Ơ cá lòng tong ấm lòng ngày mưa

Những món ăn mang mùi của ký ức luôn là thứ khiến người ta quay quắt nhớ thương và vội vã kiếm tìm nhưng chưa chắc đã tìm ra được trong thời buổi đồ ăn thức uống ê hề như hiện nay

Như ơ cá lòng tong kho tiêu quắt queo của mẹ tôi trong những buổi cơm chiều mưa rả rích ở vùng ngoại ô Sài Gòn.

Cơm chiều kho cá lòng tong…

Cuộc đời của mỗi con người, đi cùng năm tháng có biết bao thăng trầm nhưng cái sự ăn uống vẫn là thứ người ta luôn chung thủy. Nhiều người cho dù có đi xe sang, ở nhà to, ra vào nhà hàng hạng sang như cơm bữa nhưng khi đói lòng lại tha thiết nhớ một món ăn quê mùa từ thơ ấu xa xôi.

Đôi khi chỉ ơ cá tạp kho mặn cho cạn quéo, ít đọt nhãn lồng, mớ kèo nèo, rau tịnh gói ghém chấm với nước kho mà mâm cơm chiều nhanh chóng cạn veo. Nó ngon đúng như câu ca dao truyền tụng bao đời:

“Cơm chiều kho cá lòng tong

Chấm đọt nhãn lồng bổ óc bổ gan”.

Cách đây 20 năm, vùng ven Sài Gòn chỉ thuần bưng biền, tách ra từ vùng bưng 6 xã huyền thoại của Thủ Đức, thành một quận mới. Nó quê mùa đến nỗi, tính từ chân cầu Sài Gòn chạy hết cái quận rộng lớn này, xung quanh toàn sông rạch với những lùm dừa nước um tùm. Nhờ hệ thống sông rạch chằng chịt, nước lớn ròng ra vô, những ruộng lúa xanh mát quanh năm, sản vật cá tôm cũng theo đó mà dồi dào, phong phú. Xa hơn, về miệt bưng sáu xã, là tha hồ ăn bần. Những cây bần toàn loại cổ thụ cho trái lúc lỉu, vào mùa là tha hồ hái lượm bần dốt nấu canh chua, ăn với cá lòng tong kho quéo là ngon hết sẩy.

Nhà tôi ở giữa mấy sào ruộng, ba tôi đào được mấy cái đìa (ao) khá lớn. Ông rất siêng đi chặt mấy nhánh bần ven sông, phơi khô làm chà, thả xuống giữa đìa làm tổ cho cá tôm vào ở. Mỗi lần tháo đìa thường là giữa năm và những ngày cận tết, cá tôm nhiều đến mức phải huy động hết thảy họ hàng nhảy xuống dùng rổ, thau, xô để hớt, bắt cá. Lòng tong là thứ cá nhỏ nên được vớt sau cùng.

Thường thì ba tôi sẽ lấy rổ tre hứng dòng chảy dưới ống bọng. Với cách này, không con cá nào lọt ra được. Lòng tong, đương nhiên nhiều vô kể, nhanh chóng được thả vào thau nước, rửa sạch, làm liền vì chúng rất dễ ngộp, thường vớt ra khỏi nước là chết ngay. Những lúc đó, hàng xóm nhà nào cũng được chia mớ lòng tong ăn lấy thảo. Mâm cơm nhà ai cũng có ơ cá lòng tong kho tiêu hoặc kho sả ớt thơm nức mũi, hít hà vài cái là cơn đói dâng lên ngay.

Thời đó, nước sông còn rất sạch và những tán bần là là đan nhau phía trên đầu. Cá thì vô vàn: cá lóc, cá trê, cá kèo, cá sặc, cá rô, cá bống, cá chạch… chung sống hòa bình trên sông hoặc đùn hang tổ trong các bờ ruộng. Cùng với lia thia, cá lòng tong được xem là loại cá tạp vì chúng có kích thước rất nhỏ. Chỉ riêng loại lòng tong đá có thể lớn bằng ngón tay, còn lại đều bé xíu.

