Béo phì – Cuộc khủng hoảng thầm lặng đe dọa sức khỏe người Việt

Tốc độ gia tăng béo phì tại Việt Nam hiện thuộc nhóm cao nhất khu vực Đông Nam Á, kéo theo nhiều hệ lụy nghiêm trọng về y tế và xã hội .

Tuy nhiên, căn bệnh này vẫn chưa được nhìn nhận và điều trị đúng mức như một vấn đề mạn tính đáng lo ngại. Nếu không có hành động kịp thời, Việt Nam có nguy cơ đánh mất cơ hội kiểm soát tình hình. Đã đến lúc cần một chiến lược can thiệp toàn diện, vừa quyết liệt vừa nhân văn, với sự tham gia đồng bộ của tất cả các cấp, các ngành.

Khi mục tiêu quốc gia đang bị đẩy xa bởi thực tế đáng lo ngại

Trong vòng một thập kỷ qua, tỷ lệ thừa cân , béo phì tại Việt Nam đã tăng tới 38%, đưa nước ta trở thành quốc gia có tốc độ gia tăng nhanh nhất khu vực Đông Nam Á. Theo Viện Dinh dưỡng Quốc gia, tỷ lệ trẻ em từ 5 đến 19 tuổi bị thừa cân, béo phì đã tăng gấp đôi, từ 8,5% năm 2010 lên 19% vào năm 2020. Riêng tại TP.HCM, hơn 50% thanh thiếu niên bị béo phì, trong khi Hà Nội ghi nhận con số trên 41%.

Béo phì – Cuộc khủng hoảng thầm lặng đe dọa sức khỏe người Việt

Ở nhóm trẻ dưới 5 tuổi, tỷ lệ béo phì cũng đang gia tăng đáng kể. Gần 10% trẻ em tại khu vực thành thị và hơn 5% tại nông thôn bị thừa cân, cao hơn nhiều so với thời điểm năm 2010. Trong khi đó, theo thống kê năm 2015, tỷ lệ thừa cân béo phì ở người trưởng thành là gần 16% và tiếp tục tăng đều, đi kèm với tỷ lệ mắc đái tháo đường hơn 4% và mỡ máu trên 30% dân số.

Trong bối cảnh đó, Kế hoạch hành động thực hiện Chiến lược Dinh dưỡng Quốc gia đến năm 2025 được Bộ Y tế công bố từ năm 2022 đã đặt ra các mục tiêu cụ thể: duy trì tỷ lệ béo phì ở trẻ dưới 5 tuổi dưới 10%, dưới 19% với trẻ từ 5-18 tuổi và dưới 20% đối với người trưởng thành. Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy nhiều chỉ số đã tiệm cận hoặc vượt ngưỡng khuyến cáo, đặc biệt ở nhóm trẻ em và thanh thiếu niên tại các đô thị lớn. Điều này phản ánh một khoảng cách rõ rệt giữa mục tiêu đề ra và tình hình thực tế, cho thấy Việt Nam có nguy cơ không đạt được cam kết quốc gia nếu không có các giải pháp can thiệp khẩn cấp và hiệu quả.

Béo phì không chỉ là vấn đề thẩm mỹ, mà là yếu tố nguy cơ chính của nhiều bệnh lý nghiêm trọng như đái tháo đường, tim mạch , ung thư, rối loạn giấc ngủ, trầm cảm … Theo nghiên cứu ACTION-Vietnam do Novo Nordisk công bố ngày 21/6, trên 60% người béo phì cho rằng đây là trách nhiệm cá nhân, từ đó dẫn đến sự trì hoãn trong tiếp cận y tế, chỉ điều trị khi đã xuất hiện biến chứng.

Một rào cản lớn khác là sự kỳ thị xã hội. Báo cáo cho thấy 30% người béo phì và gần 60% bác sĩ thừa nhận sự kỳ thị làm ảnh hưởng đến khả năng xây dựng quan hệ xã hội và phát triển nghề nghiệp. Khoảng 40% bác sĩ còn ngần ngại đề cập đến vấn đề cân nặng với người bệnh, trong khi gần 50% người bệnh cảm thấy xấu hổ khi được hỏi về tình trạng thể chất. Những rào cản tâm lý này khiến người bệnh thiếu niềm tin và động lực để điều trị.

