Thấy gì qua việc Trung Quốc quyết ‘bóp nghẹt’ Alibaba? 

Khoản tiền phạt gần 2,8 tỉ USD đối với Alibaba vì vi phạm luật chống độc quyền nhấn mạnh ý định của Bắc Kinh trong việc thắt chặt kiểm soát các công ty internet đang phát triển nhanh chóng.

Chính quyền Trung Quốc đang kìm hãm đế chế Alibaba của Jack Ma

Các nhà quản lý Trung Quốc hôm 10.4 phạt Alibaba Group 18,2 tỉ nhân dân tệ (khoảng 2,8 tỉ USD), đây là số tiền phạt kỷ lục tương đương với 12% lợi nhuận ròng trong năm tài chính kết thúc vào tháng 3.2020 của tập đoàn thương mại điện tử khổng lồ.

Không riêng Alibaba , các hãng công nghệ lớn khác của đại lục, bao gồm Tencent và Baidu , cũng bị phạt trong những tháng gần đây vì vi phạm luật chống độc quyền và các vi phạm khác. Tuy nhiên, số tiền phạt của những công ty này không vượt quá vài trăm nghìn USD.

Theo Nikkei, khoản phạt nặng tay dành cho Alibaba đã phản ánh mức độ đe dọa mà công ty này gây ra đối với giới lãnh đạo Trung Quốc. Cuộc đàn áp Alibaba bắt đầu từ công ty con Ant Financial, đơn vị tài chính vận hành dịch vụ thanh toán qua điện thoại thông minh Alipay. Theo các nguồn thạo tin, Ant Financial được thiết lập cho đợt IPO kỷ lục, nhưng các nhà quản lý trong nước đã đột ngột thay đổi lập trường vào tháng 11.2020, buộc đơn vị này phải hoãn kế hoạch niêm yết tại Thượng Hải và Hồng Kông. Hình phạt mới nhất hồi cuối tuần qua liên quan đến cáo buộc Alibaba lạm dụng vị trí thống trị trong hoạt động kinh doanh thương mại điện tử. Giới chức Trung Quốc nói rằng các thương gia trong nước bị áp lực bởi Alibaba.

Trước khi mối quan hệ giữa doanh nghiệp và nhà nước trở nên tồi tệ, Alibaba từng nhận được sự hỗ trợ rộng rãi của chính phủ như một công ty dẫn đầu sự phát triển trong lĩnh vực internet của Trung Quốc từ những năm đầu tiên. Ví dụ, cơ quan quản lý đã ngăn chặn các dịch vụ do Facebook và Google cung cấp ở thị trường đại lục trong năm 2009 và 2010.

Tuy nhiên, sự phát triển của các ông lớn công nghệ trong nước cuối cùng đã bắt đầu đi ngược lại với lợi ích của nhà nước Trung Quốc. Thông qua Ant Financial, Alibaba dần lấn sân sang lĩnh vực tài chính vốn là nơi thuộc kiểm soát của các ngân hàng quốc doanh. Mảng kinh doanh môi giới cho vay sinh lời, trong đó Alipay giới thiệu người dùng đến các ngân hàng và Ant Financial nhận lại hoa hồng từ ngân hàng, là một sáng kiến đổi mới nhưng nó lại làm suy yếu khả năng cạnh tranh của các tổ chức tài chính truyền thống. Bắc Kinh đang tìm cách duy trì một trật tự kinh tế do các doanh nghiệp nhà nước lãnh đạo, ở đó khu vực tài chính do chính phủ kiểm soát là cốt lõi. Vì vậy, không khó hiểu khi Alibaba không còn được phép phát triển tự do một cách thiếu kiểm soát.

