Khám phá làng đá cổ kính hơn 400 năm của người Tày Cao Bằng
Mỗi dân tộc đều có nét đặc trưng riêng từ phong tục, từ ngữ, truyền thống cho đến kiến trúc nhà ở.
Nếu như người Thái thường xây dựng nhà sàn chuẩn theo ‘Hướng hạn phủ táy’, người Mông thường xây dựng nhà trệt, không gác, thì người Tày ở Cao Bằng lại xây dựng những ngôi nhà sàn hoàn toàn bằng đá.
Phong cách kiến trúc của người Tày ở Cao Bằng thể hiện nổi bật ở làng đá Khuổi Ky, xã Đàm Thủy, huyện Trùng Khánh. Đây là một làng cổ có lịch sử hơn 400 năm, cách trung tâm thành phố Cao Bằng gần 100km. Ngôi làng có khoảng 14 hộ gia đình người Tày sinh sống.
Đặt chân vào làng Khuổi Ky, du khách sẽ nhận ra ngay sự khác biệt. Hàng rào quanh nhà hay ngôi nhà sàn đều thiết kế hoàn toàn bằng đá. Đá còn được sử dụng rất nhiều trong sinh hoạt đời sống hàng ngày của đồng bào dân tộc. Bởi vì, người dân nơi đây quan niệm rằng đá như một vị thần giúp che chở những khắc nghiệt của thiên nhiên. Họ coi đá là khởi nguồn của sự sống và là trung tâm của vũ trụ. Con người sinh ra từ đá và khi c.hết sẽ hóa thành đá. Bởi vậy mà trong luật tục của mỗi tộc người trên vùng đất Cao Bằng này đều có những ngày nhất định để tiến hành tế lễ cảm tạ thần đá.
Theo như người dân ở đây kể lại, khi nhà Mạc lên vùng đất Cao Bằng xây dựng thành quách để phòng thủ, những ngôi nhà sàn bằng đá được xây lên như những “pháo đài” và đó chính là khởi nguồn cho làng đá tồn tại đến ngày hôm nay.
Nhìn từ xa, ngôi nhà của người dân bản địa như nép mình bên dãy núi nổi bật giữa màu xanh của núi rừng nhưng vẫn trông thật vững chãi, chở che cho những cư dân hiền lành, chất phác. Phía trước làng là dòng suối Khuổi Ky thanh bình, nơi đám trẻ trong làng chiều chiều cùng tắm và nô đùa. Đến chiều muộn, khói bếp từ những ngôi nhà sàn đá bay ra, bảng lảng bên sườn núi, khiến bản làng trở nên cổ kính, nhuốm màu huyền thoại miền biên viễn.
Những ngôi nhà sàn bằng đá được xây lên như những “pháo đài” và đó chính là khởi nguồn cho làng đá tồn tại đến ngày hôm nay.
Để hiểu rõ hơn về ngôi làng, nhóm phóng viên Báo Nhà báo & Công luận đã ghé thăm nhà cụ Nông Văn Trưởng (70 t.uổi). Khi được hỏi về làng Khuổi Ky, cụ tự hào chia sẻ: “Trong tiếng Tày, Khuổi Ky có nghĩa là dòng suối nhỏ (ám chỉ dòng suối chạy ngay phía trước mặt làng, còn sau lưng là núi đá). Làng có diện tích khoảng 1ha, hiện có 14 hộ dân tộc Tày sinh sống. Để hoàn thiện một ngôi nhà sàn đá không hề đơn giản, người dân phải mất khoảng 2-3 năm mới hoàn thành xong. Trước đây, người thợ thường dùng vôi đã tôi hòa với nước và mật mía, cát để làm vật liệu dính các viên đá với nhau. Vì những viên đá có kích thước, trọng lượng khác nhau nên việc xếp những hòn đá thành tường khi xây nhà vô cùng khó khăn. Khó khăn nhất trong việc xếp đá là làm sao để độ dày hai bên của một bức tường phải thật cân đối, vuông vức. Chỉ cần lệch một chút sẽ phải gỡ đi xếp lại từ đầu. Để xếp được một bức tường bằng đá khi làm nhà, người thợ phải mất vài tháng”.
