Facebook – “Chất gây nghiện chết người” của thời đại ngày nay

Không quá khi so sánh Facebook với thuốc lá, chứa những hóa chất độc hại gây chết người nhưng vẫn có nhiều người không thể từ bỏ loại “ chất gây nghiện hợp pháp” này.

Ngày 5/10 vừa qua, Frances Haugen, cựu Giám đốc sản phẩm của Facebook, đã có phiên điều trần trước một tiểu ban Thượng viện Mỹ để nói về những vấn đề gây quan ngại của Facebook. Mở đầu phiên điều trần, Chủ tịch Ủy ban Thương mại của Thượng viện Mỹ, ông Richard Blumenthal, đã phê phán Facebook và ví mạng xã hội này gây nghiện và có nhiều độc hại giống như “thuốc lá”.

So sánh của ông Blumenthal không phải là không có căn cứ.

Vào đầu những năm 60 của thế kỷ trước, các nhà khoa học tại Reynolds, một trong những hãng sản xuất thuốc lá lớn nhất tại Mỹ, đã tìm ra những bằng chứng cho thấy việc hút thuốc lá liên quan đến ung thư phổi. Cùng thời điểm, các nhà nghiên cứu tại hãng thuốc lá Philip Morris cũng đã tìm ra danh sách hàng chục chất gây ung thư trong khói thuốc lá.

Tuy nhiên, không có bất kỳ thông tin nào được công khai. Ngược lại, trong hơn 3 thập kỷ tiếp theo, ngành công nghiệp thuốc lá phủ nhận mọi bằng chứng cho thấy tác hại của việc hút thuốc, mặc dù những nghiên cứu từ chính nội bộ các hãng thuốc lá đã cho thấy điều ngược lại.

Thuốc lá đã trở thành kẻ giết người âm thầm trong suốt một thời gian dài và được xem như “một chất gây nghiện hợp pháp”.

Hút thuốc lá có hại cho sức khỏe, và việc thường xuyên sử dụng Facebook cũng như vậy…

Giờ đây, một kịch bản tương tự đang xảy ra với Facebook, mạng xã hội lớn nhất thế giới, chủ sở hữu của hàng loạt mạng xã hội “tỷ người dùng” khác như Instagram, WhatsApp.

Theo Frances Haugen, cựu Giám đốc sản phẩm của Facebook, người vừa lên tiếng tố cáo những chuyện “thâm cung bí sử” của mạng xã hội này, thì Facebook đã thực hiện một cuộc nghiên cứu bí mật vào năm 2019, cho thấy rằng mạng xã hội Instagram, nơi tràn ngập những bức ảnh về cơ thể gọn gàng, săn chắc… được người dùng chia sẻ, gây nên những ảnh hưởng tâm lý nghiêm trọng đến những cô gái trẻ, khiến họ cảm thấy tự ti về cơ thể và bản thân. Nghiên cứu của Facebook cho thấy rằng Instagram đã làm gia tăng tỷ lệ lo lắng và trầm cảm ở giới trẻ.

Tuy nhiên, phía Facebook đã giấu kín kết quả nghiên cứu này. Bản thân CEO Mark Zuckerberg trong phiên điều trần trước Quốc hội Mỹ vào năm 2020 lại khẳng định rằng: “Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy việc sử dụng các ứng dụng mạng xã hội để kết nối với những người khác có thể mang lại lợi ích tích cực cho sức khỏe tâm thần”. Một tuyên bố trái ngược hoàn toàn với nghiên cứu của chính Facebook, điều này cũng tương tự như việc các hãng thuốc lá giấu kín kết quả nghiên cứu về tác hại của việc hút thuốc.

Facebook và các nền tảng mạng xã hội khác đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của nhiều người hiện nay.

