Ung thư đại trực tràng: Bệnh theo miệng mà vào

Theo dõi VGT trên

Theo GS.BS Nguyễn Chấn Hùng, Chủ tịch danh dự Hội Ung thư Việt Nam, ung thư đại trực tràng thuộc nhóm 5 ung thư thường gặp ở Việt Nam, với số ca tử vong ngày càng tăng.

Điều đáng nói, căn bệnh này có liên quan mật thiết tới chế độ ăn uống và sinh hoạt.

Chia sẻ tại Hội thảo Khoa học ung bướu Cần Thơ lần thứ XIII, do Bệnh viện Ung bướu Cần Thơ tổ chức ngày 26 & 27/9 tại TP Cần Thơ, GS.BS Nguyễn Chấn Hùng cho biết: ung thư đại trực tràng chiếm vị trí thứ 3 trong gánh nặng ung thư toàn cầu. Thống kê của Globocan cho thấy, trong năm 2022 trên thế giới có hơn 1,9 triệu ca mắc mới, 904.019 người tử vong vì căn bệnh này. Tại Việt Nam, ung thư đại trực tràng đứng thứ tư trong số các bệnh ung thư thường gặp với 16.835 ca mắc mới (chiếm 9,3%) và 8.454 ca tử vong hàng năm (chiếm 7,0%).

Ung thư đại trực tràng: Bệnh theo miệng mà vào - Hình 1

Hội thảo thu hút nhiều giáo sư, bác sĩ đầu ngành tham dự.

Ở giai đoạn sớm, ung thư đại trực tràng thường không có biểu hiện rõ ràng, cụ thể, dễ nhầm lẫn với các bệnh lý lành tính của đường tiêu hóa như rối loạn tiêu hóa, viêm đại tràng, trĩ, táo bón… Ung thư đại trực tràng cũng có yếu tố di truyền cao hơn những loại ung thư khác khoảng 20%.

Tuy nhiên đây là một loại ung thư ngăn ngừa hiệu quả, dễ phát hiện bệnh sớm và điều trị khỏi hoàn toàn. Ngay cả người đã điều trị ung thư này mà bị tái phát thì cơ hội chữa khỏi cũng vẫn cao.

Ung thư đại trực tràng: Bệnh theo miệng mà vào - Hình 2

GS.BS Nguyễn Chấn Hùng, Chủ tịch danh dự Hội Ung thư Việt Nam chia sẻ tại Hội thảo.

Video đang HOT

Theo GS.BS Nguyễn Chấn Hùng, 4 nguy cơ dễ mắc bệnh gồm: tuổi tác (bệnh thường gặp ở những người trên 50 tuổi); bệnh sử gia đình; bệnh sử cá nhân và đặc biệt là nếp sống không lành mạnh.

“Có thể nói ung thư đại trực tràng là căn bệnh theo miệng mà vào bởi thói quen ăn thực phẩm chế biến từ thịt đỏ, ít ăn rau củ, trái cây, ăn đồ ăn quá béo, quá mặn, ít vận động và hút thuốc uống rượu khiến nguy cơ mắc bệnh tăng cao” – GS.BS Nguyễn Chấn Hùng nhấn mạnh.

Do đó, người dân cần phải biết cách phòng ngừa, thay đổi thói quen ăn uống, sinh hoạt lành mạnh, tập luyện thể dục thể thao đều đặn, tránh bia rượu và thuốc lá vì đó là những tác nhân hiệp lực tạo nên nhiều nguy cơ ung thư.

GS.BS Nguyễn Chấn Hùng cũng khuyến cáo: từ 45 tuổi người dân nên chủ động tầm soát bệnh bằng phương pháp nội soi ruột sớm. Những người hay gặp các triệu chứng này (chảy máu, thay đổi thói quen của ruột, đau bụng, sụt cân vô cớ) hoặc có bệnh sử gia đình nên tầm soát sớm hơn. Với trình độ phát triển của y học hiện đại, nếu bệnh ung thư đại- trực tràng được phát hiện sớm, cơ hội chữa khỏi là hơn 90%.

Ung thư đại trực tràng: Bệnh theo miệng mà vào - Hình 3

Những lưu ý của bác sĩ để giảm thiểu nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng.