Việc đàn áp Alibaba dường như cũng là kết quả của cuộc đấu tranh giành quyền lực trong giới chính trị. Trung Quốc đang chuẩn bị thực hiện một cuộc cải tổ nhân sự lớn tại đại hội đảng vào mùa thu năm sau. Quá trình phát triển của Alibaba được cho là có sự hỗ trợ từ những người có liên hệ với nhóm quyền lực Thượng Hải do cựu Chủ tịch Trung Quốc Giang Trạch Dân lãnh đạo, Nikkei cho biết.

Nikkei dẫn các nguồn thạo tin nói rằng, những người thân cận với Chủ tịch Tập Cận Bình không hài lòng khi nhìn thấy danh sách những người có lợi ích trong đợt IPO của Ant Financial. Ngày càng có nhiều đồn đoán rằng ông Tập Cận Bình trừng phạt Alibaba để làm suy yếu các nhân vật quyền lực có liên hệ với công ty.

Trung Quốc không muốn Jack Ma trở thành Mark Zuckerberg thứ hai 

Quy định mới về kiểm soát các công ty Internet của Trung Quốc được coi là hành vi tự hạn chế sức mạnh của các công ty nước này.

Vào ngày 10/11, Ủy ban Chống độc quyền của Trung Quốc đã đưa ra dự thảo sơ bộ về bộ luật hạn chế nhiều công ty Internet. Cụ thể, bộ luật quy định nhiều hành vi được coi là chống cạnh tranh như lợi dụng dữ liệu cá nhân của người dùng, thiết lập các liên minh để tiêu diệt các đối thủ cạnh tranh yếu hơn hay bán dưới giá thành.

Đây là lần thứ hai chỉ trong nửa tháng các công ty công nghệ, Internet Trung Quốc bị chính quyền nước này hạn chế. Ngày 3/11, startup tài chính công nghệ Ant Group do tỷ phú Jack Ma sáng lập bất ngờ thông báo dừng IPO ở 2 thị trường Thượng Hải và Hong Kong. Động thái này là một bước đi gây chấn động của sự kiện IPO vốn được đánh giá là lớn nhất lịch sử.

Quy định mới khiến cổ phiếu của nhiều đại gia Internet Trung Quốc như Tencent, Alibaba sụt giảm. Cả thị trường công nghệ mất tới 290 tỷ USD.

Chuyện gì đã xảy ra?

Những sự kiện liên tiếp khiến nhiều người đặt ra câu hỏi liệu chính phủ Trung Quốc có muốn chấm dứt sự tự do đối với các công ty công nghệ. Đây là một trong những yếu tố giúp các tỷ phú sáng lập như Jack Ma, Pony Ma đạt thành công như hiện nay.

Bloomberg nhận định chính quyền Trung Quốc đã nhiều năm quản lý lỏng lẻo, giúp cho Ant Group trở thành một gã khổng lồ trong ngành tài chính. Những lĩnh vực mà công ty này tham gia bao gồm cả thanh toán, ngân hàng, quản lý tài sản và bảo hiểm.

Dự thảo luật để quản lý các công ty Internet Trung Quốc khiến cho thị trường hoảng loạn, và 290 tỷ USD giá trị bị thổi bay chỉ trong 2 ngày giao dịch cuối cùng của tuần qua, trong đó những công ty thiệt hại nhiều nhất là Tencent và Alibaba.

Một số nhà phân tích cho rằng chính quyền Trung Quốc có thể đang điều chỉnh lại cán cân quyền lực, hoặc muốn "dạy" cho các tỷ phú một bài học. Vào tháng 10, Jack Ma từng chê nền tài chính Trung Quốc. Ông đã so sánh Hiệp định Basel với những yêu cầu nghiêm ngặt về vốn cho các ngân hàng là một "câu lạc bộ dành cho người cao tuổi".

Trước đó 1 tuần, Ant Group cũng buộc phải dừng IPO, có thể do các phát ngôn của nhà sáng lập Jack Ma.