Tuy nhiên, Facebook không chỉ gây ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần, mà còn gây ra chia rẽ sắc tộc, kích động bạo lực… điều mà có thể gây ra cái chết cho rất nhiều người, thay vì dừng ở mức tác động tiêu cực đến tâm lý. Frances Haugen khẳng định rằng Facebook đã gây ra “kích động bạo lực sắc tộc” tại Ethiopia, cũng như gây ra hậu quả tàn khốc tại Myanmar. Tương tự, các nhà chức trách tại Nigeria cho biết tin tức giả mạo lan truyền trên Facebook đang khiến các nhóm vũ trang tấn công lẫn nhau, gây nên cảnh chết chóc và tàn bạo chưa từng có tại quốc gia này.

Mark Zuckerberg sở hữu một quyền lực khủng khiếp khi nắm trong tay những nền tảng mạng xã hội hàng tỷ người dùng.

Facebook có biết những vấn đề do mình gây ra? Câu trả lời là “Có”. Nhưng Facebook có động thái đủ mạnh để ngăn chặn điều đó? Theo Haugen, 87% số tiền mà Facebook chi ra để ngăn chặn tin tức giả mạo trên nền tảng của mình chỉ nhắm đến các nội dung bằng tiếng Anh, nhưng chỉ 9% người dùng Facebook sử dụng tiếng Anh, phần lớn còn lại sống ở châu Phi hoặc Đông Nam Á, nơi các tin tức giả mạo của Facebook được lan truyền nhanh chóng nhưng mạng xã hội này không có biện pháp đủ mạnh để ngăn chặn, gây nên những hậu quả nghiêm trọng.

Tẩy chay Facebook có khả thi?

Những tác hại to lớn của Facebook là điều mà ai cũng biết, nhưng tẩy chay và ngừng sử dụng mạng xã hội này liệu có dễ dàng? Câu trả lời cũng tương tự như việc bạn biết tác hại của thuốc lá, nhưng việc bỏ hút thuốc là điều không dễ. Không quá khi nói rằng Facebook cũng là một “chất gây nghiện hợp pháp” của thời đại ngày nay.

Facebook đã trở thành “con quái vật” với sức mạnh to lớn mà không dễ gì có thể loại bỏ.

Facebook, Messenger, Instagram, WhatsApp đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của hàng tỷ người dùng trên toàn cầu. Muốn biết Facebook quan trọng đến mức nào, hãy xem những thời điểm mạng xã hội này bị lỗi, gần đây nhất là sự cố kéo dài hơn 7 giờ đồng hồ trên phạm vi toàn cầu vào tối 4/10 (theo giờ Việt Nam), người dùng Internet trên toàn thế giới đã “quay cuồng” chỉ vì không thể sử dụng được các dịch vụ của Facebook.

Vào tháng 6/2020, một chiến dịch có tên gọi “Stop Hate For Profit” (Ngừng kiếm lợi nhuận từ sự thù ghét) đã được tổ chức bởi Liên đoàn chống phỉ báng, Hiệp hội vì sự tiến bộ của người da màu và nhiều tổ chức công bằng xã hội khác tại Mỹ… kêu gọi các công ty lớn tẩy chay Facebook vì không có biện pháp phù hợp để bảo vệ người da màu, không ngăn chặn các thông tin gây thù ghét, bạo lực hoặc phân biệt chủng tộc nhằm vào người da màu… trên nền tảng mạng xã hội của mình. Một chiến dịch tẩy chay rầm rộ của các thương hiệu lớn khi đồng loạt ngừng mua quảng cáo trên Facebook và Instagram.

Kết quả cuối cùng, chiến dịch tẩy chay chỉ mang tính tạm thời. Sau một thời gian, quảng cáo của các thương hiệu lớn vẫn xuất hiện trở lại trên Facebook.

