Mâu thuẫn mới trong quan hệ Ba Lan Ukraine: Trên giới hạn của sự mệt mỏi

Rất nhanh chóng, những lời đe dọa đã trở thành hành động thực tế. Ngày 6/11, hàng chục tài xế Ba Lan đã dùng xe tải làm gián đoạn giao thông tại các cửa khẩu biên giới với Ukraine, kêu gọi đẩy lùi sự cạnh tranh ngày càng tăng từ các hãng vận tải của Ukraine, sau khi hoạt động vận tải giữa Ukraine và Liên minh châu Âu (EU) được tự do hóa.

Mỗi giờ chỉ một xe

Theo Cơ quan biên phòng quốc gia Ba Lan, lưu thông hàng hóa tới các cửa khẩu Yahodyn_Dorohusk, Krakivets-Korchova và Rava-Ruska-Hrebenne đã bị gián đoạn nghiêm trọng, ảnh hưởng đến cả việc nhập cảnh Ba Lan lẫn xuất cảnh Ukraine.

Mỗi giờ, những người tổ chức cuộc biểu tình của các tài xế Ba Lan chỉ cho phép một xe tải Ukraine đi qua, cùng các phương tiện chở các sản phẩm bảo vệ an ninh, hàng cứu trợ nhân đạo, động vật hay hàng dễ hư hỏng.

Các tài xế xe tải Ba Lan và cuộc phong tỏa biên giới theo kế hoạch.

Trước đó, ngày 3/11, một cuộc biểu tình quy mô lớn của các tài xế xe tải Ba Lan đã diễn ra, đánh dấu một vết rạn mới giữa hai quốc gia láng giềng từng vô cùng khăng khít. Trong cuộc biểu tình đó, các hãng vận tải Ba Lan đe dọa chặn tất cả các cửa khẩu biên giới với Ukraine. Và, đúng như kế hoạch, điều đó đã trở thành hiện thực.

Câu chuyện này, thực ra, đã manh nha âm ỉ từ nhiều tháng qua, khi các công ty vận tải đường bộ Ba Lan ngày càng “khó chịu” về quyền tiếp cận tạm thời đặc biệt của Ukraine trên các con đường nội khối EU, được cấp sau khi xung đột quân sự Nga – Ukraine bùng nổ. Sau khi ký kết, trong năm đầu tiên, số lượng xe tải qua biên giới Ukraine – Ba Lan hướng đến EU đã tăng 53%, trong khi số lượng chuyến hàng qua biên giới cũng tăng 43%.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Người sử dụng lao động trong lĩnh vực vận tải và hậu cần của Ba Lan Maciej Wronski, vận tải hàng hóa giữa Ba Lan và Ukraine đang gặp khó khăn, vì Ba Lan đã mất hoàn toàn thị trường này vào tay các hãng vận tải Ukraine, những doanh nghiệp đã gia tăng đáng kể hoạt động, kể từ thời điểm đó. Nói cách khác, các tài xế xe tải Ba Lan cáo buộc những đồng nghiệp Ukraine cạnh tranh không lành mạnh và đang làm tổn hại đến hoạt động kinh doanh của họ.

Sau tháng 2/2022, EU đã thực hiện những bước đi chưa từng có để hỗ trợ nền kinh tế Ukraine. Đặc biệt, EU đã miễn trừ hoàn toàn yêu cầu cấp phép cho các hãng vận tải Ukraine làm việc tại EU và gia hạn điều khoản này cho đến tháng 6/2024. Giờ đây, các hãng vận tải Ba Lan đang yêu cầu hủy bỏ đặc quyền trên và áp dụng lại hệ thống cấp phép cũ. Hơn nữa, họ còn đòi hỏi “thắt chặt các quy định vận tải đối với các hãng vận tải nước ngoài theo ECMT” (một thỏa thuận cấp giấy chứng nhận giữa các Bộ Giao thông – Vận tải châu Âu).

Ngoài ra, các doanh nghiệp vận tải Ba Lan cũng đề nghị cấm các công ty Ukraine đăng ký hoạt động ở Ba Lan, nếu nguồn tài chính của công ty đó nằm ngoài EU. Các công ty Ukraine chỉ được phép vận chuyển hàng hóa từ Ukraine đến EU và quay trở lại, với một số chuyến đi hạn chế.

Hãng tin Reuters dẫn lời Karol Rychlik, chủ sở hữu một công ty vận tải Ba Lan: “Chúng tôi phản đối vì tình trạng ảnh hưởng đối với các hãng vận tải Ba Lan, được gây ra bởi dòng vốn không thể kiểm soát được của các công ty có vốn ở phía Đông”.

Những người biểu tình tuyên bố họ có thể phong tỏa biên giới tới 2 tháng. Mặc dù họ cam kết không làm gián đoạn hoạt động vận chuyển hành khách hay nhập khẩu hàng hóa quân sự và nhân đạo vào Ukraine, nhưng hiển nhiên, tình trạng phong tỏa này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế Ukraine. Do đó, tất nhiên, những yêu cầu mà các hãng vận tải Ba Lan đưa ra, đối với phía Ukraine, là không thể chấp nhận. Đối với họ, việc được duy trì quy chế “đi lại tự do” thông qua miễn thị thực có tầm quan trọng sống còn. Bởi vậy, Ukraine đang lên kế hoạch thảo luận vấn đề này, không chỉ với chính quyền Ba Lan mà còn với Ủy ban châu Âu, với lý do vi phạm biên bản ghi nhớ về vận tải.

Những đoàn xe tải của Ukraine bị chặn lại ở biên giới.

