Đặc sản xôi ngũ sắc – mỹ vị hội tụ tinh hoa của đất trời Tây Bắc

Những ai từng có cơ hội được thưởng thức xôi ngũ sắc Tây Bắc sẽ không thể quên được mùi thơm đặc biệt của các loại lá cây tạo màu cho xôi, hạt nếp dẻo ngậy, hương vị khác lạ so với xôi ở nhà làm.

Xôi ngũ sắc của người dân Phú Thọ. (Nguồn: dulichtaybac.vn)

Tây Bắc nổi tiếng với nhiều món ẩm thực độc đáo và một trong những món ăn không thể không nói đến, đó là xôi ngũ sắc.

Sở dĩ gọi là xôi ngũ sắc vì món xôi này có 5 màu cơ bản gồm trắng, tím, xanh, vàng và đỏ. Người dân Tây Bắc thường làm món xôi đặc biệt này vào các dịp đặc biệt trong năm như lễ Tết hoặc đám cưới, đám giỗ…

Những ai từng có cơ hội được thưởng thức xôi ngũ sắc Tây Bắc sẽ không thể quên được mùi thơm đặc biệt của các loại lá cây tạo màu cho xôi, hạt nếp dẻo ngậy, hương vị khác lạ so với xôi ở nhà làm.

Ý nghĩa đặc biệt của xôi ngũ sắc

Đặc sản xôi ngũ sắc không chỉ ngon mà rất đẹp và mang rất nhiều ý nghĩa đặc biệt sâu sắc. Theo quan niệm của người dân vùng Tây Bắc, ý nghĩa xôi ngũ sắc ngoài việc thể hiện “ngũ hành” còn thể hiện khát vọng yêu thương. Món xôi này thể hiện cho lòng yêu mẹ, kính cha; tình yêu son sắt, thủy chung của đôi lừa và cũng là tượng trưng cho những điều may mắn, tốt lành.

Xôi màu đỏ tượng trưng cho khát vọng sống và những ước mơ về tương lai tươi sáng.

Xôi màu tím tượng trưng cho màu của đất đai trù phú. Đối với người dân tộc phía Bắc, đất đai là một vật quý báu cần được giữ gìn và phát triển.

Xôi màu vàng thì tượng trưng cho sự no ấm và phồn thịnh, thể hiện mong ước cho cuộc sống yên bình, no đủ của người dân.

Xôi màu xanh sẽ tượng trưng cho màu của núi rừng Tây Bắc, màu xanh của cây cối, rừng rậm và nương rẫy.

Xôi màu trắng tượng trưng cho tình yêu trong trắng, thủy chung. Ngoài ra đó còn là tình thương đối với cha mẹ, lòng kính trọng đấng sinh thành.

Cách bày trang trí xôi ngũ sắc tạo hình cánh hoa là để thể hiện tình yêu thương và lòng tôn kính đối với cha mẹ, ông bà, tổ tiên.

Cách chế biến xôi ngũ sắc

Nguyên liệu dùng để làm ra món xôi ngũ sắc bao gồm gạo nếp thơm và các loại lá cây rừng. Công dụng của những lá cây này là để nhuộm màu cho xôi.

Cách làm xôi ngũ sắc cũng khá đơn giản, gần giống với làm món xôi thông thường. Tuy không khó nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ cao. Chính vì vậy mà loại xôi này cũng được ví như sự tinh tế của người phụ nữ Tây Bắc.

Xôi muốn thơm ngon phải chọn nếp tốt, ngâm gạo nếp trong nước sạch từ 6 đến 8 tiếng. Sau đó chia nếp thành 5 phần bằng nhau, mỗi phần sẽ nhuộm một màu riêng rẽ.

Thông thường xôi màu đỏ sẽ được làm từ quả gấc. Màu xanh là được lấy từ lá gừng hoặc lá dứa. Màu vàng là từ màu của củ nghệ già giã lấy nước. Màu tím của xôi lấy từ lá cơm đen hoặc lá của cây cau. Cuối cùng, màu trắng là màu của xôi tự nhiên, không cần thêm bất kỳ loại lá nào.

Công đoạn nhuộm màu cho xôi. (Nguồn: dulichtaybac.vn)

Công đoạn nhuộm màu cho nếp khá cầu kỳ. Các loại quả, củ, lá cây phải được giã, vắt riêng để lấy nước màu trộn vào gạo nếp và phải nấu ở các nồi khác nhau để tránh bị lẫn màu.

Sau khi nhuộm màu nếp thì sẽ đi đến giai đoạn cuối cùng chính là đồ xôi. Khâu này tùy thuộc vào mức độ khéo tay và kinh nghiệm nấu xôi của mỗi người mà sẽ cho ra một món xôi như ý.

Khi đồ xôi cần lưu ý phần gạo màu nào dễ phai nhất thì phải cho vào đồ đầu tiên, tiếp đến mới cho các phần gạo còn lại. Riêng màu trắng phải đặt trên cùng để không bị thấm màu của những màu xôi khác.

Nước suối dùng để đồ xôi phải tinh khiết thì xôi mới thơm. Vùng núi rừng Tây Bắc vốn có nhiều khe núi với mạch nước ngầm sạch, trong lành, là nguồn nước nấu các món ăn rất ngon.

Khi đồ xôi phải chú ý lửa đều, có như vậy thì xôi mới mềm dẻo, chín đều và mang một hương vị đặc trưng.

Xôi ngũ sắc của người Cao Bằng. (Ảnh: Phạm Khoa/TTXVN)

Cách trình bày xôi ngũ sắc cũng có rất nhiều kiểu. Có nơi sẽ bày xôi theo hình bông hoa 5 cánh, mỗi cánh tượng trưng cho một màu. Có nơi lại dùng khuôn gỗ đóng xôi thành nhiều tầng, mỗi tầng là một màu xôi. Cách trang trí nào cũng khiến món xôi ngũ sắc rực rỡ và bắt mắt.

Tuy là một món ăn bình dân nhưng xôi ngũ sắc, với sự kết hợp đa dạng, tinh tế của nhiều loại cây, củ, quả, đã thể hiện nhiều giá trị tinh tế trong quan niệm, ứng xử của người dân vùng Tây Bắc.

Để lưu truyền món mỹ vị này, những phụ nữ Tây Bắc ngay từ nhỏ đã được các bà, các mẹ hướng dẫn, dạy cho cách chọn nếp ngon, cách nhuộm gạo, đồ xôi, canh lửa… như một phần hành trang của người con gái sau này “tề gia nội trợ”./.