Cụ Lý Thị Mai, vợ ông Trưởng tiếp lời: “Ở đây ngôi nhà thường cao từ 7 đến 8m. Như các bạn cũng thấy, nhà sàn được lợp ngói âm dương và có 2 mái. Cột nhà được tạo nên từ các khối gỗ lim, bên dưới là các phiến đá được đẽo tròn kê chân cột. Bên trong nhà, các gian phòng được chia thành các ngăn tương ứng với không gian sinh hoạt của gia đình như: gian bếp lửa, gian thờ cúng tổ tiên, phòng ngủ cho các thành viên trong gia đình. Bên dưới sàn có độ cao khoảng 2m là nơi để công cụ”.
Ngôi nhà sàn đá ẩn chứa những phong tục tập quán, văn hóa truyền thống của người Tày cao Bằng.
Ngôi nhà sàn đá ẩn chứa những phong tục tập quán, văn hóa truyền thống của người Tày cao Bằng, do đó làng đá Khuổi Ky đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận “Làng văn hóa truyền thống tiêu biểu của dân tộc ít người” năm 2008. Đến năm 2016, nắm bắt xu hướng thúc đẩy phát triển du lịch, địa phương đã hình thành mô hình du lịch cộng đồng, với dịch vụ lưu trú homestay tại ngôi làng Khuổi Ky.
Hiện nay, người dân làng Khuổi Ky phát triển mô hình du lịch trải nghiệm, hàng ngày đón nhận từng đợt khách du lịch ghé thăm, trải nghiệm sinh hoạt theo văn hóa người Tày trong nhà sàn đá.
Video đang HOT
Anh Lâm, chủ một homestay tại đây cho hay: “Khi tôi sinh ra đã thấy có nhà sàn đá rồi. Nhà đá thoáng về mùa hè, ấm áp về mùa đông. Từ lúc làng Khuổi Ky được chọn làm phát triển du lịch cộng đồng, gia đình tôi đã tu sửa ngôi nhà mua sắm thêm các vật dụng để phục vụ lưu trú, ăn nghỉ cho khách du lịch”.
Những ngôi nhà đá san sát nhau với mái ngói cổ xưa khiến du khách không khỏi bâng khuâng khi ghé thăm nơi đây.
Ngày nay, có rất nhiều du khách trong và ngoài nước biết đến và thích thú tìm hiểu về ngôi làng cổ Khuổi Ky cùng những nét sinh hoạt truyền thống đặc sắc của người dân tộc Tày. Đến đây, khách du lịch còn được tham gia vào nhiều hoạt động sinh hoạt thường nhật cùng người bản địa.
Trước hiên nhà, hình ảnh những bó lúa, bó ngô được treo trước gió, tiếng cười đùa của lũ trẻ thơ và người dân hiền hòa, chất phác khiến ai cũng muốn thời gian trôi thật chậm để tận hưởng hết cuộc sống đậm chất núi rừng này.
Bài và ảnh: Thanh Hoài
Độc đáo những kiểu nhà truyền thống của người Việt, thiết kế đặc trưng phù hợp từng vùng miền
Mỗi kiểu nhà truyền thống của người Việt gắn liền với đặc trưng địa hình, khí hậu và phong tục tập quán của cư dân bản địa, tạo nên sự đa dạng trong văn hóa nhà ở của Việt Nam.
Những kiểu nhà truyền thống của người Việt được lưu giữ mãi theo thời gian
1. Nhà sàn
Nhà sàn là một trong những kiểu nhà truyền thống của người Việt, phổ biến từ miền ngược đến miền xuôi, trở thành mô hình nhà ở nổi tiếng của cả đồng bào dân tộc thiểu số lẫn đa số. Mỗi dân tộc, mỗi địa hình sẽ có cách xây dựng nhà sàn khác nhau. Tuy nhiên về cơ bản, đây là kiểu nhà xây trên các trụ cột cao từ 2 - 3 mét, đóng chặt xuống đất, nhà có mái che mát rượi.
Nhà sàn là mô hình nhà ở phổ biến của các dân tộc thiểu số.
Nhà sàn của người Việt bắt đầu vào thời kỳ văn hóa Đông Sơn và tồn tại đến ngày nay, trải qua nhiều sự biến tấu để phù hợp hơn với điều kiện đất đai, thời tiết. Mô hình nhà ở này có thể xây ở miền núi, sông suối, đầm lầy bằng các nguyên vật liệu dễ tìm từ thiên nhiên, chủ yếu là cây gỗ, tre nứa, mái lá,...