Tại Hội thảo, GS. Jaw-Yuan Wang, Giám đốc Bệnh viện Đại Học Y Khoa Cao Hùng (Đài Loan, Trung Quốc) cũng chia sẻ kinh nghiệm của Đài Loan trong điều trị ung thư Đại trực tràng giai đoạn II-III. Theo đó, trong giai đoạn II-III của ung thư Đại trực tràng, hóa trị bổ trợ đóng vai trò quan trọng. Trong số những bệnh nhân ung thư đại tràng giai đoạn III, 83% tái phát xảy ra trong vòng 3 năm sau phẫu thuật. Những bệnh nhân này có thể được hưởng lợi nhiều hơn từ hóa trị bổ trợ.

Hai thực phẩm có liên quan ung thư đại trực tràng

Số lượng người trẻ được chẩn đoán mắc ung thư đại trực tràng đã tăng 22% kể từ những năm 1990 tới năm 2018.

Theo Express, các chuyên gia khuyến cáo mọi người tránh tiêu thụ nhiều thịt đỏ và đường sau khi phát hiện mối liên hệ giữa 2 loại thực phẩm này và nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đây là loại ung thư phổ biến thứ 3 trên toàn cầu, chiếm khoảng 10% tổng số ca ung thư và là nguyên nhân gây tử vong do ung thư đứng thứ 2. Ung thư đại trực tràng chủ yếu ảnh hưởng đến những người từ 50 tuổi trở lên. Nhưng trong những năm gần đây, bệnh có xu hướng trẻ hóa.

Hai thực phẩm có liên quan ung thư đại trực tràng - Hình 1

Thịt đỏ (bò, lợn) phổ biến trong bữa ăn hằng ngày nhưng tiêu thụ nhiều không tốt cho sức khỏe. Ảnh minh họa: AI

Theo thống kê ở Anh, từ đầu những năm 1990 đến năm 2018, số người 25-49 tuổi được chẩn đoán mắc ung thư đại trực tràng đã tăng 22%. Hiện các nhà khoa học đưa ra giả thuyết rằng chế độ ăn uống có thể là nguyên nhân gây ra xu hướng này.

Những phát hiện gần đây chứng minh cho quan điểm những gì chúng ta ăn là yếu tố chính góp phần gây ra ung thư đại trực tràng. Nghiên cứu được trình bày tại cuộc họp thường niên của Hiệp hội Ung thư Lâm sàng Mỹ.

Bác sĩ Suneel Kamath - tác giả chính của nghiên cứu và là bác sĩ chuyên khoa ung thư đường tiêu hóa người Mỹ, giải thích: "Chúng tôi tìm kiếm sự khác biệt giữa bệnh nhân ung thư đại trực tràng lớn tuổi và trẻ tuổi. Nghiên cứu đo lường cách mỗi cá nhân tương tác với các yếu tố như chế độ ăn uống, chất lượng không khí".

Kết luận dựa trên dữ liệu của 170 bệnh nhân trong đó 66 người mắc ung thư đại trực tràng khi trẻ. Các nhà khoa học đã xác định được một số chất chuyển hóa có mức độ khác nhau giữa hai nhóm bệnh nhân trẻ và lớn tuổi, bao gồm citrate và cholesterol.

Theo đó, sản phẩm phân hủy carbohydrate gọi là citrate có nồng độ cao hơn ở những bệnh nhân lớn tuổi. Citrate được tạo ra trong quá trình chuyển hóa thức ăn thành năng lượng.

Hai thực phẩm có liên quan ung thư đại trực tràng - Hình 2

Bạn nên hạn chế lượng đường tiêu thụ mỗi ngày. Ảnh minh họa: AI

Những phát hiện này chỉ ra rằng tiêu thụ quá nhiều đồ uống có đường hoặc thịt đỏ cũng như béo phì, góp phần gây ra tình trạng dư thừa năng lượng, có thể là yếu tố nguy cơ phát triển ung thư đại trực tràng ở độ tuổi trẻ hơn.

Tiến sĩ Kamath nói thêm: "Những phát hiện đó, mặc dù còn khá sơ bộ và cần được nghiên cứu thêm, cho thấy giảm tỷ lệ béo phì, giảm lượng thịt đỏ và đường trong chế độ ăn uống có thể phòng ngừa ung thư, đặc biệt là ung thư đại trực tràng".