Những vết rạn hằn sâu

Vấn đề giấy phép của các công ty Ukraine, từ lâu, đã luôn gây tranh cãi trong quan hệ với Ba Lan. Năm 2021, nghĩa là trước chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga ở miền Đông Ukraine, Kyiv thậm chí còn tuyên bố thành lập cơ quan trọng tài với Ủy ban châu Âu, khi Warsaw không đồng ý cấp giấy phép cho các hãng vận tải Ukraine, hạn chế xuất khẩu hàng hóa từ Ukraine sang EU.

Mới đây, giới quan sát quốc tế chứng kiến động thái cứng rắn của Warsaw về việc kiên quyết không chấp nhận cho nông sản Ukraine thâm nhập thị trường của mình, sau khi thỏa thuận Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen không còn hiệu lực. Bất chấp tình cảnh khốn đốn của nền kinh tế Ukraine, khi những tuyến đường xuất khẩu ngũ cốc – nguồn thu ngân sách đáng kể nhất còn lại cho Kyiv – đều bị bóp nghẹt, bất chấp cả những chỉ trích từ Bruxelles (nơi đặt trụ sở EU), các nhà lãnh đạo Ba Lan vẫn kiên quyết đặt quyền lợi những người nông dân của mình lên trên.

Xuất phát từ lợi ích căn bản của các nghiệp đoàn Ba Lan, rõ ràng, những sự vụ mâu thuẫn liên tiếp xảy ra này đã và đang trở thành những “vết xước khó lành” trong mối quan hệ ngoại giao giữa hai người láng giềng Đông Âu ấy. Song, cũng chính vì sức nặng của lợi ích, về cơ bản, các vấn đề này là không thể nhân nhượng.

Ở một khía cạnh khác, sau 19 tháng, có thể thấy là sự mệt mỏi trong cấu trúc kinh tế – xã hội Ba Lan, dưới sức ép của việc hỗ trợ toàn lực cho Ukraine, đã gần chạm đến điểm giới hạn. Một cách ngắn gọn, thật khó để bất cứ ai có thể chấp nhận “thắt lưng buộc bụng” để hỗ trợ “hàng xóm” mãi, đặc biệt là khi những chân trời phía trước mặt cả hai đều đang trở nên mịt mờ.

Ở một khía cạnh khác, những động thái cứng rắn như cách mà các tài xế xe tải Ba Lan vừa thực hiện cũng sẽ là lời cảnh báo dành cho chính phủ trung hữu của cựu Thủ tướng Ba Lan và là cựu Chủ tịch Hội đồng châu Âu Donald Tusk – những người mới giành đủ số ghế sau cuộc bầu cử Quốc hội Ba Lan, theo kết quả kiểm phiếu cuối cùng ngày 17/10.

Theo kết quả, đảng cầm quyền Luật pháp và Công lý (PiS) được 35,4% phiếu bầu, tiếp theo là Liên minh Công dân (KO) do ông Tusk lãnh đạo được 30,7%, đảng Con đường Thứ ba trung hữu với 14,4%, Cánh tả với 8,6% và Liên minh cực hữu với 7,2%. Điều đó có nghĩa là PiS chiếm 194 ghế trong quốc hội, KO được 157, Con đường Thứ ba được 65, Cánh tả 26 và Liên minh cực hữu 18 ghế.

Là phe đối lập, các lực lượng chính trị KO, Con đường thứ ba và Cánh tả đã cam kết thành lập chính phủ liên minh – họ cùng nhau có 248 ghế. Phe đối lập cũng tăng cường kiểm soát Thượng viện vốn kém quyền lực hơn, giành được 66 ghế so với 34 ghế của PiS.

Thành công này của họ đã khiến giới tinh hoa EU được tiếp thêm những luồng suy nghĩ lạc quan, bởi tính chất “thân châu Âu” của ông Donald Tusk mở ra nhiều dư địa cho việc kiến tạo đồng thuận, kể cả ở những vấn đề “tế nhị” chung quanh các trách nhiệm liên quan tới Ukraine.

Tờ Politico dẫn lời một nhà ngoại giao EU giấu tên: “Kết quả trên sẽ giúp EU hoạt động tốt hơn, nơi EU thực sự phản ánh các giá trị và nguyên tắc của mình, đặc biệt là sự đoàn kết và trách nhiệm. Việc từ chối các chính sách cực hữu sẽ được dùng làm ví dụ cho những người khác và điều này hy vọng sẽ dẫn đến việc EU trở nên mạnh mẽ hơn trước các mối đe dọa địa chính trị”.

Song, đến cuộc biểu tình phong tỏa biên giới Ba Lan – Ukraine ngày 6/11, dường như những trở lực mạnh mẽ đã xuất hiện sớm hơn dự kiến. Chúng đặt ra những thách thức to lớn cho cả công tác đối nội của Ba Lan, cả mối quan hệ song phương với Ukraine, lẫn những ý tưởng của EU. Không thể loại trừ khả năng tình hình còn có thể tiếp tục xấu đi, nếu các biện pháp tìm kiếm sự cân bằng giữa thực hiện các cam kết chung với bảo vệ lợi ích cho các nghiệp đoàn Ba Lan không được cân nhắc kỹ lưỡng. Tín hiệu tích cực đầu tiên, là Kyiv đã ngỏ ý “sẵn sàng cho các cuộc đối thoại mang tính xây dựng”.

Và, rất đáng chú ý, ngày 3/11, một lãnh đạo của đảng Liên minh cực hữu Ba Lan cho biết, đảng này ủng hộ cuộc biểu tình phong tỏa biên giới ngày 6/11. Ai cũng biết, khi mức sống bị hạ thấp và cuộc sống trở nên eo hẹp, tiếng nói của chủ nghĩa dân tộc cực đoan sẽ có cơ hội được nhiều người lắng nghe hơn