Món Don ở Quảng Ngãi

Có những món ăn chỉ cần nghe tên cũng có thể hình dung ra hương vị, nhưng cũng có món dù nhắc đi nhắc lại bao nhiêu lần cũng chẳng tượng tượng nổi hình thù, nguồn gốc của chúng ra sao. Và món Don ở Quảng Ngãi chính là như vậy.

Don là đặc sản của vùng sông Trà, Quảng Ngãi.

Nếu bạn có may mắn được đến Quảng Ngãi vào đúng mùa Don, đừng quên thưởng thức món ăn đặc biệt này. Don thuộc loài nhuyễn thể, vỏ có hai mảnh hình dẹt và dài chỉ hơn 1 phân. Bên trong phần thịt có màu vàng nhạt và vài tua dài tủa xung quanh. Don Quảng Ngãi được người dân yêu thích nhờ độ ngọt thanh tự nhiên và chúng là đặc sản chỉ có ở xứ này. Don khi cào về sẽ được chà vỏ, rửa thật sạch rồi ngâm cho nhả hết cát. Sau đó người ta luộc cho đến khi há miệng để có được nước dùng ngọt thanh tự nhiên và nguyên chất.

Vào những thời điểm khác trong năm, người Quảng Ngãi thường thay Don bằng hến. Dù 2 loài này có cùng họ với nhau, nhưng nếu trong bát không phải con Don có màu vàng với những tua hồng bào quanh thì món ăn dù có thêm bao nhiêu gia vị cũng chẳng thể nào đúng kiểu.

Thịt Don khi ấy đã tách vỏ, cho thêm hành tây thái sợi, tỏi băm nhuyễn và rắc thêm vài hạt tiêu là đã đủ đầy hương vị cho đặc sản xứ Quảng. Nhúng bánh tráng nướng cho đến khi chúng mềm và ngậm nước, hãy thong thả múc từng muỗng Don ăn cùng để cảm nhận sự hoà quyện trong từng thành phần. Vị thơm, ngọt của nước dùng, bánh tráng, vị cay của ớt, tiêu… Tất cả hòa quyện tạo nên sức hấp dẫn lạ kì.

Don chỉ có ở hai con sông lớn của Quảng Ngãi là sông Trà và sông Vệ. Loài Don thường sống rải rác khắp nơi, lòng sông, bờ sông… và đông đúc nhất là ở khu vực gần các cửa sông. Điểm tập trung sinh sống ưa thích của Don là môi trường đất cát. Thường vào mùa khô hạn khoảng tháng 4 đến tháng 5, người dân xung quanh hai con sông mới vào mùa cào Don. Nhưng có khi vào tháng 7 Don cũng xuất hiện nhiều. Don sống vùi trong cát nên việc cào Don rất cực khổ với người dân. Có những hôm gặp nước lớn, người cào Don phải ngâm mình dưới nước hàng giờ đồng hồ mà cũng không bắt được nhiều.

Theo những bậc cao niên, ngày xưa món Don chỉ thịnh hành ở những vùng quê nghèo khó và thường được những phụ nữ luống tuổi gánh đi bán dạo cho những người lao động cực khổ vào lúc xế, chiều. Có lẽ chính vì cuộc sống cơ cực, nghèo khó đó mới có món Don, bởi vậy khi nhắc đến món này, nhiều người dân Quảng Ngãi hình dung đó là món ăn dân dã, nóng hổi, cay nồng như chính hơi thở, cuộc sống cực khổ của con người nơi đây…

Có thể nói món Don như đặc tính của người đất Quảng, không cầu kỳ, không đắt đỏ, cái ngon tự nhiên đến từ vị ngọt thanh lạ của con Don trên mảnh đất quê hương đã tạo nên một đặc sản, một niềm tự hào của ẩm thực Quảng Ngãi.. Mộc mạc, dân dã song canh Don gần như chứa đựng tất cả con người, tình cảm và văn hóa của vùng đất này.