Cách chăm sóc sức khỏe tinh thần trong mùa thu

Mùa thu với bầu không khí se lạnh và hanh khô không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất mà còn khiến tinh thần con người dễ rơi vào trạng thái ’sầu thu’.

Y học cổ truyền từ lâu đã có những lý giải riêng về hiện tượng ’sầu thu’ và đưa ra các phương pháp điều dưỡng tinh thần để giúp con người thích ứng tốt hơn với thời tiết.

1. Hiện tượng thay đổi tâm lý vào mùa thu

Mùa thu với thời tiết se lạnh, ánh nắng dịu hơn, thời gian ban ngày ngắn lại có thể ảnh hưởng đến trạng thái tâm lý con người.

Theo tâm lý học hiện đại, sự thay đổi ánh sáng và nhiệt độ có thể ảnh hưởng đến nhịp sinh học, làm giảm nồng độ serotonin trong não, dễ khiến con người rơi vào trạng thái trầm lắng, u sầu; đồng thời, sự giảm dần của ánh sáng mặt trời còn khiến cơ thể tăng tiết melatonin – một hormone gây buồn ngủ – làm tinh thần nặng nề, thiếu sinh khí.

Theo báo cáo năm 2018 của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (American Psychiatric Association), hội chứng rối loạn cảm xúc theo mùa (Seasonal Affective Disorder) thường xuất hiện vào mùa thu – đông, khiến người bệnh dễ lo âu , mệt mỏi , chán nản, mất hứng thú. Do đó, không ít người cảm thấy mình dễ nhạy cảm, hoài niệm, suy tư hoặc cô đơn hơn trong những ngày thu.

Mùa thu dễ khiến tâm trạng buồn sầu.

Theo Y học cổ truyền, con người là tiểu vũ trụ hoạt động trong đại vũ trụ, có mối quan hệ hài hòa và mật thiết với thiên nhiên (học thuyết thiên nhân hợp nhất). Sự biến đổi của khí hậu, thời tiết bốn mùa đều ảnh hưởng trực tiếp đến tạng phủ, khí huyết và tinh thần.

Theo học thuyết Ngũ hành, mùa thu ứng với phế (phổi), ngũ hành kim, ngũ chí ưu (buồn lo). Khí trời khô, dương khí suy, âm khí thịnh, dễ khiến phế khí bị tổn thương, từ đó sinh ra tâm lý sầu muộn, u uất.

Sách Hoàng đế Nội kinh có viết: “Thu tam nguyệt, thiên khí dĩ cấp, địa khí dĩ minh; Ngủ sớm, dậy sớm, cùng gà đồng hưng; Giữ tâm an ninh, thu nhi vô đoạt, giữ phế khí thanh; Thử thu chi ứng dưỡng dã”. Nghĩa là: Mùa thu nên đi ngủ sớm, dậy sớm cùng với gà gáy, giữ tâm yên ổn, ít ham muốn, để phế khí được trong, thuận ứng với khí thu.

Như vậy, mùa thu là thời điểm cần điều dưỡng tinh thần, tránh để cảm xúc bi thương quá độ làm tổn hại đến phế, dẫn đến suy yếu chính khí.

2. Nguyên tắc điều dưỡng tinh thần trong mùa thu

2.1. Điều chỉnh lối sống thuận tự nhiên

Đông y cho rằng tinh thần phải thuận ứng với khí tiết, tức “dĩ tĩnh chế động, dĩ thu liễm thần khí” (Hoàng đế Nội kinh), nghĩa là: Nên thu liễm tinh thần, tránh xúc động mạnh, luôn giữ lòng an nhiên; nuôi dưỡng dương khí cơ thể, tránh bi thương quá độ làm hại phế.

Mùa thu nên ngủ sớm để dưỡng âm, dậy sớm để tiếp nhận khí trong lành của buổi sáng, giúp phế khí lưu thông; giữ ấm cơ thể, đặc biệt vào buổi sáng sớm và tối; tránh lao lực, thức khuya, giảm căng thẳng và điều hòa cảm xúc.

Hạt sen tính bình , mát, vị ngọt nên dùng vào tiết thu.

2.2. Dưỡng sinh qua ăn uống

Theo một số tài liệu Đông y cổ truyền: “Mùa thu dưỡng phế, nên ẩm thực thanh nhuận”. Ẩm thực mùa thu nên chú trọng bổ phế, dưỡng âm, nhuận táo bởi khí thu khô hanh dễ làm tổn thương phế. Bạn nên ăn các món thanh đạm, có vị chua ngọt hài hòa.

Một số thực phẩm phù hợp như:

Thực phẩm tính bình, mát, vị ngọt: Lê, mật ong, hạt sen, bách hợp giúp nhuận phế, an thần.

Các loại ngũ cốc và hạt giúp kiện tỳ, hỗ trợ tiêu hóa.

Tránh ăn quá cay, quá nóng vì dễ hao tán tân dịch, làm tinh thần thêm bức bối.

Ăn các món ăn thanh đạm, các loại trà như trà hoa cúc, táo đỏ, kỷ tử, tâm sen… giúp thanh tâm, thư giãn tinh thần.

Trà táo đỏ giúp thanh tâm, thư giãn tinh thần.

2.3. Rèn luyện tâm, thân

Khí công, thái cực quyền , yoga hoặc thiền định là những phương pháp hữu ích giúp gắn kết thân, tâm, ý, giảm bớt cảm xúc tiêu cực. Các động tác thở chậm, sâu giúp tăng cường phế khí, qua đó hỗ trợ ổn định tinh thần.

Trong giao tiếp, nên giữ thái độ ôn hòa, giảm nóng giận và tranh chấp, vì Kim khắc Mộc – tức mùa thu dễ sinh mâu thuẫn. Khi biết giữ tâm bình thản, cơ thể và tinh thần sẽ cùng được điều hòa. Sử dụng hương liệu và liệu pháp Y học cổ truyền như xông trầm hương, đàn hương, hoa nhài giúp tĩnh tâm, an thần, hỗ trợ giấc ngủ.

Châm cứu và xoa bóp bấm huyệt tại các huyệt như Thái uyên, Phế du, Nội quan có tác dụng điều hòa khí phế.

Tập thái cực quyền giúp giảm bớt cảm xúc tiêu cực dễ xuất hiện vào mùa thu.

“Sầu thu” không chỉ là trạng thái tâm lý thoáng qua mà còn là sự mất cân bằng giữa phế khí và thần chí trong Đông y. Do vậy, việc điều dưỡng tinh thần bằng ăn uống, luyện tập và dưỡng tâm là giải pháp giúp giữ được tâm hồn an nhiên, tinh thần thư thái.