Gốc rễ vẫn là con người

Sóng và máy tính cùng với phần mềm tổ chức dạy học, quản lý học tập và quản lý nội dung học tập trực tuyến là điều kiện cần, rất quan trọng để dạy học theo phương thức mới.

Ý thức trách nhiệm trong dạy và học trực tuyến đã được nâng lên một bước. Ảnh minh họa

Tuy nhiên, điều kiện đủ của nó vẫn là con người. Con người là gốc của mọi công việc và chính họ sẽ làm nên thành công cho phương thức mới, phương thức dạy học trực tuyến.

Phát triển các kỹ năng dạy học mới

Giáo dục trong môi trường kỹ thuật số đòi hỏi nhà trường phải trau dồi các kỹ năng dạy học hiện có và rèn luyện, nắm bắt những kỹ năng dạy học mới.

Trước hết, dựa trên chương trình dạy học trực tiếp hiện hành, chúng ta cần cấu trúc lại để chuyển tiếp sang dạy học kỹ thuật số một cách linh hoạt, phù hợp và sáng tạo nhất. Tức là làm “mới hóa” các thành tố trong chương trình dạy học trực tiếp.

Mục tiêu dạy học hạ thấp đích đến cho người học, tới mức tối thiểu, chỉ cần học sinh đạt được những yêu cầu cơ bản, cần thiết nhất của môn học hoặc hoạt động giáo dục. Từ đó sẽ giảm áp lực đáng kể cho giáo viên và học sinh khi phải học tập trong môi trường phi truyền thống. Nội dung dạy học được tinh giản và giảm tải đáng kể. Xây dựng lại kế hoạch dạy học, tùy thuộc vào cấp học, khối lớp. Có thể cắt giảm thời lượng và ngay cả giảm bớt môn học và lập thời khóa biểu mới và chia sẻ công khai cho từng gia đình học sinh.

Về việc đánh giá học sinh, tôi cho rằng cần hạn chế kiểm tra và đánh giá những nội dung học tập không cơ bản, đọc thêm, nâng cao hay tự chọn. Vì điều kiện học tập của học sinh, nhà trường không đồng đều, phương pháp đánh giá qua trực tuyến lại không đáng tin cậy, nhiều rủi ro. Chúng ta phải chấp nhận kết quả chất lượng giáo dục thấp hơn so với khi dạy học trực tiếp.

Phương pháp dạy học bằng trực tuyến rất khác, có cả một hệ thống kỹ năng dạy và học riêng cho giáo viên và học sinh. Vì thế, phải có hướng dẫn hay tập huấn ở cấp quốc gia. Bằng không có thể “cơm chấm cơm” thông qua trao đổi tại các trường, dựa trên trải nghiệm dạy trực tuyến của những lần đóng cổng trường, chống dịch trước.

Trọng tâm hướng dẫn cần tập trung vào: Tăng cường phương pháp dạy học “lớp học đảo ngược”. Nghĩa là học sinh được giáo viên giao nhiệm vụ học tập thông qua gửi trước tài liệu, video minh họa để các em tự học trước ở nhà. Thời gian học sinh tương tác với giáo viên trên màn hình được thu ngắn đáng kể, chủ yếu là đặt câu hỏi và thảo luận hay đưa ra lời giải, đáp án các bài tập cũng như đánh giá kết quả học tập của học sinh. Với cách này, sẽ rất tốt để rèn luyện thói quen tự học, phong cách học tập suốt đời cho các em.

Trong 4 bước của quá trình dạy học trên lớp, cần đặc biệt chú ý tới bước 1, tức là tạo cho học sinh có cảm xúc vui nhộn và khơi dậy “sự thúc giục của tính ham muốn – thích thú – vui say” cho học sinh. Các hoạt động học tập tiếp theo, trong đó có hoạt động luyện tập và ứng dụng cũng cần được thiết kế lại, ngắn gọn, tối đa hóa dưới dạng các trò chơi, thảo luận nhóm sao cho giáo viên càng tương tác nhiều với học sinh càng tốt. Thực chất, đây được hiểu là các biện pháp phát triển trí tuệ cảm xúc, bên cạnh phát triển trí tuệ logic cho học sinh.

