Xã hội hóa sách giáo khoa còn tiềm ẩn nhiều rủi ro

Chuyên gia giáo dục, TS Lê Thống Nhất khẳng định, để tồn tại những khuyết điểm lớn trong sách giáo khoa (SGK) Tiếng Việt lớp 1 bộ sách Cánh Diều thì phải xem lại quy trình thẩm định và quá trình thực nghiệm. Đặc biệt, việc xã hội hóa SGK đang tiềm ẩn nhiều rủi ro.

TS Lê Thống Nhất – chuyên gia giáo dục

- Phóng viên: Theo Tiến sỹ, để xảy ra những lỗi nghiêm trọng trong SGK Tiếng Việt lớp 1 Cánh Diều dẫn đến phải chỉnh sửa, thay đổi ngữ liệu như Bộ GD-ĐT đã thừa nhận thì trách nhiệm thuộc về ai?

- TS. Lê Thống Nhất: Trong Điều 32 Luật Giáo dục 2019 (có hiệu lực từ 1-7-2020) thì người chịu trách nhiệm đầu tiên là Bộ trưởng Bộ GD-ĐT, người ký quyết định ban hành bộ sách. Tuy nhiên, về chuyên môn, Hội đồng thẩm định quốc gia là đơn vị chịu trách nhiệm về nội dung và chất lượng của SGK. Nếu SGK có sai sót sau khi đưa vào nhà trường thì Hội đồng thẩm định quốc gia đã không hoàn thành trách nhiệm của họ.

Hội đồng khuyến cáo là đã thấy điều chưa phù hợp thì nếu tác giả không sửa thì Hội đồng cần xếp là không đạt và SGK không thể đưa ra thị trường. Ở đây cần khẳng định, vấn đề đúng – sai trong quá trình thẩm định SGK không chỉ về kiến thức mà cần hiểu ngữ liệu, ngôn từ không phù hợp với học sinh lớp 1 thì không thể coi là “sạn” mà là sai.

- Ông cho rằng việc chỉnh sửa, bổ sung cần tiến hành như thế nào khi SGK thì đã xuất bản và học sinh đã học được gần một nửa học kỳ?

- Tôi nghĩ rằng, phương án sẽ phải in lại những trang được chỉnh sửa như một tập tài liệu bổ sung. Tập tài liệu này phải được chuyển xuống tất cả các nhà trường đang sử dụng SGK Cánh Diều. Tốt nhất là các trang có chỉnh sửa phải được chuyển xuống tất cả các em học sinh từng mua SGK Cánh Diều hoàn toàn miễn phí.

- Ông có ý kiến gì khi nhiều người vẫn lo ngại, việc chỉnh sửa sẽ chỉ khắc phục một phần sự việc chứ chưa thể giải quyết tận gốc những lỗi tương tự trong các bộ SGK khác?

- Bộc lộ những khuyết điểm khiến dư luận phản ánh trong SGK Tiếng Việt lớp 1 Cánh Diều sau một thời gian dạy và học thì lý do tôi nghi nhất là thực nghiệm chưa đến nơi đến chốn. Nếu làm đúng quy trình thực nghiệm thì những khuyết điểm này đã bộc lộ sớm để có thể xử lý kịp thời. Tính khách quan của quá trình thực nghiệm SGK mới hiện nay vẫn là dấu hỏi rất lớn. Năm 2000, cả nước thay đổi chương trình và SGK, lúc đó Bộ GD-ĐT là đơn vị đứng ra tổ chức thực nghiệm, có quy mô khá rộng, bài bản.

SGK năm 2000 được thực nghiệm trong 2 năm, tiếp thu ý kiến, góp ý, chỉnh sửa rồi mới đưa vào sử dụng đại trà. Suốt quá trình giảng dạy sau này, thậm chí vẫn có chỉnh sửa, bổ sung ở những lần tái bản. Trong khi đó, 5 bộ SGK lớp 1 mới chỉ được thực nghiệm trong vài tháng. Điều đáng nói, tổ chức thực nghiệm không phải là đơn vị độc lập hay đơn vị quản lý Nhà nước mà do nhóm tác giả thực hiện. Vậy chẳng khác nào vừa làm luận văn vừa lấy ý kiến, tự cho nhận xét về chính luận văn của mình.

Có thể thấy quá trình thực nghiệm SGK lần này chỉ diễn ra ở quy mô hẹp, thời gian ngắn. Đứng sau các tác giả là các công ty cổ phần. Họ không có điều kiện tổ chức thực nghiệm theo đúng khoa học giáo dục. Vậy quá trình thực nghiệm có khách quan, kết quả có chính xác không? Như SGK lớp 2 hiện nay đã qua đợt thẩm định vòng 1, nhưng chưa thấy thực nghiệm. Theo lộ trình, sách sẽ được đưa vào sử dụng trong năm học tới, do đó thời gian thực nghiệm sẽ không đủ để đánh giá một cách bài bản và khoa học. Như vậy những “hạt sạn” thậm chí là những “cục sỏi” lớn hơn hoàn toàn vẫn có thể tiếp tục xuất hiện.

- Việc xã hội phê phán gay gắt xung quanh SGK Tiếng Việt lớp 1 bộ Cánh Diều liệu có cho thấy vẫn còn tiềm ẩn những rủi ro khi chúng ta xã hội hóa biên soạn SGK, thưa ông?

- Tôi biết, đã có những tác giả rất nổi tiếng về viết SGK đã làm đơn xin rút. Thậm chí, sau 1 năm đầu tiên, có những bộ sách sẽ không được tổ chức, biên soạn ở các lớp tiếp theo. Và như vậy tới chương trình lớp 2, có thể học sinh phải chuyển sang học bộ sách khác.

Tôi đã từng gửi ý kiến cho Ủy ban Văn hóa, giáo dục, thanh niên, thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội, ai đảm bảo các công ty cổ phần sẽ cam kết viết đủ SGK cho đủ các lớp học đến cùng. Nếu có một rủi ro nào đó họ có thể sẽ không viết nữa. Cho nên, tôi vẫn ủng hộ quan điểm Bộ GD-ĐT phải có một bộ SGK riêng.

Nhưng không hiểu lý do gì mà Bộ GD-ĐT không thể tổ chức biên soạn một bộ sách. Cũng có lý do đưa ra là không tập trung được tác giả nữa. Tuy nhiên, nếu Bộ GD-ĐT không có một bộ SGK riêng thì “an ninh SGK” sẽ rất nguy hiểm. SGK bây giờ là do các nhà xuất bản, các công ty cổ phần tổ chức biên soạn. Đến một lúc nào đó, thời điểm nào đó, nếu họ không tổ chức viết sách nữa thì điều gì sẽ xảy ra?

- Xin cảm ơn Tiến sỹ Lê Thống Nhất!