Pravda của Ukraine (pravda.com.ua) ngày 11/7, Tổng thống nước này Volodymyr Zelensky, trên đường tới dự hội nghị thượng đỉnh NATO, đã phản ứng trước các cuộc thảo luận hậu trường của các đối...