Vắc-xin bại liệt có thể bảo vệ tạm thời chống lại Covid-19?

Trong khi thế giới chờ đợi một loại vắc-xin cho virus corona, một số nhà khoa học đề xuất các loại vắc-xin hiện có thể mang đến cho hệ miễn dịch sự tăng cường tạm thời để ngăn chặn nhiễm trùng.

Vẫn chưa rõ liệu cách tiếp cận như vậy có hiệu quả hay không, và một số chuyên gia tỏ ra nghi ngờ. Những người khác – bao gồm các nhà nghiên cứu ở Israel, Hà Lan và Úc – đang tìm hiểu xem liệu vắc-xin lao có thể giúp khởi động hệ thống miễn dịch và làm cho Covid-19 ít nguy hiểm hơn hay không, mặc dù Tổ chức Y tế Thế giới khuyên không nên sử dụng vắc-xin này cho đến khi nó được chứng minh là có hiệu quả chống lại virus corona.

Tại Mỹ, một số chuyên gia hàng đầu về virus học – bao gồm TS Robert Gallo, một trong những nhà khoa học đã phát hiện ra HIV – đang dành sự chú ý cho một loại vắc-xin khác: vắc-xin bại liệt uống. Nó không còn được cấp phép cũng như không có sẵn ở Mỹ kể từ năm 2000, nhưng vẫn được sử dụng ở nhiều nước khác, nơi bệnh bại liệt vẫn còn lưu hành, theo Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh Mỹ. (Bệnh bại liệt đã bị xóa sổ ở Mỹ vào năm 1979.)

Trong một bài báo mới được công bố trên tạp chí Science, TS Gallo và các chuyên gia khác từ Mạng lưới virus toàn cầu có trụ sở tại Baltimore đã nêu ra lý do tại sao vắc-xin bại liệt lại có tiềm năng – và tại sao nhóm lại tìm kiếm tài trợ và phê duyệt để bắt đầu thử nghiệm lâm sàng kiểm tra giả thuyết này .

Vắc-xin bại liệt được nêu trong nghiên cứu là một loại vắc-xin sống – nghĩa là nó sử dụng virus sống đã được làm yếu.

Vắc-xin sống kích hoạt phản ứng miễn dịch nói chung giúp cơ thể chống lại tác nhân xâm nhập cho đến khi hệ miễn dịch có thời gian để phát triển các kháng thể đặc hiệu. Về lý thuyết, các nhà khoa học tin rằng tăng cường miễn dịch tạm thời như vậy có thể mang lại sự bảo vệ trước những virus mà vắc-xin không được thiết kế để ngăn chặn, chẳng hạn như virus corona, đồng tác giả của bài báo, TS Konstantin Chumakov, thành viên của Mạng lưới virus toàn cầu, một liên minh quốc tế gồm các chuyên gia nhằm ngăn ngừa và loại trừ bệnh virus, nói.

Sử dụng vắc-xin sống hiện có, bao gồm vắc-xin bại liệt uống, sẽ không phải là giải pháp lâu dài, mà chỉ là biện pháp tạm thời để mua thêm thời gian cho đến khi vắc-xin virus corona được đưa ra thị trường.

“Tác dụng bảo vệ sẽ yếu dần theo thời gian, nhưng thời điểm bắt đầu dịch là thời điểm quan trọng để ngăn chặn vi-rút lây lan”, TS Chumakov nói, lưu ý rằng không giống như vắc-xin phòng bệnh lao, có ba loại vắc-xin bại liệt uống có thể được sử dụng trở lại ngay khi tác dụng tăng cường miễn dịch của một loại bị mất đi, có thể kéo dài tác dụng bảo vệ tạm thời này.

Tuy nhiên, tác dụng bảo vệ tiềm tàng từ vắc-xin vẫn chỉ là giả thuyết, đó là lý do tại sao TS Chumakov và nhiều chuyên gia khác đang kêu gọi thử nghiệm lâm sàng.

Ở những nơi vẫn sử dụng, vắc-xin bại liệt uống thường được dùng cho trẻ nhỏ chứ không phải cho người lớn, vì vậy các nhà khoa học không thể chỉ đơn giản là xem liệu vắc-xin có tác dụng tăng cường hệ miễn dịch chống lại các virus khác ở những người trưởng thành này hay không.

