Nga và Ukraine đạt thỏa thuận xuất khẩu ngũ cốc, điều gì sẽ xảy ra tiếp theo

Thoả thuận này sẽ được thực hiện như thế nào, đặc biệt là trước lo ngại của Nga về việc các tàu có thể được sử dụng để vận chuyển vũ khí cho Ukraine.

Thoả thuận xuất khẩu ngũ cốc được ký ngày 23/7 tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ. Ảnh: Reuters

Nga và Ukraine ngày 23/7 đã ký một thỏa thuận mang tính bước ngoặt với Liên hợp quốc và Thổ Nhĩ Kỳ về việc nối lại các chuyến hàng ngũ cốc trong nỗ lực xoa dịu cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu, đẩy hàng triệu người phải đối mặt với nạn đói.

Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu và Bộ trưởng Cơ sở hạ tầng Ukraine Oleksandr Kubrakov đã ký các thỏa thuận riêng biệt nhưng giống hệt nhau với các quan chức Liên hợp quốc (LHQ) và Thổ Nhĩ Kỳ về việc mở lại các tuyến đường hàng hoá trên Biển Đen.

Mục tiêu của thỏa thuận là gì?

Chiến dịch quân sự của Nga tại Ukraine đã dẫn đến việc phong tỏa Biển Đen kéo dài, khiến xuất khẩu của Ukraine giảm xuống chỉ còn 1/6 mức trước chiến tranh. Cả Nga và Ukraine đều là những nước xuất khẩu ngũ cốc lớn nhất thế giới, và việc phong tỏa ở Biển Đen đã khiến giá ngũ cốc tăng chóng mặt.

Thỏa thuận nói trên nhằm mục đích giúp ngăn chặn nạn đói bằng cách cung cấp thêm lúa mì, dầu hướng dương, phân bón và các sản phẩm khác vào thị trường thế giới, bao gồm cả phục vụ nhu cầu nhân đạo. Thoả thuận hướng tới đạt được mức trước chiến tranh là 5 triệu tấn ngũ cốc xuất khẩu mỗi tháng.

Chương trình Lương thực Thế giới LHQ cho biết khoảng 47 triệu người hiện đang ở trong giai đoạn “đói cấp tính” do ảnh hưởng của xung đột, trong khi các chuyên gia từ lâu đã cảnh báo về một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu sắp bùng phát nếu xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine vẫn bị chặn.

Ba cảng của Ukraine được phép xuất khẩu ngũ cốc là Odesa, Yuzhny và Chornomorsk.

Nga và LHQ cũng đã ký một biên bản ghi nhớ cam kết sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho phân bón và các sản phẩm khác của Nga được tiếp cận ra các thị trường toàn cầu. Lượng phân bón xuất khẩu ra thế giới nhiều hơn sẽ giúp tránh sản lượng toàn cầu giảm sút trong những vụ thu hoạch tới.

Phóng viên của Al Jazeera, James Bays, báo cáo từ trụ sở LHQ, cho biết có thể mất “vài tuần” để chuyến hàng ngũ cốc đầu tiên rời Ukraine.

“Sẽ có một cuộc kiểm tra việc thực hiện trong những tuần tới”, Bays nói, lưu ý rằng hàng triệu tấn ngũ cốc Ukraine đang tồn đọng trong nước. Phóng viên này bổ sung: “Sẽ mất một khoảng thời gian để đưa hết số ngũ cốc đó ra – các chuyên gia ước tính có thể khoảng 4 tháng”.

Thỏa thuận có hiệu lực trong 4 tháng hoặc 120 ngày và sẽ tự động được gia hạn trừ khi chiến tranh kết thúc.

Những cảng nào được cho phép xuất khẩu ngũ cốc?

Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres cho biết thoả thuận vừa ký kết sẽ mở đường cho xuất khẩu lương thực thương mại từ ba cảng quan trọng của Ukraine là Odesa, Chernomorsk và Yuzhny.