Theo vị tiến sĩ, đánh giá trên không có nghĩa "đường nuôi dưỡng ung thư" ở người đã mắc bệnh. Nhưng những người khỏe mạnh giảm lượng đường tiêu thụ có thể phòng tránh mắc ung thư.

Để giảm nguy cơ ung thư ruột, Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh đưa ra lời khuyên:

- Áp dụng chế độ ăn lành mạnh bao gồm rau trái mỗi ngày

- Duy trì vận động và tập thể dục thường xuyên

- Giảm cân nếu bạn thừa cân

- Bỏ hút thuốc

- Uống ít rượu hơn

- Ăn ít thịt đỏ và thịt chế biến sẵn.

Bạn thấy bài viết này có hữu ích không?
Có;
Không

Tin liên quan

Tiêu điểm

Nạn nhân vụ cháy quán cà phê ở Hà Nội nguy cơ nặng lên, phải chuyển việnNạn nhân vụ cháy quán cà phê ở Hà Nội nguy cơ nặng lên, phải chuyển viện
09:16:29 20/12/2024
Hà Nội: Người đàn ông thủng tim vì ngã từ tầng 3, bệnh viện "báo động đỏ"Hà Nội: Người đàn ông thủng tim vì ngã từ tầng 3, bệnh viện "báo động đỏ"
22:41:14 19/12/2024
Cô gái trẻ ở Hà Nội thủng mũi, lộ chỉ chi chítCô gái trẻ ở Hà Nội thủng mũi, lộ chỉ chi chít
21:33:24 20/12/2024
Táo đỏ sấy có 'thần thánh' như lời đồn, ai nên hạn chế?Táo đỏ sấy có 'thần thánh' như lời đồn, ai nên hạn chế?
13:16:33 19/12/2024
Phẫu thuật bé trai 5 tuổi bị lưỡi câu vướng vào mắtPhẫu thuật bé trai 5 tuổi bị lưỡi câu vướng vào mắt
12:45:49 19/12/2024
Thủng nội tạng sau khi tự chữa đau lưngThủng nội tạng sau khi tự chữa đau lưng
14:11:50 19/12/2024
Ăn những loại thực phẩm này có thể giúp bạn ngủ ngon hơnĂn những loại thực phẩm này có thể giúp bạn ngủ ngon hơn
15:46:39 19/12/2024
Chữa bệnh táo bón bằng lá lộc mại, người phụ nữ suy gan, suy thậnChữa bệnh táo bón bằng lá lộc mại, người phụ nữ suy gan, suy thận
08:20:19 19/12/2024

Tin đang nóng

Phương Lan tiết lộ thông tin sốc căn nhà được gia đình Phan Đạt tặng trong lễ cưới?Phương Lan tiết lộ thông tin sốc căn nhà được gia đình Phan Đạt tặng trong lễ cưới?
22:30:02 20/12/2024
Rủ đồng nghiệp mua vé số, không ngờ cả hai trúng độc đắc hơn 17 tỷ đồngRủ đồng nghiệp mua vé số, không ngờ cả hai trúng độc đắc hơn 17 tỷ đồng
22:09:31 20/12/2024
Đàm Vĩnh Hưng đổi luật sư, tiếp tục vụ kiện tỉ phú GerardĐàm Vĩnh Hưng đổi luật sư, tiếp tục vụ kiện tỉ phú Gerard
21:21:29 20/12/2024
NÓNG: Phương Lan tố Phan Đạt dọa tung ảnh nhạy cảm, ly hôn vì sợ bị ảnh hưởng đến tính mạngNÓNG: Phương Lan tố Phan Đạt dọa tung ảnh nhạy cảm, ly hôn vì sợ bị ảnh hưởng đến tính mạng
21:57:13 20/12/2024
Một nữ ca sĩ - diễn viên Việt nổi tiếng: "Chia tay bạn trai rồi tôi mới biết mình có em bé"Một nữ ca sĩ - diễn viên Việt nổi tiếng: "Chia tay bạn trai rồi tôi mới biết mình có em bé"
22:20:11 20/12/2024
Song Joong Ki lần đầu tiết lộ về gia cảnh của vợSong Joong Ki lần đầu tiết lộ về gia cảnh của vợ
22:41:48 20/12/2024
Mẹ cô dâu trẻ đẹp, nụ cười tỏa nắng gây chú ý trong đám hỏi ở Hải PhòngMẹ cô dâu trẻ đẹp, nụ cười tỏa nắng gây chú ý trong đám hỏi ở Hải Phòng
22:56:54 20/12/2024
Bạn trai quỳ xuống cầu hôn tôi, sau đó lại đưa ra đề nghị đầy toan tínhBạn trai quỳ xuống cầu hôn tôi, sau đó lại đưa ra đề nghị đầy toan tính
21:37:55 20/12/2024