Vị tỷ phú đã được triệu tập đến một cuộc họp kín vào ngày 2/11 với Ngân hàng Trung ương Trung Quốc và ba nhà quản lý tài chính hàng đầu khác về vấn đề này. Trong cuộc họp, Jack Ma nhận lời cảnh báo rằng Ant Group sẽ bị kiểm soát tương đương các ngân hàng thông thường chứ không có ngoại lệ. Chỉ 1 ngày sau, cả 2 đợt IPO của Ant bị hoãn.

Theo Wall Street Journal , Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đích thân ra lệnh cho các cơ quan quản lý của Trung Quốc điều tra Ant Group. Sau đó, chính quyền Bắc Kinh đề xuất các quy định quản lý tài chính mới và triệu tập Jack Ma.

Liệu có làm lung lay nền công nghệ Trung Quốc?

Chính phủ Trung Quốc đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng, phát triển ngành công nghệ. Định hướng sản xuất của Trung Quốc giúp nước này trở thành "công xưởng thế giới", nơi nhiều công ty trên khắp thế giới đặt nhà máy. Những gã khổng lồ như Apple và đối tác Foxconn sẽ không chọn các thành phố như Trịnh Châu, nơi giờ đây được gọi là "thành phố iPhone", nếu không có các ưu đãi của chính quyền địa phương.

Việc Trung Quốc chặn nhiều công ty Internet lớn cũng giúp các công ty nội địa như Tencent, Sina phát triển các mạng xã hội với hơn 1 tỷ người dùng. Với người Trung Quốc hiện nay, Internet là WeChat, Weibo và Baidu chứ không phải Facebook, Twitter hay Google.

Tổng giá trị vốn hóa của Alibaba, Tencent và Ant vào đầu tháng 11 được ước tính vào khoảng 2.000 tỷ USD, cao hơn cả Ngân hàng Trung Quốc. Các công ty này đầu tư vào hầu hết lĩnh vực trong công nghệ, từ AI, tài chính số tới cả thực phẩm sạch. Chính những khoản đầu tư này cũng tạo ra nhiều công ty lớn như Meituan, Didi Chuxing. Số startup lớn mạnh mà không nhận đầu tư từ 2 gã khổng lồ đếm trên đầu ngón tay, có thể kể đến ByteDance, công ty sở hữu TikTok.

Hai đại gia công nghệ Trung Quốc Alibaba, Tencent là những công ty bị ảnh hưởng nặng nề nhất từ quy định mới.

Trong số các quy định mới dành cho công ty Internet Trung Quốc, quy định về hình thức gọi vốn VIE (Variable Interest Entities) được chú ý nhất. VIE là hình thức tạo ra công ty liên doanh trong nước, mà mọi nguồn vốn, quyết định đưa ra đều phải thông qua công ty này.

Vì luật Trung Quốc hạn chế đầu tư nước ngoài, VIE là cách mà nhiều công ty, trong đó có cả Alibaba, lựa chọn để gọi vốn từ nước ngoài. Hình thức này trở nên phổ biến từ vụ IPO năm 2000 của Sina, nhưng vẫn còn nhiều lỗ hổng về mặt pháp lý. Trong quy định mới, chính phủ Trung Quốc sẽ yêu cầu cấp phép đối với mọi vụ đầu tư theo hình thức VIE.

Đây không phải lần đầu Trung Quốc đưa ra các quy định ảnh hưởng tiêu cực đến công ty trong nước. Năm 2018, các quy định mới về game khiến nhiều game bị dừng, quy trình cấp phép phát hành chậm hẳn lại. Tencent cũng chịu ảnh hưởng từ quy định đó, nhưng sau đó đã hồi phục.

Bloomberg cho rằng với những quy định mới, các công ty Trung Quốc sẽ buộc phải thay đổi. Khi mà mỗi đại gia nắm dữ liệu của hàng trăm triệu người dùng, chính quyền nước này sẽ không thể quản lý theo cách lỏng lẻo như trước đây.