Trung Quốc ‘ném đá dò đường’ chính quyền Biden

Bắc Kinh được cho là sẽ có cách tiếp cận thận trọng với chính quyền mới của Mỹ, nhằm hạn chế những cú sốc có thể gây rạn nứt thêm quan hệ song phương.

Khi kỳ vọng tăng lên về khả năng thiết lập lại quan hệ Mỹ – Trung, các cựu quan chức tình báo và giới phân tích chính sách đối ngoại đang tranh luận về cách Bắc Kinh sẽ thăm dò chính quyền Joe Biden tương lai nhằm tìm ra điểm yếu và cơ hội.

Hầu hết giới chuyên gia đều cho rằng Bắc Kinh sẽ theo đuổi phương pháp tiếp cận thận trọng, tránh gây ra những xáo trộn theo hướng tiêu cực sau 4 năm quan hệ Mỹ – Trung rơi xuống vực thẳm bởi chiến tranh thương mại, đối đầu công nghệ cùng hàng loạt vấn đề khác.

Tổng thống đắc cử Mỹ Joe Biden phát biểu tại Wilmington, Delaware, ngày 25/11. Ảnh: AP.

“Bắc Kinh có thể thử cách thăm dò kiểu vừa cương vừa nhu khi tiếp tục đánh giá về chính quyền sắp tới”, Jing Sun, phó giáo sư tại Đại học Denver, nhận định.

Theo giới phân tích, mối quan hệ Mỹ – Trung hoàn toàn có thể bị thách thức bởi những sự cố bất ngờ ngoài ý muốn hay nhận thức sai lầm về nhau, như vụ Mỹ ném bom nhầm Đại sứ quán Trung Quốc ở Belgrade, thủ đô Serbia, hồi năm 1999 dưới chính quyền Bill Clinton, hay vụ máy bay do thám Mỹ va chạm với chiến đấu cơ Trung Quốc ngoài khơi đảo Hải Nam trong giai đoạn đầu nhiệm kỳ của tổng thống George W Bush.

An Gang, thành viên Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) hiện công tác tại Đại học Thanh Hoa, bày tỏ lo ngại trong bối cảnh căng thẳng gia tăng hiện nay về vấn đề Đài Loan, Biển Đông hay kiểm soát vũ khí, chính quyền Biden có thể đánh giá sai ý định của Bắc Kinh và phản ứng thái quá, hiểu lầm rằng Trung Quốc đang tìm cách lợi dụng sự rối ren trên chính trường Mỹ trong giai đoạn chuyển giao quyền lực.

“Joe Biden ngày nay thận trọng với Trung Quốc hơn cách đây 20 năm, bởi hành vi của Trung Quốc không phù hợp với trật tự quốc tế dựa trên luật lệ. Tôi nghĩ ông ấy nên như vậy”, Frank Jannuzi, chủ tịch Quỹ Mansfield, cựu cố vấn chính sách cho Biden tại Thượng viện, bình luận.

“Trung Quốc sẽ theo dõi sát sao để xem liệu Biden có tập hợp thế giới chống lại họ hay không. Và đây thực sự là một mảnh đất màu mỡ. Châu Âu đã mong chờ điều này suốt nhiều năm”, Richard Boucher, chuyên gia tại Viện Watson thuộc Đại học Brown, Mỹ, nhận xét. “Đó là viễn cảnh mà Trung Quốc lo sợ nhất”.

Bắc Kinh đồng thời sẽ quan sát xem chính quyền Biden sẽ tích cực đến đâu trong việc theo đuổi các hoạt động được Tổng thống Donald Trump khởi xướng nhắm vào tập đoàn công nghệ Huawei, TikTok và các công ty công nghệ Trung Quốc khác.

“Họ muốn cải thiện mối quan hệ nhưng không muốn trả quá nhiều”, David Clinton, chuyên gia về khoa học chính trị tại Đại học Baylor ở Texas đánh giá.

Nhưng mặt khác, Bắc Kinh cũng có những công cụ thăm dò của riêng mình. Họ có thể thúc đẩy mối quan hệ với nước láng giềng Triều Tiên, qua đó đo “độ cứng rắn” của chính quyền Biden.

Bình Nhưỡng có những hành động khiêu khích Washington trung bình 4,5 tuần một lần dưới thời Kim Jong-un, 5,5 tuần/lần dưới thời Kim Jong-il và 13 tuần/lần dưới thời Kim Nhật Thành.

Việc Trung Quốc nóng hơn hay lạnh hơn với Triều Tiên sẽ truyền thông điệp tới Mỹ, theo Sue Mi Terry, chuyên gia từ CSIS, cựu nhân viên phân tích tại CIA. “Thông điệp về Triều Tiên là thông điệp gửi đến Mỹ. Bạn có thể nhận được sự giúp đỡ hay không phụ thuộc vào việc bạn làm”, bà cho hay.

Trung Quốc cũng có thể thực hiện các bước đi nhằm chống lại nỗ lực của Mỹ để cô lập nước này về mặt ngoại giao.

Bắc Kinh có thể tăng cường quan hệ với các nhóm thương mại hay những nước phụ thuộc vào họ về kinh tế, sử dụng quyền phủ quyết tại Liên Hợp Quốc để ngăn các cuộc điều tra nhân quyền nhắm vào Trung Quốc hay thông qua bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông đã bị trì hoãn từ lâu, quá đó làm suy yếu các nỗ lực của Lầu Năm Góc nhằm tập hợp một khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương liên kết chặt chẽ hơn chống lại ảnh hưởng từ Bắc Kinh.

Trong các động thái mang tính phủ đầu, Bắc Kinh mới đây cử đặc phái viên đến Seoul và Tokyo, thúc giục châu Âu trở nên độc lập hơn với Mỹ, trở thành thành viên sáng lập của khối thương mại RCEP có quy mô lớn nhất thế giới và thể hiện sự quan tâm đến một khối thương mại khác. Cả hai khối này đều không có sự tham gia của Mỹ, quốc gia vừa trải qua 4 năm theo đuổi chính sách “Nước Mỹ trên hết” của Trump.

“Các tổng thống mới lên nắm quyền của Mỹ thường có xu hướng rất muốn thay đổi chính sách của đất nước, nhưng đa phần đều sẽ thất vọng”, chuyên gia Clinton từ Đại học Baylor cho hay. “Obama từng cử một phái viên đến Bắc Kinh nhưng ra về tay trắng. Đó là cách mà bạn có thể thử lòng một tổng thống mới. Không cần phải làm điều gì quá kịch tính, nhưng nó sẽ gửi đi một tín hiệu, như việc không nhận cuộc gọi của họ”, ông nói thêm.

Dù đã đạt được sự đồng thuận rõ ràng rằng Trung Quốc là một thách thức đa diện, có tác động sâu rộng, giới lãnh đạo Mỹ hiện vẫn tranh cãi về việc liệu Bắc Kinh mang đến mối đe dọa về kinh tế hay quân sự và đối đầu hay đối thoại hiệu quả hơn, theo Paul Heer, chuyên gia từ Trung tâm Lợi ích Quốc gia Mỹ, cựu chuyên gia phân tích về Đông Á tại CIA.

“Không có sự nhất trí về bản chất và phạm vi chính xác của mối đe dọa đó là gì và chúng ta nên làm gì để đối phó”, ông nói. “Có rất nhiều vết đứt gãy ở đây”.