Tin mới nhất

Tăng mạnh tỷ lệ mắc căn bệnh "thời đại số", ảnh hưởng sức khỏe nghiêm trọng

Tăng mạnh tỷ lệ mắc căn bệnh "thời đại số", ảnh hưởng sức khỏe nghiêm trọng

22:15:15 20/12/2024
Chỉ trong 1 năm, các cơ sở y tế lớn như Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM, Bệnh viện Chợ Rẫy đã tiếp nhận hơn 15.000 ca điều trị liên quan đến căn bệnh này.
Bệnh nhân 15 tuổi dập nát một bàn tay do chơi pháo tự chế

Bệnh nhân 15 tuổi dập nát một bàn tay do chơi pháo tự chế

21:05:55 20/12/2024
Ngày 20/12, Bệnh viện chuyên khoa Sản - Nhi tỉnh Sóc Trăng đã tiếp nhận bệnh nhân P. (15 tuổi, ngụ huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng) bị dập nát bàn tay do chơi pháo tự chế.
Kinh tế Mỹ tiếp tục khởi sắc

Kinh tế Mỹ tiếp tục khởi sắc

20:37:13 20/12/2024
Cùng ngày, báo cáo của Bộ Lao động Mỹ cho biết số lượng đơn xin trợ cấp thất nghiệp mới giảm mạnh hơn dự kiến trong tuần trước, gần như đảo ngược mức tăng của hai tuần trước đó, cho thấy thị trường lao động đang tiếp tục chậm lại.
Nam Phi ra cảnh báo về bệnh rubella sau khi ghi nhận hơn 10.000 ca mắc

Nam Phi ra cảnh báo về bệnh rubella sau khi ghi nhận hơn 10.000 ca mắc

20:35:36 20/12/2024
Bộ trên lưu ý mặc dù là một bệnh loại nhẹ và có thể tự khỏi ở trẻ em, song nguy cơ lây lan của rubella vẫn cao, đặc biệt là ở những người chưa được tiêm vaccine hoặc chưa từng tiếp xúc với virus gây bệnh.
Tiêm mỡ nhân tạo ở Hồng Kông, nữ Việt kiều phải mổ ngực biến dạng nặng nề

Tiêm mỡ nhân tạo ở Hồng Kông, nữ Việt kiều phải mổ ngực biến dạng nặng nề

20:04:01 20/12/2024
6 tiếng phẫu thuật căng não, ekip điều trị đã nạo vét ra 2 lít dịch lạ màu vàng trong bộ ngực biến dạng vì tiêm mỡ nhân tạo của nữ Việt kiều.
Những điều nên và không nên làm khi có người bị đột quỵ

Những điều nên và không nên làm khi có người bị đột quỵ

19:56:40 20/12/2024
Khi thấy người bị đột quỵ đầu tiên phải gọi cấp cứu ngay lập tức, không tự ý sơ cứu và cho uống bất cứ thuốc gì.
Gia tăng số ca đột quỵ trong mùa đông lạnh, nguyên nhân và cách phòng tránh

Gia tăng số ca đột quỵ trong mùa đông lạnh, nguyên nhân và cách phòng tránh

17:29:41 20/12/2024
Cả hai trường hợp đều là những người bệnh còn khá trẻ, không có bệnh lý nền. Tai biến xảy ra sau khi tiếp xúc với lạnh đột ngột, để lại hậu quả nặng nề và đe dọa tính mạng. Những trường hợp này có thể tránh được nếu biết cách phòng ngừa...
Hà Nội: Gia tăng số trẻ nhập viện vì sởi, nhiều trẻ biến chứng nặng