Tháng 2/2021, một chiến dịch tẩy chay của người dùng Facebook trên phạm vi toàn cầu, kêu gọi gỡ bỏ và ngừng sử dụng mạng xã hội này vì sự lan truyền của các tin tức độc hại. Kết quả, lượng người dùng Facebook vẫn liên tục tăng và Facebook vẫn đang là mạng xã hội lớn nhất thế giới với 2,9 tỷ người dùng thường xuyên trên phạm vi toàn cầu (tính đến tháng 9/2021).

Không quá khi nói rằng, Facebook đã trở nên quá lớn mạnh và quá quan trọng để có thể bị tẩy chay. Người dùng và các nhà quảng cáo vẫn nhận được những lợi ích từ Facebook để có thể từ bỏ nó.

Frances Haugen không phải là người đầu, cũng chắc chắn không phải là người cuối cùng, dám đứng lên để “vạch trần” những mặt đen tối của Facebook.

Tuy nhiên, vẫn sẽ có những người như Frances Haugen, những người nhận ra được cái xấu của Facebook để lên tiếng chống lại mạng xã hội này. Frances Haugen không phải là cựu lãnh đạo đầu tiên của Facebook lên tiếng vạch trần mặt tối và kêu gọi tẩy chay mạng xã hội này. Năm 2017, Chamath Palihapitiya, cựu Phó chủ tịch phụ trách phát triển người dùng Facebook, đã kêu gọi mọi người rời xa Facebook vì những tác hại mà nó mang lại. Hồi tháng 2 vừa qua, Stephen Scheeler, Cựu Giám đốc điều hành Facebook khu vực Úc và New Zealand, cũng đã kêu gọi người dùng hãy gỡ bỏ Facebook và rời xa ứng dụng này, đồng thời kêu gọi các nhà chức trách đặt ra những “quy định nhiều hơn” dành cho Facebook nói riêng và các mạng xã hội nói chung.

Rõ ràng, Frances Haugen, Stephen Scheeler hay Chamath Palihapitiya không phải là những cái tên cuối cùng đứng lên để “vạch mặt” Facebook. Những “mặt trái” của mạng xã hội này càng bị phơi bày sẽ khiến các nhà chức trách vào cuộc. Câu hỏi đặt ra, đó là nếu chính phủ các quốc gia vào cuộc, họ sẽ xử lý Facebook như thế nào?

Theo các chuyên gia, có rất nhiều cách để kiểm soát sức mạnh của Facebook, một trong những cách đó là đưa ra một mức xử phạt thật nặng. Tại Mỹ, Quốc hội có thể sửa lại “điều luật 230″, là điều khoản luật giúp miễn tội cho các nền tảng mạng xã hội không phải chịu trách nhiệm cho nội dung mà người dùng đăng tải. Chính điều này đã khiến Facebook không quyết liệt trong việc xử lý các nội dung độc hại trên nền tảng của mình. Nếu “điều luật 230″ được sửa đổi, Facebook sẽ phải đối mặt với những khoản phạt nặng với số tiền phạt khổng lồ, chắc hẳn, mạng xã hội này sẽ có các biện pháp mạnh tay hơn để “làm sạch” nền tảng của mình.

Những giải pháp khác có thể kể đến việc chia tay Facebook ra thành nhiều phần nhỏ, đưa ra Facebook, Instagram, WhatsApp ra thành những công ty riêng lẻ, thay vì tập trung làm một như hiện tại. Điều này sẽ giúp giảm được tầm ảnh hưởng của Facebook, từ đó giảm được sức mạnh của mạng xã hội này.

Nên nhớ rằng, ngành công nghiệp thuốc lá giờ đây đã phải “cúi đầu” trước pháp luật nhờ vào những biện pháp cứng rắn, đánh thuế mạnh hoặc luật quy định độ tuổi được hút thuốc… tuy nhiên, đã có hàng triệu người chết vì hút thuốc lá. Giờ đây, với Facebook và các nền tảng mạng xã hội, các nhà chức trách cần phải sớm có những giải pháp phù hợp để tránh gây ra hậu quả nghiêm trọng giống như việc hút thuốc lá trước đây.