Trong một thế giới rối loạn, ai đang dẫn dắt trật tự toàn cầu?

Lãnh đạo toàn cầu hoạt động tốt nhất khi các cường quốc tự do nắm bắt một tầm nhìn chung, toàn diện về trật tự toàn cầu, cùng quản lý thách thức và tài trợ cho các hàng hóa công để củng cố trật tự đó.

Dường như không quốc gia nào có khả năng nắm bắt một tầm nhìn chung, toàn diện về trật tự toàn cầu. (Nguồn: ORF)

Thế nhưng gần đây, mọi thứ đã không diễn ra như vậy. Các cường quốc tự do bị phân tâm bởi các ưu tiên trong nước, và các cường quốc chuyên quyền mới nổi đang thúc đẩy phá vỡ các chương trình nghị sự. Hai cường quốc thống trị là Trung Quốc và Mỹ đang bị mắc kẹt trong một cuộc cạnh tranh chiến lược ngày càng gay gắt. Và các nước khác, như Ấn Độ, Nhật Bản, Đức, Indonesia và Brazil đang phải đấu tranh với những kỳ vọng lãnh đạo mà họ không thể đáp ứng.

Hãy bắt đầu bằng cách nhìn vào 20 nền kinh tế lớn nhất của thế giới, được đo bằng quy mô GDP và sử dụng các bảng so sánh quốc gia trong cuốn Cẩm nang Thế giới của Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA).

Điểm danh những “kẻ máu mặt”

Trung Quốc và Mỹ là hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Nhưng Mỹ, vốn quen với vai trò lãnh đạo toàn cầu, nên có vẻ chán nản với nhiệm vụ này. Tóm lại, kinh nghiệm thì có thừa nhưng đông lực lại rất yếu.

Ngược lại, Trung Quốc trong những thế kỷ gần đây không quen với vai trò lãnh đạo toàn cầu, nhưng hiện được thúc đẩy bởi ý thức mạnh mẽ về quyền lợi, như để bù đắp cho thế kỷ sỉ nhục. Kinh nghiệm yếu nhưng động lực mạnh mẽ.

Tiếp sau hai nước này, đứng ở vị trí thứ ba là Ấn Độ, về kinh tế chỉ bằng một nửa so với Mỹ; sự ác cảm tiếp tục của Ấn Độ đối với các liên minh và gần đây do dư tham gia Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) đã cho thấy Ấn Độ vẫn còn lương lư “giang rộng đôi cánh của mình”. Hơn nữa, nước này bị mắc kẹt bởi nhiều vấn đề trong nước và các thách thức an ninh cơ bản cản trở khát vọng lãnh đạo toàn cầu của họ.

Nhật Bản và Đức đứng thứ tư và thứ năm, nhưng họ từng là hai trong trục quyền lực trong Thế chiên II và đã chủ động tránh xa vị thế an ninh trong hơn 70 năm qua. Ngay cả ngày nay, hai nước này đều thận trọng với chính sách chiến lược và đều nhận thức rằng các nước láng giềng của họ có thể không yên tâm về bất cứ động thái nào ủng hộ các khả năng gia tăng sức mạnh hoặc vũ khí hạt nhân.

Nga xếp thứ sáu, về mặt kinh tế chỉ là cái bóng của Liên Xô cũ. Tổng thống Vladimir Putin khéo léo đóng vai một người yếu đuối, nhưng thích duy trì nhận thức về Nga như một người chơi toàn cầu và hy vọng rằng quan hệ đối tác chiến lược Nga-Trung bao hàm một mức độ tương đương chiến lược giữa Moscow và Bắc Kinh.

Indonesia, đứng thứ bay, chưa có bất kỳ kinh nghiệm nào trong việc điều hành thế giới và có lẽ ngạc nhiên khi thấy mình được xếp ở vị trí đó.

Thư tám là Brazil, một cường quốc khu vực, chứ không phải cường quốc toàn cầu.

Vương quốc Anh, đứng thứ chín, đang bận rộn với Brexit.

Pháp lọt vào tốp 10. Nước này rất thích điều hành thế giới, nhưng GDP dưới 3 nghìn tỷ USD nên không đủ lực để làm điều đó.

Các thang bậc từ 11 đến 20 là những nước được gọi là “cường quốc bậc trung”. Mỗi nước này có thể có ảnh hưởng khu vực đối với các vấn đề cụ thể trong khoảng thời gian tương đối ngắn- như Thổ Nhĩ Kỳ, Saudi Arabia và Iran hiện đang làm.

