Hôn mê bởi “hơi thở của quỷ”

Hoa chuông chính là hoa cà độc dược (CĐD), loại cây mọc hoang trong rừng hoặc được trồng làm thuốc, làm cảnh ở khắp nơi do hoa đẹp.

Hoa Chuông (Borrachero), hay con goi la “hơi thơ cua quy”, đep nhưng co đôc. Anh: NK

Khoảng 23h ngày 29.9, ba người nhập Bệnh viện (BV) tỉnh Lạng Sơn là các ông L.T.Y (75 tuổi), L.M.C (50 tuổi) và N.V.B (57 tuổi) cùng ở xã Liên Hội, huyện Văn Quan, Lạng Sơn, trong tình trạng hôn mê; gọi hỏi, cấu véo không phản ứng, xen lẫn những cơn kích thích, vật vã. Đặc biệt nguy kịch là ông L.M.C biểu hiện suy hô hấp, có cơn ngừng thở nên toàn thân tím tái, phải thở máy. Ba người cùng ăn hoa Chuông rừng xào, sau ăn khoảng 5 giờ, cả ba đều hôn mê…

Được cấp cứu chống độc: Rửa dạ dày, dùng than hoạt tính, hỗ trợ tuần hoàn, hô hấp, sau khoảng 12 giờ, ba người qua được cơn nguy kịch nhưng ông L.M.C bí tiểu, phải thông; ông L.T.Y rối loạn tâm thần: Không nhận ra người thân, mất nhận biết không gian, thời gian.

Hoa chuông chính là hoa cà độc dược (CĐD), loại cây mọc hoang trong rừng hoặc được trồng làm thuốc, làm cảnh ở khắp nơi do hoa đẹp. Cây CĐD có nhiều chất độc chứa ở thân, lá, hoa và tên gọi “Cà độc dược” đã nói lên điều này, chỉ vì hoa giống như chiếc chuông nên nhiều địa phương gọi là hoa chuông.

Bản chất độc của cây Cà độc dược

CĐD thuộc họ cà (Solanaceae), là một trong 50 vị thuốc cơ bản của Đông y (tên gọi dương kim hoa), vị cay, tính ôn, độc, tác dụng ngừa suyễn, giảm ho; chống đau, co thắt tiêu hóa, co giật; trị phong thấp, Parkinson, viêm xoang… Cây CĐD chứa nhiều alcaloid (hợp chất hữu cơ chứa nitơ và ôxy, tính bazơ, có nhiều trong thực vật và một số ít động vật, ví dụ morphin trong cây thuốc phiện, nicotin trong cây thuốc lá), nhiều nhất là Scopolamin (Hyosin), đến Hyoscyamin, Atropin, Nor-hyoscyamin; ở hoa có nhiều Scopolamin (C17H21NO4) nhất, được WHO xếp vào danh mục thuốc thiết yếu.

Ngộ độc CĐD chính là do các Alcaloid này có tác dụng (độc): Ưc chế hệ thần kinh phó giao cảm (thuộc dạng thần kinh tự động hay thực vật) của loại cây này. Liều thấp gây ra tình trạng giảm tiết nước bọt, nước mắt, mồ hôi (khô miệng; da khô, nóng, đỏ); giảm bài tiết nước tiểu; giãn đồng tử mắt; giảm nhu động (chuyển động như làn sóng đều đặn từ trên xuống dưới) ruột, giảm trương lực cơ; làm chậm nhịp tim.

Liều cao gây nhịp tim nhanh, mê sảng, rối loạn tri giác (nhận biết không gian, thời gian, xung quanh và bản thân), mất trí nhớ, ảo giác, hôn mê; tử vong do suy tuần hoàn, tụt huyết áp. Riêng Scopolamin dễ qua hàng rào máu não nên vào não sớm nhất, vì thế ngay cả với liều thấp cũng làm bệnh nhân có trạng thái phởn, mất định hướng, ảo giác, quên, mê sảng.

Ở nông thôn Colombia, các bà mẹ cấm con cái không được ngủ dưới tán cây Borrachero (tên gọi CĐD ở Colombia), bởi nếu hít phải phấn hoa của nó, trẻ con sẽ có những giấc mơ lạ lùng.