Dân Nam bộ gọi những loài cá tạp bằng từ chung là “hủn hỉn”, với ý nghĩa là nhỏ bé, không cao sang bằng các “ông lớn” khác. Vậy nên mới có câu ca dành cho con cá lòng tong thật trìu mến:

“Thiếp như con cá lòng tong
ói đem kho quẹt đỡ lòng trống không”.

Ngon đến giọt nước chấm cuối cùng

Cá lòng tong kho tiêu tưởng dễ, ai cũng có thể làm, mà thật ra để có ơ cá lòng tong ngon xuất sắc, ngon đến độ ăn hết ơ cá mà còn thèm thuồng tiếc nuối đến giọt nước chấm cuối cùng, phải lùa một đũa nhãn lồng luộc vào quét cho sạch, thì phải là ơ cá được kho bởi người nấu ăn có tâm, có tình với loài cá nhỏ bé này.

Và cái ơ cá lòng tong kho tiêu của mẹ tôi, có thể không thật sự gợi bằng những món cao sang khác nhưng nó ngon và tròn trịa vô cùng.

Mẹ tôi thường ướp cá với tiêu, đường, bột ngọt, nước mắm, xóc đều rồi để cho thật thấm ít nhất hai giờ. Sau đó, bà mới thắng nước màu bằng chút dầu ăn cùng đường trắng cho dậy màu cánh gián. Đoạn, bà thủng thỉnh thả cá vào, sắp xếp cho ngay ngắn, để lửa liu riu đến khi nước cá sắc lại như nước kẹo.

Con cá lòng tong nhiều xương nhưng thân mềm, ngọt thịt, lại béo thơm. Được mớ cá đang có trứng thì ngon gấp bội bởi bọc trứng béo bùi. Cá lòng tong muốn ngon phải kho bằng nồi đất (gọi là ơ). Kể cả cá bống, cá lóc cũng vậy, cứ nồi đất mà dùng kho cá, bảo đảm ngon, đúng chất quê kiểng, lành bụng lành miệng, không lo ngộ độc.

Cá lòng tong kho tiêu chấm cùng đọt nhãn lồng là món gây hao cơm

Một ơ cá ngon là khi nhấc khỏi bếp nhìn thân cá trong mỡ màng, lên màu cánh gián, nước kho cạn sền sệt như đường kẹo nhưng vẫn đủ để chấm ít đọt nhãn lồng. Nhãn lồng mùa mưa cũng đang rộ, đọt nhảy thấp thỏm đầy hàng rào, thậm chí “đè đầu” mấy lùm bụi thấp trong vườn mà loi nhoi vươn lên hứng nắng.

Thỉnh thoảng, muốn đổi món cho các con, mẹ tôi chỉ cần thêm vài lát thịt ba rọi vô ơ cá quen thuộc. Khi ấy, vẫn là món cá lòng tong kho tiêu nhưng lạ miệng hơn hẳn vì có thêm vị béo đậm đà từ thịt ba rọi.

Bây giờ, vùng ven Sài Gòn đã đô thị hóa gần hết. Thứ cá lòng tong hồi xưa rẻ mạt mà giờ đi lục lạo khắp các chợ thị thành, nơi nào có được mẹt cá lòng tong được xem như “địa chỉ vàng” cho người ưa món quê mộc mạc. Thật lạ khi các chợ, các siêu thị ngập tràn mặt hàng từ khắp các vùng miền đổ về, cần đặc sản gì xa xôi mấy ở tận đâu cũng có, nhưng mớ cá lòng tong óng ánh vảy trắng trong buổi chợ sớm mai lại là thứ hiếm có khó tìm.

Con trẻ như tôi đôi lúc sà về nhà mẹ – giờ đã là bà ngoại của hai đứa con tôi – năn nỉ mẹ kho cho ơ cá lòng tong ăn đỡ thèm cũng khó. Sông rạch đâu còn, lại ô nhiễm vì nước thải từ các khu công nghiệp, cá tôm nào sống nổi. Vậy nên đến con cá lòng tong thôi cũng hiếm. Bất giác nhớ câu ca xưa mẹ hát:

“Chèo ghe đi bán lòng tong
Nước chảy ròng ròng chẳng thấy ai mua”.

Giờ, người mua thì đứng đó, ngẩn ngơ kiếm tìm mà chẳng thấy ai bán.

.Theo Phunuonline