TS Chumakov đã đề cập đến một thử nghiệm đối chứng kéo dài ba năm được thực hiện ở Nga vào những năm 1960 như là bằng chứng mạnh mẽ nhất ủng hộ việc sử dụng các vắc-xin đặc hiệu bệnh để ngăn ngừa các loại virus khác. Trong nghiên cứu, được thực hiện bởi mẹ của TS Chumakov, các nhà nghiên cứu đã kết luận rằng việc cho người lớn uống liều vắc-xin bại liệt đã làm giảm 3 lần số tử vong do cúm mùa và các bệnh hô hấp cấp tính.

Các tác giả cũng trích dẫn những nghiên cứu khác trong đó vắc-xin bại liệt uống đã ngăn chặn hiệu quả một chủng vi-rút bại liệt khác mà loại vắc-xin này không được thiết kế đặc hiệu để điều trị.

Tuy nhiên, một số chuyên gia khác trong lĩnh vực này nghi ngờ việc vắc-xin bại liệt sẽ mang đến sự tăng cường cần thiết và xem nghiên cứu hiện có không phải là tốt nhất.

“Tôi tin rằng vắc-xin bại liệt uống sẽ mang lại sự bảo vệ nhất định chống lại những virus mới, nhưng việc nhiễm cảm lạnh cũng vậy”, Rachel Roper, phó giáo sư về vi trùng học và miễn dịch học tại Trường Y Brody thuộc Đại học East Carolina nói. Bị nhiễm bất kỳ loại virus nào, bà nói, đều sẽ thiết lập trạng thái chống virus liên quan đến khả năng miễn dịch được tăng cường.

Roper cũng bày tỏ lo ngại rằng việc sử dụng một vắc-xin sống không nhắm đặc hiệu vào Covid-19 có thể tạo ra sự cạnh tranh – được gọi là miễn dịch trội – thúc đẩy hệ miễn dịch nhắm vào vắc-xin sống trong khi để lại quá ít nguồn lực để chống lại Covid-19.

“Chúng ta sẽ không nhìn thấy những vấn đề về an toàn khi chưa tiến hành các thử nghiệm lớn bao gồm rất nhiều người”, bà Roper nói.

Thật vậy, không nên dùng vắc-xin bại liệt uống để cố ngăn ngừa Covid-19 bên ngoài một thử nghiệm lâm sàng.

Adam Lauring, phó giáo sư về vi trùng học, miễn dịch học và các bệnh truyền nhiễm tại Đại học Michigan, nói rằng nếu vắc-xin bại liệt uống được chứng minh là có hiệu quả, mọi người sẽ cần nhận được vắc-xin cùng lúc để nó hoạt động theo kế hoạch, một công việc đòi hỏi phản ứng phối hợp với những thách thức về mặt hậu cần.

“Cũng nảy sinh vấn đề là một số người đã có phản ứng miễn dịch đối với một số loại vắc-xin, có thể cản trở một số phản ứng kháng thể mà chúng ta muốn,” Lauring nói. Nói cách khác, vắc-xin bại liệt uống có thể không tăng cường hệ thống miễn dịch, như lý thuyết đề xuất, ở những người đã từng được nhận vắc-xin bại liệt.

“Đây là một ý tưởng hay, nhưng chúng ta không biết nó sẽ diễn ra như thế nào. Có một số bằng chứng dịch tễ học báo hiệu điều này có cái gì đó đáng để xem xét”, ông nói.

TS Chumakov ước tính rằng sẽ tốn 13 triệu đô la để chủng ngừa cho toàn bộ dân số Mỹ, một giải pháp tương đối rẻ nếu nó hoạt động và có thể hỗ trợ kìm chân các đại dịch trong tương lai.

“Đại dịch này rồi sẽ hết, nhưng sẽ có một đại dịch khác. Chúng ta sẽ tiếp tục mắc các bệnh mới và mới nổi, và sẽ luôn có vấn đề nan giải về những gì nên làm trong thời gian tạm thời trước khi có thể phát triển một loại vắc-xin đặc hiệu”, TS Chumakov nói. “Điều này lớn hơn nhiều so với việc chỉ ngăn chặn Covid-19 đơn thuần”.