Không truyền đạt kiến thức khô khan, theo kiểu thuyết giảng một chiều giữa giáo viên và học sinh. Giáo viên cần đầu tư thiết kế hay tham khảo kho tài nguyên bài giảng điện tử theo phương pháp dạy học kiến tạo kiến thức cho học sinh. Dưới sự gợi mở, dẫn dắt của giáo viên, học trò được trải nghiệm qua các hình ảnh video sống động, lôi cuốn, từ đó hình thành kiến thức cơ bản cho bản thân mỗi em.

Học sinh chủ động trong giờ học trực tuyến. Ảnh minh họa

Rèn luyện ý thức trách nhiệm của người học và người dạy

Để triển khai dạy học trực tuyến có hiệu quả, các nhà trường cần chú ý phát triển các kỹ năng mềm cũng như hiểu các quy luật của tâm lý học nhận thức. Do đặc thù lớp học kỹ thuật số, kỹ năng giao tiếp trong môi trường dạy học trực tuyến cần ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu. Thảo luận nhóm rất quan trọng, học sinh cần được tham gia các hoạt động chung của nhóm trong quá trình học. Phản hồi tích cực của giáo viên cho học sinh càng nhanh, càng sớm càng tốt.

Các bài tập giao về nhà cần rõ ràng, trong sáng và phải được chấm điểm chính xác, trong thời gian ngắn nhất có thể, để sớm công bố cho học sinh và gia đình các em. Mặt bằng kỹ năng dạy học kỹ thuật số không đồng đều trong đội ngũ giáo viên, nó phụ thuộc vào khả năng sử dụng các thiết bị công nghệ, có vốn riêng tích lũy kho phần mềm giáo dục, lớn tuổi và nhỏ tuổi và cả trình độ ngoại ngữ. Sự chân thành, cảm thông, giúp nhau tận tâm là những đức tính cần thiết, được lan tỏa rộng rãi ở các cơ sở giáo dục.

Kỹ năng quản lý thời gian học còn quan trọng hơn trong môi trường học tập truyền thống. Linh hoạt và làm chủ thời gian một cách khôn ngoan, như khi xảy sự cố mạng và trục trặc phần cứng thiết bị kỹ thuật số. Rất cần tính kỷ luật, tự giác cao cùng với chấp hành những quy định quản lý giờ học cụ thể cho cả thầy và trò. Giáo viên phải chuyên cần để có khả năng đánh giá thông tin và cập nhật tài liệu học tập, đảm bảo tính phù hợp và kịp thời. Giáo viên phải tự học, tự bồi dưỡng để có trình độ công nghệ nhất định, trước hết có khả năng khắc phục các sự cố kỹ thuật nhỏ thuộc về phần cứng và phần mềm thiết bị mạng.

Coi trọng bảo vệ sức khỏe tâm thần cho giáo viên và sinh bằng cách lồng ghép vào các bài học dạy trực tuyến. Qua nghiên cứu chỉ ra, có tới 74% người học không hứng thú và thỏa mãn khi học trực tuyến và 57% cảm thấy bài giảng khó hiểu và khó tập trung hơn so với dạy trực tiếp. Theo UNICEF, đại dịch khiến gia tăng các triệu chứng bên trong (lo lắng, trầm cảm), bên ngoài (hành vi gây rối và chống đối) và các triệu chứng thể chất liên quan tới căng thẳng (đau đầu, đau bụng). Đây là hệ quả của việc giảm kết nối với thầy dạy, bạn học và cách ly xã hội khi học sinh không tới trường. Do đó, chăm sóc bản thân, không làm ảnh hưởng tới cơ thể, não bộ và luôn cân bằng cảm xúc cho mỗi người là công việc hệ trọng ở mỗi nhà trường.