Thời xa xưa, mê dược chiết từ cây Borrachero thường được “ban” cho các phu nhân của những thủ lĩnh đã qua đời ở Colombia, trước khi họ bị chôn sống trong hầm mộ chồng mình. Nhiều thập kỉ qua, mê dược này vẫn có mặt trong các nghi lễ bản địa ở Colombia. Năm 1880, Albert Ladenburg – nhà hóa học Đức – phát hiện chất Scopolamin trong cây Borrachero.

Thời kì chiến tranh lạnh, Cơ quan tình báo T.Ư Mỹ cho tù nhân uống Scopolamin vì nó làm con người tiết lộ những điều muốn che giấu. Từ những năm 1960, người ta cho sản phụ uống Scopolomin để “vượt cạn”, do tác dụng làm mất cảm giác đau, gây mơ màng, nhưng bị cấm từ những năm 1970 do làm sản phụ mất trí nhớ và tăng nguy cơ mắc trầm cảm sau này ở những đứa trẻ sinh theo cách này.

Năm 2012, một báo cáo cho biết, NASA (Mỹ) từng phối hợp với Công ty Epiomed Therapeutics Inc, sản xuất thuốc xịt mũi Scopolamin Inscop, sử dụng cho các phi hành gia làm họ nhanh chóng đưa ra cách giải quyết cũng như định hướng khi gặp trường hợp khẩn cấp.

Theo Hội đồng cố vấn an ninh hải ngoại Mỹ (OSAC), hàng năm có khoảng 50.000 vụ tội phạm ở Kito – Thủ đô Ecuador liên quan đến Scopolamin và cơ quan này khuyến cáo mọi người khi du lịch đến đây phải cảnh giác. Đã có những vụ việc tội phạm dùng Scopolamin để “nhờ” nhà ngoại giao vận chuyển cocain trong những chiếc vali miễn trừ ngoại giao.

Năm 2012, cảnh sát quốc gia Colombia thống kê có hơn 1.200 nạn nhân bị đầu độc bằng các loại ma túy tác động đến hệ thần kinh T.Ư, trong đó nhiều nhất là Scopolamin. Nghị sĩ Colombia Octavio Zapata (76 tuổi) bị băng đảng Los Wong dùng Scopolamin bức tử năm này. Ý định của chúng chỉ dùng “hơi thở của quỷ” (Devil’s breath – tiếng lóng của Scopolamin) làm ông mất khả năng chống cự để cướp tài sản. Khi ông có biểu hiện chống cự, chúng thêm một liều nữa làm nghị sĩ mất mạng.

Tội phạm dùng Scopolamin hay “Burundanga” để xóa trí nhớ, làm mất ý thức tạm thời, bằng cách bí mật bỏ thuốc vào đồ uống hoặc vẩy bột thuốc vào mặt của nạn nhân. Người trúng độc sẽ rơi vào trạng thái vô thức, bị điểu khiển và “ngoan ngoãn” như những đứa trẻ, sẽ đưa hết tiền bạc, trang sức, chìa khóa xe, có khi còn rút sạch tiền từ tài khoản đưa cho chúng.

Chỉ khi tỉnh lại, họ mới phát hiện ra đã mất của và hoàn toàn không nhớ nổi kẻ hại mình. Nhiều phụ nữ bị cưỡng hiếp tập thể hoặc bị bán vào nhà chứa mà không hay biết; nhiều đàn ông trao hết tiền bạc cho gái mại dâm; hay chủ tiệm vàng trút hết vàng bạc cho người xa lạ khi bị thổi Scopolamin vào mặt.

Bản chất của mất nhớ là Scopolamin ngăn chặn công đoạn ghi nhận của não – giai đoạn đầu của quá trình hình thành ghi nhớ – và phải có ghi nhận mới có bảo tồn và tái hiện (hình ảnh hoặc sự vật, hiện tượng), không có ghi nhận đồng nghĩa với không có bảo tồn và tái hiện. Bộ Ngoại giao Mỹ từng mô tả: “Nó làm nạn nhân bất tỉnh trong vòng 24 giờ hoặc hơn thế”.