Theo các chuyên gia, béo phì là hậu quả của sự tương tác giữa di truyền (chiếm 40-70%), sinh lý, yếu tố tâm thần, môi trường sống và thói quen sinh hoạt. Không ai muốn mắc bệnh này và cũng không ai đáng bị kỳ thị vì cơ thể của mình. Chính vì vậy, cần có một cách tiếp cận nhân văn, giảm định kiến và hỗ trợ người bệnh một cách toàn diện.

Cần một hệ sinh thái hành động đa ngành, kiên trì và đồng bộ

PGS.TS Nguyễn Anh Tuấn – Phó Viện trưởng Viện Phẫu thuật Tiêu hóa (Bệnh viện Trung ương Quân đội 108), đồng thời là thành viên nhóm nghiên cứu ACTION-Vietnam, nhận định: việc nâng cao nhận thức là bước đi tiên quyết. Giáo dục cộng đồng về một lối sống lành mạnh ngay từ khi còn nhỏ không chỉ giúp ngăn ngừa béo phì mà còn giảm thiểu nguy cơ các bệnh mạn tính kéo theo.

Một trong những giải pháp cốt lõi là truyền thông và giáo dục cộng đồng. Béo phì cần được nhìn nhận là bệnh lý mạn tính chứ không phải biểu hiện của sự thiếu ý chí. Giáo dục dinh dưỡng và thể chất nên được lồng ghép trong chương trình học phổ thông, giúp trẻ hình thành thói quen lành mạnh từ sớm.

PGS.TS. Nguyễn Anh Tuấn – Phó Viện trưởng Viện Phẫu thuật Tiêu hóa (Bệnh viện Trung ương Quân đội 108), để giúp ngăn ngừa béo phì và giảm nguy cơ các bệnh mạn tính như tiểu đường, tim mạch…, cần giáo dục cộng đồng về lối sống lành mạnh

Chính sách dinh dưỡng và thể chất trong trường học cần được củng cố. Các chương trình sức khỏe học đường phải chú trọng vào bữa ăn cân đối, hạn chế thực phẩm siêu chế biến và khuyến khích vận động thể chất ít nhất 30 phút mỗi ngày.

Trong hệ thống y tế, cần đào tạo nhân lực y tế với tư duy tiếp cận không kỳ thị, hướng đến hỗ trợ lâu dài, đa chuyên khoa cho người bệnh. Việc điều trị không nên chỉ tập trung vào giảm cân mà còn nhằm nâng cao chất lượng sống, giảm nguy cơ biến chứng và phục hồi chức năng toàn diện.

Theo bác sĩ Georgia Rigas đến từ Đại học New South Wales (Úc), điều trị béo phì hiệu quả cần có sự tham gia của nhiều chuyên ngành: dinh dưỡng, tâm lý, thể chất và y học can thiệp. Bà nhấn mạnh: “Chúng ta cần thay đổi từ việc chỉ chú trọng giảm cân sang mục tiêu cải thiện sức khỏe tổng thể và ngăn ngừa biến chứng nghiêm trọng”.

Một giải pháp không thể thiếu là tạo dựng môi trường sống hỗ trợ sức khỏe. Cộng đồng cần khuyến khích các hoạt động thể chất đơn giản nhưng hiệu quả như đi bộ, chạy bộ, yoga hay thể dục nhịp điệu. Các hoạt động này cần được duy trì thường xuyên và trở thành một phần của lối sống hàng ngày.

BS. Georgia Rigas – Đại học New South Wales, Úc cho rằng, cần tạo môi trường sống hỗ trợ sức khỏe cho cộng đồng

Béo phì đã được công nhận là bệnh mạn tính nhưng vẫn chưa nhận được sự quan tâm đúng mức tại Việt Nam. Với tỷ lệ người béo phì tăng nhanh ở mọi lứa tuổi và đang vượt xa các mục tiêu kiểm soát quốc gia, đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ và dài hạn từ hệ thống y tế, ngành giáo dục, nhà hoạch định chính sách và toàn xã hội. Đây không chỉ là trách nhiệm y tế, mà còn là nghĩa vụ xã hội đối với sức khỏe cộng đồng và tương lai của thế hệ trẻ.