Hà Nội: Gia tăng số trẻ nhập viện vì sởi, nhiều trẻ biến chứng nặng

17:29:11 20/12/2024
Theo BS Nga, sởi là bệnh truyền nhiễm có tính chất chu kỳ. Thời gian mắc thường cũng vào giai đoạn đông xuân. Dịch sởi năm 2024 là hệ quả của chu kỳ bệnh dịch tự nhiên kết hợp với tỷ lệ tiêm chủng thấp.
Ung thư cổ tử cung là loại ung thư phổ biến thứ 3 ở phụ nữ từ 15-44 tuổi

Ung thư cổ tử cung là loại ung thư phổ biến thứ 3 ở phụ nữ từ 15-44 tuổi

17:28:14 20/12/2024
Còn tại Việt Nam, HPV gây ra hơn 4.000 ca ung thư cổ tử cung mới và hơn 2.000 ca tử vong mỗi năm. Ung thư cổ tử cung là loại ung thư phổ biến thứ 3 ở phụ nữ trong độ tuổi từ 15-44.
Những điều bạn cần biết khi ăn gừng

Những điều bạn cần biết khi ăn gừng

16:24:58 20/12/2024
Tuy nhiên, khi ngâm gừng trong nước, nó có ít hoạt chất hơn và khả năng diệt khuẩn yếu. Hiện tại không có bằng chứng nào cho thấy gừng có hiệu quả trong việc điều trị chứng hôi chân.
Bác sĩ rút ra búi chỉ trong mũi người phụ nữ từng đi làm đẹp tại spa

Bác sĩ rút ra búi chỉ trong mũi người phụ nữ từng đi làm đẹp tại spa

16:23:46 20/12/2024
Theo bác sĩ Tiến, biến chứng do căng chỉ gây nhiễm khuẩn có thể nguy hiểm. Khi sợi chỉ bị nhiễm khuẩn, việc loại bỏ chúng rất khó khăn và thường không thể lấy hết hoàn toàn.
Bệnh viện ngày càng đông người mắc loại ung thư liên quan ô nhiễm

Bệnh viện ngày càng đông người mắc loại ung thư liên quan ô nhiễm

08:56:40 20/12/2024
Ung thư phổi là một bệnh lý ác tính trong đó các tế bào bất thường trong phổi nhân lên một cách mất kiểm soát, dẫn đến hình thành một hay nhiều các khối ung thư.

Có thể bạn quan tâm

Nguyễn Xuân Son sẵn sàng cho màn ra mắt đội tuyển Việt Nam

Nguyễn Xuân Son sẵn sàng cho màn ra mắt đội tuyển Việt Nam

Sao thể thao

06:29:03 21/12/2024
Chiều 20/12, đội tuyển Việt Nam có buổi tập để chuẩn bị cho trận đấu gặp Myanmar vào ngày mai. Đáng chú ý nhất là cầu thủ nhập tịch Nguyễn Xuân Son cho thấy sự sung mãn để thi đấu trận đầu tiên dưới màu áo đội tuyển Việt Nam.
1 nàng dâu hào môn nổi tiếng bất ngờ công bố có con gái sau 2 năm giấu kín

1 nàng dâu hào môn nổi tiếng bất ngờ công bố có con gái sau 2 năm giấu kín

Netizen

06:26:48 21/12/2024
Nhân dịp sinh nhật tuổi 20, Huyền 204 đánh úp cộng đồng mạng bằng thông tin đã có con khiến không ít người bất ngờ.
Kiếp nạn của Trấn Thành giữa drama chia tay đấu tố của Phương Lan - Phan Đạt

Kiếp nạn của Trấn Thành giữa drama chia tay đấu tố của Phương Lan - Phan Đạt

Sao việt

06:23:13 21/12/2024
Drama ly hôn của Phương Lan và Phan Đạt khiến mạng xã hội xôn xao. Đáng nói, ồn ào diễn ra ngay chính ngày Trấn Thành công bố dự án mới.
Bức ảnh vạch trần chuyện Taylor Swift đã đính hôn, phóng to thì chỉ 10% người xem hiểu được tại sao?

Bức ảnh vạch trần chuyện Taylor Swift đã đính hôn, phóng to thì chỉ 10% người xem hiểu được tại sao?