Còn nhiều người thiếu hiểu biết

Ở Việt Nam có ba loại CĐD, trong đó 2 loại là CĐD hoa trắng và CĐD dược gai tù có nguồn gốc bản địa; CĐD lùn có nguồn gốc Colombia; cả 3 loại đều có các Alcaloid kể trên và có thể có thêm một vài chất khác. Cây hoa có hình dáng tương tự hoa loa kèn có hoa màu vàng, trắng ngà, hồng hay cam trồng ở Đà Lạt và Nghệ An chính là cây Borrachero (CĐD lùn) được trồng nhiều ở Nam Mỹ. Những năm gần đây, ở Việt Nam, có một số người bị “thôi miên”, mất tài sản, chưa rõ có phải tội phạm sử dụng Scopolamin hay không, tuy nhiên cần phải nâng cao cảnh giác.

Đáng nói là tuy rất nhiều người biết CĐD có độc nhưng hàng năm vẫn xảy ra những vụ ngộ độc do dùng cây này làm thực phẩm hoặc tự chữa bệnh. Ngày 29.12 năm ngoái, 10 người trong hai gia đình ở bản Dền Thàng (xã Nậm Xe, Phong Thổ, Lai Châu) ăn hoa chuông xào, rồi hoa mắt, chóng mặt, không nhìn rõ; chân tay tê, không đứng được, ngã gục xuống đất không biết gì.

Một bệnh nhân nữ (64 tuổi) vào BV Đa khoa Trung tâm An Giang do rối loạn tri giác, sốt cao, nói lúc đúng lúc sai, tuyến dưới chẩn đoán viêm não. Hóa ra, người này ăn 5 chiếc hoa CĐD quấn thịt để trị bệnh suyễn. Anh T (ở Nghệ An) sau nhiều ngày đốt CĐD thái mỏng, phơi khô để ngửi trị viêm xoang không thấy kết quả, nên đun CĐD tươi lấy nước uống.

Chỉ sau ít phút, anh T đã xuất hiện ngộ độc: Kích thích mạnh, vật vã; cường giao cảm (tim nhanh, huyết áp tăng…); da toàn thân nóng, đỏ; đồng tử giãn và mất ý thức hoàn toàn, rất nguy kịch. Cũng ở Nghệ An, bốn người là chị L.T.H, hai con trai sinh đôi là N.V.L, N.V.Đ (7 tuổi) và cháu chị H là L.V.N (11 tuổi) ở xã Hữu Kiệm, huyện Kỳ Sơn ăn cơm với CĐD hái trên nương. Khi đến BV huyện Kỳ Sơn, cả 4 người đều hôn mê sâu…

Ở xã Sơn Long, huyện Sơn Tây, Quảng Ngãi, bà Đ.T.X và 5 người hàng xóm ăn canh lá CĐD. Sau bữa, cả 6 người đều nôn ói và có dấu hiệu rối loạn thần kinh, tâm thần, phải đi cấp cứu.

Trong đó, bà X và bà Đ.T.H nặng nhất phải chuyển BV tỉnh Quảng Ngãi. 4 người ở tịnh xá Kỳ Quang, xã Hiệp An, Đức Trọng, Lâm Đồng, ăn lẩu chay buổi trưa với hoa chuông vàng (có vị đắng hơn khổ qua) trồng trước tịnh xá. Sau khi ăn khoảng 10 phút, họ thấy chóng mặt, xây xẩm mặt mày, bước đi không nổi, phải nhập viện cấp cứu.

BV tỉnh Lâm Đồng cũng đã nhận một bệnh nhân mê sảng, ảo giác, mất kiểm soát hành vi. Khi hồi tỉnh, bệnh nhân cho hay thấy hoa chuông mọc trong rẫy đẹp nên ngửi xem có thơm không! Lại có cả hai vợ chồng ông N.V.S (67 tuổi) và bà T.T.M (63 tuổi) ở Quảng Ninh, được hàng xóm “mách” hoa chuông quý, “lành tính” và mát. Sẵn nhà trồng nên bà hái khoảng chục bông nấu canh. Ăn xong khoảng 30 phút, ông bà đau đầu, nôn thốc tháo, nói nhảm, mất tự chủ, phải nhập viện…