Nhà sàn có nhiều ở Tây Bắc, Tây Nguyên và một số tỉnh Nam Bộ. Ảnh: @dugiahomestay
Thông thường, nhà sàn sẽ được xây trên các cột với phần thiết kế chắc chắn, có 1 - 2 cầu thang tùy diện tích ngôi nhà. Không gian nhà chia thành nhiều khu như hàng ba, các buồng ở, phòng khách trung tâm và thêm các cửa sổ để tạo sự thoáng mát. Mái nhà sàn thường là 2,3 hoặc 4 mái.
Nhà sàn làm từ gỗ, tre, nứa,... rất mát mẻ. Ảnh: @tracy.trang.38
Nhà sàn là kiểu nhà ở đơn sơ, làm từ chất liệu gỗ, tre, nứa, song, mây,... tùy vào điều kiện của mỗi khu vực. Mái nhà lợp bằng gồi, lá cỏ tranh hoặc lá dừa nước. Ngày nay, nhà sàn rất phổ biến ở khu vực Tây Nguyên, miền núi phía Bắc và các tỉnh miền Tây Nam Bộ.
Tùy số thành viên trong gia đình mà diện tích nhà sàn lớn hay nhỏ. Ảnh: @yenng86
Trong đó, người dân tộc Thái, Tày, Chăm,... là những dân tộc sử dụng kiểu nhà truyền thống của người Việt này nhiều nhất. Nếu như đồng bào miền núi dựng nhà sàn để tránh thú dữ, kết hợp chăn nuôi phía dưới thì người Nam Bộ xây nhà sàn để chống ngập nước.
2. Nhà trệt
Một trong những kiểu nhà truyền thống của người Việt phổ biến nhất hiện nay chính là nhà trệt. Đây là mô hình nhà ở phổ biến của người Việt, Hoa, Khmer, Chăm,... dọc theo các dòng sông, sườn núi, hình thành nên những bản làng được tổ chức chặt chẽ như một cộng đồng riêng biệt.
Nhà trệt là kiểu nhà có ở khắp 3 miền. Ảnh: @vinhdangtuan
Kiểu nhà ở này được xây dựng bài bản, chung quanh nhà có hàng rào, có vườn cây rất khoáng đãng, mát mẻ. Bên trong mỗi ngôi nhà bao gồm nhà chính, nhà phụ, sân hiên, ao cá,... Thông thường, nhà trệt sẽ quay mặt về hướng Nam để đón gió, nhà phụ là nhà bếp hoặc phục vụ các công việc thủ công của gia đình.
Nhà trệt truyền thống thường có 3 - 5 gian, phía trước có sân hiên. Ảnh: @shawolmeu
Nhà trệt truyền thống được xây dựng tùy 3 - 5 gian tùy thuộc vào số thành viên trong nhà. Ngoài gian chính, phụ, khuôn viên mỗi ngôi nhà còn có thêm giếng nước, ao cá, vườn cây,... lớn nhỏ tùy thuộc diện tích. Nhiều gia đình còn có khu vực dùng để xây chuồng trại chăn nuôi gia súc, gia cầm.
Nhà trệt ở làng cổ Đường Lâm. Ảnh: @giangtran2202
Kiểu nhà trệt này thường được xây bằng gạch, hệ thống cột kèo bằng gỗ, có chạm trổ đẹp mắt. Mái nhà lợp ngói, lợp lá rất mát mẻ. Bên trong nhà có gian chính thờ cúng tổ tiên và là nơi tiếp khách. Các gian còn lại là nơi sinh hoạt, ngủ nghỉ và bố trí đồ đạc, không gian khá gọn gàng, mát mẻ.
3. Nhà trình tường
Một trong những mô hình nhà truyền thống của người Việt nổi tiếng chính là nhà trình tường của đồng bào các dân tộc miền núi phía Bắc. Nhà trình tường là kiểu nhà ở của đồng bào người Mông, Hà Nhì, Lô Lô, Dao, Tày,... được xây dựng từ đất để chống lại thời tiết khắc nghiệt của miền núi.