Sao âu mỹ

06:19:14 21/12/2024
Cặp đôi mới hẹn hò từ tháng 9 năm ngoái, nhưng đến nay đã được cho là sắp về chung 1 nhà. Từ cuối năm ngoái, Page Six tiết lộ Travis Kelce đã đến xin phép bố của Taylor Swift để được ngỏ lời cầu hôn cô.
Hãng hàng không Thổ Nhĩ Kỳ lập kỷ lục Guinness về số lượng quốc gia điểm đến

Hãng hàng không Thổ Nhĩ Kỳ lập kỷ lục Guinness về số lượng quốc gia điểm đến

Thế giới

06:16:56 21/12/2024
Theo công bố của GWR ngày 19/12, từ tháng 9/2023 đến tháng 9/2024, Turkish Airlines đã khai thác các chuyến bay đến 120 quốc gia, qua đó giành được danh hiệu hãng hàng không phục vụ đường bay đến nhiều quốc gia nhất.
Đổi vị cho cả nhà với 3 món cá kho thơm ngon, cực kỳ 'đưa cơm' trong ngày lạnh

Đổi vị cho cả nhà với 3 món cá kho thơm ngon, cực kỳ 'đưa cơm' trong ngày lạnh

Ẩm thực

06:04:32 21/12/2024
Cá là thực phẩm có nhiều dưỡng chất cho cơ thể, chế biến được nhiều cách khác nhau. Trong ngày lạnh bạn có thể tham khảo để đổi vị cho cả nhà với 3 món cá kho thơm ngon, hấp dẫn dưới đây.
Cô thôn nữ đẹp nhất Trung Quốc hiện tại: Nhan sắc vừa ngây thơ vừa quyến rũ, chỉ một nụ cười mà sáng bừng khung hình

Cô thôn nữ đẹp nhất Trung Quốc hiện tại: Nhan sắc vừa ngây thơ vừa quyến rũ, chỉ một nụ cười mà sáng bừng khung hình

Hậu trường phim

06:01:03 21/12/2024
Loạt ảnh tại phim trường của mỹ nhân sinh năm 1997 được khen nức nở nhờ vẻ đẹp tươi sáng, làn da căng tràn sức sống cùng nụ cười đáng yêu.
'Mufasa: The Lion King': Hãy nhớ mình là ai

'Mufasa: The Lion King': Hãy nhớ mình là ai

Phim âu mỹ

05:58:32 21/12/2024
Bộ phim tiền truyện Mufasa: The Lion King của đạo diễn Barry Jenkins đã hé lộ chiều sâu ẩn giấu của những nhân vật quen thuộc.
Bom tấn Hàn phá kỷ lục 2024 gây bão toàn cầu, nữ chính diễn đỉnh như "loạn thần" khiến ai cũng choáng

Bom tấn Hàn phá kỷ lục 2024 gây bão toàn cầu, nữ chính diễn đỉnh như "loạn thần" khiến ai cũng choáng

Phim châu á

05:57:55 21/12/2024
Loạt phim gốc Light Shop của Disney+ đã và đang trở thành một chủ đề bùng nổ sau bom tấn Moving được phát hành vào năm 2023.
Ông trùm 'Độc đạo' tái xuất màn ảnh nhỏ trong bộ phim 'Mật lệnh hoa sữa'

Ông trùm 'Độc đạo' tái xuất màn ảnh nhỏ trong bộ phim 'Mật lệnh hoa sữa'

Phim việt

23:09:41 20/12/2024
Mới đây, NSƯT Hoàng Hải đã tái xuất màn ảnh nhỏ trong bộ phim Mật lệnh hoa sữa nằm trong series Vì tình yêu Hà Nội.
Hình phạt xứng đáng cho 2 người phụ nữ tống tiền tài tử "Ký sinh trùng"

Hình phạt xứng đáng cho 2 người phụ nữ tống tiền tài tử "Ký sinh trùng"

Sao châu á

22:26:15 20/12/2024
Hai người phụ nữ tống tiền cố diễn viên Hàn Quốc Lee Sun Kyun vừa bị xét xử. Họ đòi tài tử Hàn Quốc chi ra 350 triệu won (6,4 tỷ đồng) trước khi anh đột ngột qua đời hồi cuối năm 2023.