Chuyến công du nhằm gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc

Chủ tịch Trung Quốc đang thực hiện chuyến thăm cấp nhà nước kéo dài ba ngày (21 – 24/8) tới Cộng hòa Nam Phi theo lời mời của Tổng thống nước chủ nhà Cyril Ramaphosa và dự Hội nghị thượng đỉnh Nhóm các nền kinh tế mới nổi ( BRICS) diễn ra tại Johannesburg từ ngày 22-24/8.

Giới chuyên gia đánh giá, chuyến công du này là nhằm tăng cường ảnh hưởng của Bắc Kinh đối với các quốc gia tại lục địa đen nói riêng, đối với các quốc gia đang phát triển và mới nổi nói riêng.

Đối với nhà lãnh đạo Trung Quốc, Hội nghị Thượng đỉnh đầu tiên của BRICS kể từ khi nổ ra đại dịch COVID-19 mang đến cơ hội để thúc đẩy tầm nhìn nói trên. Các thành viên của khối BRICS (gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) chiếm hơn 40% dân số toàn cầu. Họ cũng chia sẻ mong muốn về một thế giới đa cực hơn và nhu cầu có tiếng nói lớn hơn trong các vấn đề toàn cầu.

Ông Steve Tsang, Giám đốc Viện Trung Quốc SOAS tại Đại học London, nhận định: “ Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình không cố gắng vượt qua Mỹ trong trật tự quốc tế tự do hiện có do Mỹ thống trị. Mục tiêu dài hạn của ông ấy là thay đổi trật tự thế giới thành một trật tự lấy Trung Quốc làm trung tâm”. Để hỗ trợ cho tham vọng đó, theo chuyên gia Steve Tsang, “việc Trung Quốc tham gia với Nam bán cầu là điều hợp lý – nơi vốn đông hơn nhiều so với các nền dân chủ phương Tây”.

Ngay trước thềm chuyến thăm của Chủ tịch Tập Cận Bình, Đại sứ Trung Quốc tại Nam Phi Chen Xiaodong đã ca ngợi BRICS là “một nền tảng quan trọng cho sự hợp tác giữa các quốc gia mới nổi và đang phát triển” và là “xương sống của sự công bằng và công lý quốc tế”. Ông nói: “Hệ thống quản trị toàn cầu truyền thống dường như không hoạt động, ốm yếu và thiếu năng lực. Cộng đồng quốc tế đang háo hức mong chờ BRICS… đóng vai trò dẫn đầu”.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa.

Trong khi đó, ông Paul Nantulya, một cộng tác viên nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Châu Phi, cho biết, với việc Trung Quốc và Mỹ bị cuốn vào một cuộc cạnh tranh ngày càng gay gắt, BRICS đã đảm nhận vai trò chiến lược lớn hơn đối với Bắc Kinh. Nhà phân tích này chia sẻ: “Chủ tịch Tập Cận Bình sẽ là trung tâm của Hội nghị Thượng đỉnh BRICS, vì Tổng thống Nga Vladimir Putin sẽ không tham dự trực tiếp sự kiện này”.

Nam Phi là điểm đến thứ hai trong các chuyến công du nước ngoài của Chủ tịch Tập Cận Bình trong năm nay, chỉ sau Nga. Điều này cho thấy vị trí quan trọng của nước này trong chính sách đối ngoại của Trung Quốc. Đều là những quốc gia phát triển quan trọng trên thế giới, Trung Quốc và Nam Phi có quan điểm giống nhau hoặc tương đồng về phát triển, an ninh và trật tự quốc tế, có sự đồng thuận rộng rãi trong các vấn đề quốc tế và khu vực lớn. Trong khuôn khổ các tổ chức quốc tế và cơ chế đa phương như Liên hợp quốc, Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20), BRICS, Diễn đàn hợp tác Trung Quốc – châu Phi, Trung Quốc và Nam Phi là một trong những mối quan hệ hợp tác thân thiết nhất. Quan hệ ngoại giao giữa hai nước đã trở nên thân thiết hơn thông qua các cơ chế trao đổi cấp cao, thương mại, đầu tư và hợp tác quốc tế như Sáng kiến “Vành đai, Con đường” (BRI), Diễn đàn Hợp tác Trung Quốc – châu Phi và các nước BRICS. Sự tương tác chặt chẽ hơn giữa hai bên sẽ giúp Nam Phi vượt qua những thách thức hiện tại về sản xuất điện, việc làm và xóa đói giảm nghèo. Quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện Trung Quốc – châu Phi đang có một khởi đầu tốt đẹp, đồng thời có ý nghĩa hơn và cùng có lợi hơn thời gian tới.

Trong hơn 20 năm trở lại đây, Trung Quốc đã không ngừng mở rộng ảnh hưởng ở châu Phi, tham gia vào việc thúc đẩy kinh tế và phát triển ở châu lục nghèo nhất thế giới này. Bắc Kinh đã tăng cường các cam kết thương mại, đặc biệt thông qua BRI. Các hoạt động chủ yếu bao gồm cho vay phát triển cơ sở hạ tầng, do các công ty Trung Quốc thiết kế và xây dựng với nguồn lực từ các công ty năng lượng và khai thác mỏ của Trung Quốc. Trong khi với một số nước như Ethiopia, Angola và Zambia có vị trí ưu tiên, Trung Quốc cũng đã tăng cường hiện diện ở hầu hết các quốc gia trong châu lục. Đối với các nước châu Phi, mặc dù Trung Quốc và châu Phi cách xa nhau, nhưng những kinh nghiệm lịch sử tương đồng và các khái niệm phát triển chung khiến Trung Quốc và châu Phi trở nên gắn bó chặt chẽ hơn với nhau. Châu Phi là khu vực rất giàu tài nguyên thiên nhiên như dầu thô, mangan, đồng, đá quý… nhưng lâu nay các nguồn tài nguyên này chưa được khai thác hết, hoặc bị các nước chèn ép, mua lại với giá rẻ.

Trung Quốc là nước đang dư thừa về nguồn vốn và một số ngành công nghệ, nhiều ngành công nghệ ở Trung Quốc không thể chuyển giao cho các nước phát triển về tính chất tiên tiến. Ngược lại, châu Phi gần như trống rỗng – nhu cầu hiện tại của châu Phi là bắt đầu công nghiệp hóa, nhu cầu về vốn, nhu cầu việc làm và nhu cầu thoát khỏi tình trạng nền kinh tế quốc gia chỉ dựa vào “đào đất” – tức khai thác khoáng sản. Do đó, các nước châu Phi mong muốn Trung Quốc chuyển giao vốn và công nghệ. Đây là một tình huống mà đôi bên cùng có lợi. Bên cạnh đó, nhiều quốc gia châu Phi xem BRI là “con đường nhanh chóng dẫn đến thịnh vượng”, do đó các quốc gia này, trong đó có Nam Phi mong muốn tăng cường quan hệ chặt chẽ hơn với Trung Quốc thông qua sáng kiến này. BRI và khuôn khổ Diễn đàn Hợp tác Trung Quốc – châu Phi có phạm vi bao phủ rộng và mang lại lợi ích đáng kể cho Nam Phi và các nước châu Phi. Ngoài ra, trong mối quan hệ với Trung Quốc, các nước châu Phi còn có mong muốn được giảm bớt áp lực nợ.