Tăng cường rèn luyện tư duy tích cực cho giáo viên học sinh. Trong môi trường dạy học trực tuyến, giáo viên bị áp lực hay cáu giận khi học sinh không tập trung học tập, làm việc riêng. Học sinh mệt mỏi, mỏi mắt nên tranh thủ làm việc khác ngoài việc học. Cách nào để có sự thấu cảm giữa thầy và trò cần được lãnh đạo quan tâm, chú ý trao đổi, chia sẻ một cách rộng rãi trong toàn trường.

Học sinh Trường THCS Tân Châu học trực tuyến. Ảnh minh họa

Kết dính chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường

Phối hợp giữa gia đình và nhà trường, từ lâu đã trở thành nguyên lý giáo dục. Trong môi trường dạy học trực tuyến trở thành nguyên lý vàng. Tham gia trực tiếp, không đứt gãy của mỗi gia đình học sinh là yếu tố cấu thành, không thiếu được của dạy học trực tuyến. Các lớp cho học sinh nhỏ tuổi, cha mẹ học sinh hoặc người trưởng thành phải song hành học tập cùng con.

Đặc biệt, riêng học sinh lớp 1 và lớp 2 có kế hoạch học tập riêng và cha mẹ các em cũng phải biết điều này và không để phó mặc cho nhà trường. Ta biết, học sinh lớp 1 chú ý có chủ định rất hạn chế, thiếu tính bền vững, dễ bị phân tán bởi xung quanh. Các em chỉ có thể chú ý tối đa 25 phút khi học trực tiếp. Trong dạy học trực tuyến, sự chú ý này cũng chỉ 10 tới 15 phút là nhiều. Trí giác mang tính đại thể, ít đi vào chi tiết. Do đó, rèn các kỹ năng cơ bản về đọc, nghe, nói và viết hay làm tính ít hiệu quả khi các em buộc phải học qua trực tuyến.

Trí tưởng tượng của các em còn đơn giản, nên rất cần có sự mô tả hướng dẫn trực tiếp của thầy cô và gia đình. Đặc biệt, các em chưa đủ ý chí để thực hiện mục tiêu đến cùng, dù đó là đơn giản. Các em vẫn còn ham chơi, chưa thích học, chưa thoát ra thói quen khi còn học mẫu giáo. Dạy học mang nặng mục tiêu làm quen, “giữ trẻ”, tạo cho các em có tâm lý bình thường, đang được đi học cùng các anh chị lớn tuổi. Cha mẹ phải đồng hành cả buổi học. Lúc này, rèn kỹ năng sống là chính, không hy vọng nhiều vào việc dạy học có hiệu quả các kiến thức cơ bản cho các em. Viết đúng chưa cần viết đẹp; Biết làm tính chưa cần tính nhanh.

Nội dung học bắt buộc phải thông qua kênh hình, có màu sắc rực rỡ, sinh động qua đó hình thành khái niệm sơ khai mang tính đầu đời ở trẻ đầu cấp tiểu học. Hình thức học nhẹ nhàng, lôi cuốn, hấp dẫn như xem tranh, xem phim hoạt hình, vốn từng quen thuộc với các em. Các video hay clip hấp dẫn rất có ích cho dạy học trực tuyến với lớp nhỏ tuổi. Cách học “Học mà chơi và chơi mà học” là phương thức dạy học cho trẻ nhỏ tuổi tốt nhất trên không gian học kỹ thuật số.

Ngược lại, với học sinh lớn tuổi rất dễ bị mặt trái của mạng xã hội lôi cuốn, như nghiện game online, phim ảnh độc hại hoặc tham gia các trò chơi điện tử, mua bán hàng, trò đỏ đen hay các clip trên YouTube vô bổ khác. An ninh mạng chỉ có thể thực sự an toàn khi có sự hỗ trợ, sự giám sát thường xuyên liên tục của gia đình, trong suốt thời gian các thiết bị điện tử hoạt động cũng như con em mình ngồi trước màn hình.