Mô hình cũ và ý nghĩa mới

Hai cường quốc thống trị là Trung Quốc và Mỹ đang bị mắc kẹt trong một cuộc cạnh tranh chiến lược ngày càng gay gắt. (Nguồn: China Daily)

Các mô hình cũ vẫn nổi bật, chẳng hạn như độ bền của các cấu trúc liên minh của Mỹ thời hậu chiến. Trong tốp 10 vẫn là Mỹ và 4 đồng minh là Nhật Bản, Đức, Anh và Pháp. Trong nhóm cường quốc bậc trung, 7/10 nước này là đồng minh của Mỹ: Italy, Thổ Nhĩ Kỳ, Hàn Quốc, Tây Ban Nha, Canada, Australia và Thái Lan.

Những liên minh này đều được xây dựng trong thời kỳ Mỹ khẳng định ưu thế vượt trội hay nói cách khác là Mỹ thống trị toàn cầu; độ bền của chúng không nhất thiết phụ thuộc vào sự ưu việt như vậy đang tồn tại ngày nay.

Tương tự, ảnh hưởng của Vùng văn hóa nói tiếng Anh vẫn rất rõ ràng. Mỹ, Anh, Canada và Australia tất cả đều nằm trong tốp 20, điều này cho thấy thỏa thuận Five-Eyes vẫn là tài sản quan trọng cho lãnh đạo toàn cầu. Nhưng ngay cả ở đó, Mỹ và Anh vẫn bị phân tâm bởi những ưu tiên trong nước, chia rẽ chính trị và thách thức lãnh đạo.

Giữa những người chiến thắng và kẻ thua cuộc trong Thế chiến II là vấn đề rất đáng chú ý. Hệ thống liên minh của Mỹ đã thu hút được sức mạnh của những người thắng cuộc (Mỹ, Anh và Pháp) và cả những cường quốc thua cuộc (Tây Đức, Nhật Bản và Italy).

Nhưng hai nhóm đã đóng góp khác nhau cho các mục tiêu rộng lớn hơn của phương Tây. Nhóm A, những người chiến thắng, tất cả đều có ghế thường trực trong Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, sở hữu hàng không mẫu hạm, máy bay ném bom tầm xa, tên lửa đạn đạo và quan trọng nhất là vũ khí hạt nhân.

Nhóm B không có những thứ đó. Họ là đồng minh của Nhóm A; Tây Đức và Italy với tư cách là thành viên của NATO, Nhật Bản là một phần trong liên minh “trục bánh xe và nan hoa” của Mỹ ở châu Á. Nhưng vai trò và trách nhiệm của các nước này rơi nhiều hơn vào các lĩnh vực quyền lực dân sự và kinh tế với tài sản chiến lược mạnh mẽ là phòng thủ, không tấn công.

Ngày nay, Nhóm A đã mệt mỏi. Tuy nhiên, Nhóm B sẽ khó giải quyết sự mệt mỏi chiến lược này, ngay cả khi các nước này cảm thấy cần có trách nhiệm làm như vậy.

Trong tốp đầu của hệ thống quốc tế hiện nay, Trung Quốc đang nỗ lực để có ảnh hưởng lớn hơn. Ấn Độ, Indonesia và Brazil đang chịu áp lực phải làm nhiều hơn và đảm nhận vai trò lãnh đạo phù hợp với các nền kinh tế lớn hơn. Và ở tốp thứ hai, một loạt cường quốc bậc trung trong khu vực tiến vào khoảng trống do Mỹ để lại.

Mỹ có thể tiếp tục vai trò lãnh đạo dưới thời một tổng thống khac thường. Nhưng tại thời điểm hiện tại, chúng ta dường như đang rơi vào một thế giới dị thường. Trật tự thường phát sinh từ cả quyền lực và pháp luật. Một thế giới không có ai lãnh đạo sẽ không có cả hai thứ đó. Đó có khả năng là một thế giới rối loạn, không có tầm nhìn chung, mức độ hợp tác quốc tế thấp để quản lý các thách thức chung và hàng hóa công ít hơn.

Lãnh đạo toàn cầu hiển nhiên không chỉ là tham vọng nước lớn mà còn về việc thiết kế, xây dựng và duy trì một trật tự mà trong đó những nước khác cũng có ý thức về quyền sở hữu và ý nghĩa của nó.

Theo baoquocte.vn