Một quan chức LHQ nói với Reuters rằng thỏa thuận bao gồm một “lệnh ngừng bắn trên thực tế” đối với các tàu và cơ sở được bảo hiểm.

Ngũ cốc được đưa lên xe tải ở Odesa. Ảnh: Reuters

Thỏa thuận sẽ được thực hiện như thế nào?

Tổng thư ký Guterres cho biết sẽ có một Trung tâm Kiểm soát Chung (JCC) ở Istanbul, có nhiệm vụ lên lịch và giám sát các chuyến hàng.

Reuter dẫn tiết lộ từ một quan chức LHQ cho biết, biên chế của JCC sẽ là các quan chức của LHQ và có thể là các quan chức quân sự của ba quốc gia liên quan.

Mặc dù Ukraine đã gài mìn các vùng biển gần các cảng như một phần của biện pháp phòng thủ, nhưng họ không cần phải gỡ mìn nữa. Thay vào đó, các hoa tiêu Ukraine sẽ hướng dẫn các tàu di chuyển dọc theo các hành lang an toàn trong lãnh hải của họ, với một tàu quét mìn có mặt khi cần thiết nhưng không có quân đội hộ tống.

Được giám sát bởi JCC, các con tàu sau đó quá cảnh Biển Đen đến eo biển Bosphorus của Thổ Nhĩ Kỳ và đi ra các thị trường thế giới.

Tất cả các bên đã đồng ý rằng sẽ không có cuộc tấn công nào vào các thực thể này. Nếu một hoạt động bị cấm được quan sát thấy, JCC sẽ có nhiệm vụ xử lý vụ việc.

Trước những lo ngại của Nga về nguy cơ các tàu giao vũ khí cho Ukraine, tất cả các tàu trở về sẽ được một nhóm với đại diện của tất cả các bên kiểm tra tại cảng Thổ Nhĩ Kỳ và có sự giám sát của JCC. Các nhóm kiểm tra sẽ lên tàu và thẩm định hàng hóa trước khi tàu có thể trở về Ukraine.

Phản ứng của các bên

Tổng thư ký LHQ Guterres cho biết hiện đã có một “ngọn hải đăng trên Biển Đen” sau khi thỏa thuận “chưa từng có tiền lệ” được hoàn tất. “Một tia sáng của hy vọng… khả năng… và sự cứu trợ trong một thế giới cần nó hơn bao giờ hết”, ông Guterres nói thêm.

Tổng thống Recep Tayyip Erdogan cho biết thoả thuận trên sẽ “hồi sinh hy vọng về hòa bình”. “Với việc lưu thông tàu bắt đầu trong những ngày tới, chúng tôi sẽ mở ra một ống thở mới từ Biển Đen đến nhiều quốc gia trên thế giới,” ông Erdogan phát biểu sau khi ký kết thỏa thuận.

Ngũ cốc Ukraine được trút xuống tàu. Ảnh: BBC

Trong khi đó, Giám đốc chính sách đối ngoại của EU Josep Borrell cho biết thỏa thuận này là một “bước quan trọng” trong việc giúp giảm thiểu tình trạng mất an ninh lương thực toàn cầu. “EU vẫn cam kết giúp Ukraine đưa càng nhiều ngũ cốc vào thị trường toàn cầu càng tốt”, ông Borrell viết trên Twitter.

Về phần mình, Mỹ kêu gọi Nga cho phép xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine một cách nhanh chóng và bày tỏ hy vọng rằng thỏa thuận do Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian có cấu trúc đủ hiệu quả để giám sát việc tuân thủ.

Người phát ngôn Nhà Trắng John Kirby nói với các phóng viên: “Chúng tôi hoàn toàn mong đợi việc thực hiện thỏa thuận ngày hôm nay sẽ diễn ra nhanh chóng để ngăn chặn những người dễ bị tổn thương nhất trên thế giới rơi vào tình trạng mất an ninh và suy dinh dưỡng nặng nề hơn”.