Người Mông, Tày, Hà Nhì,... sống trong những căn nhà trình tường. Ảnh: @wal.photo
Có dịp du lịch Hà Giang, Lào Cai,... và đi thăm các bản làng của đồng bào nơi đây, bạn sẽ bắt gặp rất nhiều những căn nhà trình tường được xây dựng từ hoàn toàn từ đá núi và đất. Mái nhà thường lợp ngói hoặc cỏ tranh để mát mẻ vào mùa hè và giữ ấm tốt vào mùa đông, mang lại vẻ đẹp của sự mộc mạc, bình dị.
Nhà trình tường làm bằng đất sét rất mát vào mùa hè, ấm áp vào mùa đông.
Người dân miền núi phía Bắc sử dụng đất sét đỏ có độ mịn và kết dính cao, kết hợp cùng những khuôn gỗ lớn để xây nhà. Đất sét được đổ vào khuôn và nện thật chặt để tạo thành những bức tường vững chãi. Nhà thường có 1 cửa chính và 2 - 3 cửa sổ để mang lại sự thông thoáng, mát mẻ.
Một ngôi nhà trình tường cổ kính ở Hà Giang. Ảnh: @imdynh
Về cơ bản, nhà trình tường của đồng bào các dân tộc miền núi giống nhau. Tuy nhiên, nhà trình tường người Mông có thêm chút khác biệt thể hiện qua hàng rào đá quanh nhà. Người Mông thường lượm nhặt những viên đá về xếp chồng lên nhau để tạo thành một bờ rào chắc chắn quanh nhà.
Quanh nhà trình tường của người Mông thường có thêm bờ rào đá.
Ngày nay, có dịp thăm làng cổ Thiên Hương ở Hà Giang, ngôi làng của người Hà Nhì ở Y Tý,... du khách sẽ có cơ hội chiêm ngưỡng trọn vẹn hơn vẻ đẹp của nhà trình tường miền núi, cảm nhận một dấu ấn văn hóa khác biệt của kiến trúc nhà ở đặc trưng của người Việt khắp mọi miền tổ quốc.
4. Nhà lá
Trong những kiểu nhà truyền thống của người Việt thì nhà lá chính là mô hình nhà ở rất phổ biến của các tỉnh miền Tây Nam Bộ. Hình ảnh những ngôi nhà lá đơn sơ, mát mẻ, nằm lọt thỏm giữa những vườn cây xanh mát, tạo nên một khung cảnh bình yên và dung dị, làm vương vấn những ai từng về miền Tây du hí.
Người miền Tây sống trong những căn nhà lá mát rượi.
Nhà lá miền Tây là kiểu nhà sử dụng lá dừa nước để lợp cho phần mái nhà và làm vách. Lá dừa nước dày, bền và phù hợp với cả hai mùa mưa nắng. Mùa nắng, căn nhà lá rất mát mẻ, dễ chịu. Vì thế, nhà lá rất phổ biến ở Nam Bộ trước khi những kiểu nhà ở hiện đại mọc lên như ngày nay.
Căn nhà lá bình yên giữa vườn dừa xanh ngát.
Thông thường, nhà lá sẽ có khung sườn nhà, hệ thống cột kèo bằng gỗ, ván, tre nứa,... và mái nhà mới lợp lá. Nhà nào thích mát mẻ "toàn tập" có thể làm bằng vách lá. Trong khi nhiều gia đình chọn làm vách gỗ để đỡ mất công thay lá sau vài năm sử dụng. Về cơ bản, dù vách lá hay vách gỗ, nhà lá miền Tây đều vô cùng mát mẻ.
Căn nhà lá mát mẻ, mộc mạc mang lại cảm giác thật dễ chịu mỗi khi hè về.
Trên đây là một số kiểu nhà truyền thống của người Việt phổ biến ở khắp các vùng miền. Ngoài nhà sàn, nhà trệt, nhà trình tường hay nhà lá, 54 dân tộc Việt Nam còn có nhà rường, nhà rọi,... tạo nên sự đa dạng trong văn hóa nhà ở của người Việt từ thời xa xưa đến nay.
Du khách lên bản du lịch mới ở Điện Biên, khen cảnh đẹp như phim, mê món ăn người Thái Bản Nà Sự (xã Chà Nưa) là một bản du lịch cộng đồng mới đi vào hoạt động tại Điện Biên. Tới đây, du khách sẽ lạc vào không gian sống của bà con người Thái với những nếp nhà sàn, ẩm thực phong phú, những hoạt động văn hóa văn nghệ hấp dẫn... Trên hành trình di chuyển từ thành phố Điện...
