Tình bạn lâu năm Biden – Netanyahu hứng sóng gió

Là bạn bè từ thập niên 1980, Biden và Thủ tướng Israel từng trải qua nhiều căng thẳng, nhưng thử thách có lẽ chưa bao giờ lớn như hiện tại.

Khi còn là phó tổng thống Mỹ, các cuộc gặp của Joe Biden với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu thường diễn ra trong khoảng một giờ, với nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau, từ những cái bắt tay hay cái ôm nồng ấm tới tranh cãi nảy lửa.

Có nhiều bất đồng từng xảy ra giữa Mỹ và Israel. Việc chính quyền tổng thống Barack Obama theo đuổi thỏa thuận hạt nhân quốc tế với Iran đã bị Netanyahu phản đối gay gắt. Nỗ lực mở rộng các khu định cư ở Bờ Tây của lãnh đạo Israel cũng khiến chính quyền Mỹ tức giận. Ngoài ra, tổng thống Obama và Thủ tướng Netanyahu cũng tồn tại những bất đồng nhất định.

Biden thường được xem là “cầu nối” giúp quan hệ hai bên trở nên suôn sẻ. Sau gần bốn thập kỷ, Biden và Netanyahu đã xem nhau như những người bạn và mối quan hệ giữa họ đã vượt qua những giới hạn về ngoại giao.

“Trong mối quan hệ đó, họ có thể nói bất cứ điều gì với nhau mà không làm thay đổi quan điểm về nhau”, Dennis Ross, người từng là nhà đàm phán và cố vấn về Trung Đông của ba chính quyền tổng thống Mỹ, trong đó có Obama, nói.

Sự thẳng thắn là điều làm nên một tình bạn gắn bó sau nhiều năm thăng trầm, cũng như giúp họ vượt qua những hỗn loạn chính trị ở cả trong nước và quốc tế. Trong bốn cuộc điện đàm tuần qua, Biden và Netanyahu đã nói về cuộc xung đột mới giữa Israel và Hamas, cũng như lệnh ngừng bắn nhằm chấm dứt giao tranh.

Biden, một đồng minh trung thành của Israel trong suốt sự nghiệp chính trị, luôn ủng hộ quyền tự vệ hợp pháp của quốc gia Do Thái trước các cuộc tấn công rocket của Hamas, bất chấp chỉ trích từ nhiều thành viên cấp tiến trong đảng Dân chủ.

Tuy nhiên, Tổng thống Mỹ đã phải thay đổi tông giọng với Israel khi thương vong trong cuộc xung đột tăng mạnh và ông đã lên tiếng kêu gọi chấm dứt bạo lực. Theo một nguồn tin thân cận, Biden thậm chí cảnh báo Thủ tướng Netanyahu rằng áp lực từ Washington và cộng đồng quốc tế có thể làm tổn hại mối quan hệ giữa Mỹ và Israel. Cuối ngày 20/5, Israel và Hamas thông báo lệnh ngừng bắn.

Thủ tướng Netanyahu, người có biệt danh Bibi, “chia thế giới thành hai phần bạn và thù”, theo Ross.

“Ông ấy có thể chấp nhận chỉ trích và tranh luận. Nhưng nếu đó là kẻ thù, sẽ không bao giờ có chuyện như vậy”, Ross nói. “Nhưng ông ấy luôn xem Biden là bạn”.

Joe Biden, khi là phó tổng thống Mỹ (trái) và Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tại Jerusalem vào tháng 3/2010. Ảnh: AFP.

Mối quan hệ giữa Biden với Israel bắt đầu từ gần nửa thế kỷ trước, khi ông tới Israel gặp thủ tướng Golda Meir năm 1973 với tư cách là thượng nghị sĩ bang Delaware.

Ông thường được chào đón ở Israel ngay từ khi còn làm ở quốc hội Mỹ, đặc biệt khi đảm nhận vai trò chủ tịch ủy ban đối ngoại của Thượng viện. Biden biết Netanyahu từ thập niên 1980, khi ông này làm việc tại đại sứ quán Israel tại Washington và sau đó là đại sứ tại Liên Hợp Quốc.

Hai người vẫn giữ liên lạc sau khi Netanyahu trở về Israel và cuối cùng trở thành Thủ tướng năm 1996. Mối quan hệ của họ vẫn luôn được duy trì ngay cả khi Netanyahu thất cử trước Ehud Barak vào năm 1999.

