Bệnh sốt rét mở rộng ‘biên giới’ vì biến đổi khí hậu

Việc một số ít trường hợp sốt rét lây truyền tại địa phương được phát hiện ở Mỹ vào năm ngoái là một lời nhắc nhở rằng, biến đổi khí hậu đang làm hồi sinh hoặc di cư mối đe dọa của một số bệnh.

Điều kiện vệ sinh kém tại Lagos, Nigeria là môi trường thuận lợi để muỗi mang mầm bệnh sốt rét sinh sản. Nguồn: AP.

Sốt rét vẫn còn lan rộng

Trên khắp lục địa châu Phi, bệnh sốt rét chưa bao giờ biến mất, nó vẫn giết chết hoặc làm hàng triệu người mắc bệnh.

Hãy lấy trường hợp của bà Funmilayo Kotun, một cư dân 66 tuổi ở Makoko, một khu dân cư ở thành phố Lagos của Nigeria làm ví dụ. Các ao nước bẩn ở khu vực tạo điều kiện sinh sản thuận lợi cho muỗi truyền bệnh sốt rét. Bà Kotun không đủ khả năng mua màn tẩm thuốc diệt côn trùng với giá từ 7 đến 21 USD mỗi chiếc, chưa kể đến thuốc điều trị hoặc thuốc chống sốt rét.

Ký sinh trùng sốt rét chủ yếu lây lan sang người qua muỗi bị nhiễm bệnh và có thể gây ra các triệu chứng như: sốt, nhức đầu và ớn lạnh. Nó chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em dưới 5 tuổi và phụ nữ mang thai. Những nỗ lực về vaccine vẫn đang ở giai đoạn đầu: Cameroon năm nay đã trở thành quốc gia đầu tiên thường xuyên tiêm cho trẻ em một loại vaccine chống sốt rét mới, tuy nhiên, loại vaccine này chỉ có hiệu quả khoảng 30% và không ngăn chặn được sự lây lan. Một loại vaccine thứ hai gần đây đã được phê duyệt.

Các trường hợp kháng thuốc chống sốt rét và thuốc diệt côn trùng đang gia tăng, trong khi nguồn tài trợ của chính phủ và các nhà tài trợ cho nghiên cứu mới đang chậm lại.

Điều kiện sống đóng một vai trò quan trọng, khi ở các khu dân cư đông đúc, nước tù đọng, vệ sinh kém và thiếu khả năng tiếp cận các vật liệu điều trị và phòng ngừa, là các vấn đề ở nhiều khu vực. Và một loài muỗi xâm lấn trước đây chủ yếu được thấy ở Ấn Độ và Vịnh Ba Tư là một mối lo ngại mới.

Trên toàn cầu, các trường hợp sốt rét đang gia tăng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), số ca nhiễm bệnh đã tăng từ 233 triệu vào năm 2019 lên 249 triệu ở 85 quốc gia vào năm 2022. Số ca tử vong do sốt rét đã tăng từ 576.000 vào năm 2019 lên 608.000 vào năm 2022.

Trong số 12 quốc gia gánh chịu khoảng 70% gánh nặng bệnh sốt rét trên toàn cầu, 11 quốc gia ở châu Phi và quốc gia còn lại là Ấn Độ. Trẻ em dưới 5 tuổi chiếm 80% trong số 580.000 ca tử vong do sốt rét được ghi nhận ở châu Phi vào năm 2022.

Cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét đã chứng kiến một số tiến bộ trong các lĩnh vực như xét nghiệm chẩn đoán nhanh, vaccine và màn ngủ nhằm chống lại tình trạng kháng thuốc diệt côn trùng, nhưng đại dịch Covid-19 và sự thay đổi trọng tâm cũng như nguồn tài trợ đã cản trở các nỗ lực.

Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Y học Nhiệt đới và Bệnh truyền nhiễm vào năm ngoái cho biết, lệnh phong tỏa do Covid-19 đã dẫn đến sự gián đoạn tại 30% các điểm dịch vụ y tế cộng đồng nông thôn trên khắp châu Phi. Các ca sốt rét bắt đầu tăng đột biến trở lại, phá vỡ xu hướng giảm từ năm 2000 đến năm 2019. Theo WHO, xu hướng giảm đó có thể sớm quay trở lại.

Bà Kotun không đủ khả năng mua màn tẩm thuốc diệt côn trùng, chưa kể đến thuốc điều trị hoặc thuốc chống sốt rét. Nguồn: AP.

“Biên giới” mới

Ông Peter Sands, Giám đốc điều hành của Quỹ Toàn cầu chống AIDS, cho biết, châu Phi đang “ở giai đoạn cuối của biến đổi khí hậu” và tần suất ngày càng tăng của các hiện tượng thời tiết cực đoan gây ra sự tàn phá trong nỗ lực chống lại bệnh sốt rét ở các khu vực thu nhập thấp và trung bình. Bệnh lao và sốt rét, được cảnh báo vào tháng 12.

Vào năm 2023, Báo cáo Sốt rét Thế giới của WHO lần đầu tiên có một chương về mối liên hệ giữa bệnh sốt rét và biến đổi khí hậu, nhấn mạnh tầm quan trọng của nó như một hệ số nhân rủi ro tiềm ẩn. Các nhà khoa học lo lắng rằng, những người sống ở những khu vực từng không có muỗi, như sườn núi Kilimanjaro và vùng núi phía Đông Ethiopia, có thể bị phơi nhiễm.

Tiến sĩ Precious Andifasi, nhân viên kỹ thuật của WHO về bệnh sốt rét ở Zimbabwe cho biết, tại Zimbabwe, nơi đã ghi nhận một số ngày nóng nhất trong nhiều thập kỷ, thời gian lây truyền bệnh sốt rét đã kéo dài ở một số quận và sự thay đổi này được cho là do biến đổi khí hậu.