Tình bạn giữa Biden và Netanyahu bắt đầu bị thử thách khi Obama được bầu làm tổng thống Mỹ và Biden được xem là người có thể xoa dịu mọi căng thẳng giữa hai nước. Chuyến thăm đầu tiên của Biden tới Israel với tư cách phó tổng thống năm 2010 được xem là một phép thử cho mối quan hệ. Vài giờ sau khi Không lực hai hạ cánh xuống Tel Aviv, Bộ Nội vụ Israel tuyên bố phê duyệt 1.600 khu định cư mới ở Đông Jerusalem, điều mà giới chức Mỹ xem là “sự xúc phạm”.

Văn phòng của Thủ tướng Netanyahu thời điểm đó nói ông không biết trước thông báo này và phủ nhận đây là dấu hiệu cho thấy sự thiếu tôn trọng Mỹ.

Martin Indyk, cựu đại sứ Mỹ và thành viên Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, nói kinh nghiệm này đã giúp định hình lập trường của Biden đối với tiến trình hòa bình Trung Đông dưới thời Netanyahu và Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas.

“Ông ấy đã kết luận rằng cả hai lãnh đạo đều không có khả năng đưa ra những thỏa hiệp khó khăn vốn cần thiết để đạt được thỏa thuận hòa bình cuối cùng giữa Israel và người Palestine”, Indyk nói.

Một số cựu quan chức nhận định quan hệ Biden – Netanyahu có thiên hướng bất đồng, đôi khi là căng thẳng. Quá trình đàm phán hạt nhân với Iran của chính quyền Obama được xem như chất xúc tác cho căng thẳng đó. Netanyahu khi ấy và bây giờ vẫn kịch liệt phản đối bất kỳ động thái bắt tay nào với Tehran.

Một chất xúc tác khác có thể khiến mối quan hệ giữa hai người trở nên căng thẳng là bất kỳ đề xuất nào về thỏa thuận hòa bình Arab – Israel dựa trên ranh giới tồn tại từ cuộc chiến tranh sáu ngày năm 1967, như đề xuất của Obama năm 2011.

Trong cuộc gặp ở Phòng Bầu dục năm đó, Netanyahu cảnh báo phản đối “hòa bình dựa trên ảo tưởng” và khẳng định Israel sẽ không chấp nhận quay trở lại với đường phân định trước cuộc chiến năm 1967, sự kiện giúp nước này giành quyền kiểm soát Bờ Tây và Gaza.

“Bibi biết Obama nổi giận với mình, vì vậy ông ấy đã nghĩ được thôi, tôi sẽ đàm phán với một người mà tôi có thể thương lượng”, Ross nói. “Biden và Bibi đã gặp nhau vào ngày thứ 2 tuần đó. Tôi cũng có mặt. Biden bắt đầu cuộc họp và nói này ông bạn già, chúng ta đang gặp vấn đề và cần phải giải quyết nó. Bibi nói tôi đồng ý, hãy nói chúng ta nên làm gì”.

Khi chính quyền Obama gần đạt được thỏa thuận hạt nhân với Iran, những cuộc thảo luận riêng tư như vậy trở nên thẳng thắn hơn. Biden gặp Netanyahu năm 2014 tại New Orleans và các cuộc đàm phán với Iran chiếm phần lớn nội dung cuộc thảo luận sôi nổi giữa hai người.

Kể về cuộc gặp đó, Biden cho biết ông đã nói với Netanyahu rằng “Bibi, tôi không đồng ý với bất cứ điều gì anh nói, nhưng tôi yêu quý anh”. Ông cũng mô tả mối quan hệ giữa hai người là “bạn bè”.

Năm sau, Thủ tướng Netanyahu được các thành viên Cộng hòa mời phát biểu trước quốc hội Mỹ về thỏa thuận hạt nhân Iran và đã chỉ trích gay gắt sáng kiến của Obama. Tuy nhiên, Biden là một trong số thành viên Dân chủ không có mặt tại sự kiện đó. Nhà Trắng lúc đó cho hay phó tổng thống đã lên kế hoạch đi nghỉ dưỡng từ trước.

Khi Biden trở thành tổng thống Mỹ, một số quan chức nói rằng xung đột giữa Israel và người Palestine không phải là ưu tiên trước mắt của chính quyền, thay vào đó xử lý đại dịch và giải quyết hậu quả kinh tế của nó là vấn đề trọng tâm.

Nhưng việc trở lại thỏa thuận hạt nhân Iran, đảo ngược quyết định rút khỏi thỏa thuận của cựu tổng thống Donald Trump, là mục tiêu hàng đầu của Biden. Mục tiêu đó có thể ảnh hưởng đến việc xử lý các vấn đề Trung Đông khác, bao gồm cả cuộc xung đột mới nhất giữa Israel và Hamas.

“Ông ấy biết rằng sẽ có một cuộc chiến với Netanyahu về thỏa thuận hạt nhân Iran. Ông ấy phải tránh các cuộc xung đột không đáng có khác”, Indyk nói.