Nghịch lý dinh dưỡng học đường: Trẻ suy dinh dưỡng và béo phì cùng tồn tại trong một lớp học

Khi gần 20% trẻ em Việt Nam vẫn suy dinh dưỡng thấp còi , thì cũng có tới 19% học sinh thừa cân , béo phì.

Nghịch lý này không chỉ là con số vĩ mô mà đang hiện hữu trong từng lớp học.

Gánh nặng kép trong cùng một lớp học

Bước vào một lớp học bất kỳ, chúng ta dễ dàng bắt gặp một hình ảnh tương phản đến lạ lùng: bên cạnh những học sinh gầy gò, kén ăn , chỉ xem bữa ăn như một “nhiệm vụ”, lại là những em học sinh có thân hình mũm mĩm, thừa cân. Thực trạng trong một lớp học cùng lúc tồn tại cả hai thái cực dinh dưỡng này chính là biểu hiện rõ nét nhất của “gánh nặng kép về dinh dưỡng” – một thách thức y tế cộng đồng mà Việt Nam đang phải đối mặt.

Những con số thống kê đã vẽ nên một bức tranh đầy nghịch lý. Theo Tổng điều tra Dinh dưỡng Quốc gia gần nhất, trong khi tỉ lệ suy dinh dưỡng thấp còi cả nước vẫn ở mức 19,6%, thì tỉ lệ thừa cân, béo phì ở học sinh đã tăng lên 19%, đặc biệt tại khu vực thành thị con số này lên đến 26,8%. Thậm chí, một thống kê cụ thể hơn của Viện Dinh dưỡng Quốc gia năm 2024 cho thấy, chỉ riêng khu vực Đồng bằng sông Hồng, tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em dưới 5 tuổi vẫn còn ở mức đáng kể: 7,6% thể nhẹ cân, 14,3% thể thấp còi và 4,9% thể gầy còm.

Học sinh thừa cân, béo phì và học sinh suy dinh dưỡng, kén ăn đang trở thành “gánh nặng kép” về dinh dưỡng. Ảnh minh họa.

Sự đối nghịch này cho thấy một thách thức lớn trong việc đảm bảo dinh dưỡng đồng đều, phản ánh sự thay đổi sâu sắc trong lối sống và chênh lệch phát triển giữa các vùng miền. Vậy những thói quen cụ thể nào trong bữa ăn tại trường và bữa ăn tối ở nhà đang thực sự tạo ra sự khác biệt lớn này giữa các em?

Trao đổi về vấn đề này, PGS.TS.BS Nguyễn Trọng Hưng (Viện Dinh dưỡng Quốc gia) cho biết tình trạng này rất đúng với thực tế lâm sàng mà các bác sĩ thường gặp khi ngồi khám tư vấn dinh dưỡng. Sự khác biệt về cân nặng và thể trạng trong cùng một lớp học không phải là ngẫu nhiên, mà là hệ quả của những thói quen dinh dưỡng được lặp đi lặp lại. Theo PGS Hưng, sự khác biệt giữa trẻ gầy, kén ăn và trẻ thừa cân, béo phì nằm ở sự kết hợp của chất lượng thực phẩm, cách ăn và sự kiểm soát tại hai môi trường chính: trường học và gia đình.

Những thói quen “vô hình” tạo ra trẻ thừa cân – béo phì

Con đường dẫn đến thừa cân, béo phì thường được lát bằng những thói quen tưởng chừng vô hại nhưng lại có sức tàn phá ghê gớm đến sự cân bằng năng lượng của trẻ.

Đầu tiên là thói quen ăn vặt không kiểm soát, đặc biệt là ăn trong khi xem ti vi, máy tính hay các thiết bị màn hình khác. Việc này dẫn đến tình trạng ăn vô thức, khiến trẻ không nhận ra tín hiệu no của cơ thể và tiêu thụ một lượng lớn calo rỗng từ khoai tây chiên, bánh ngọt, kẹo.

Thứ hai là sự phụ thuộc vào thức ăn tiện lợi. Cuộc sống bận rộn khiến nhiều gia đình lựa chọn đồ ăn nhanh, chiên rán như gà rán, khoai tây chiên hoặc các thực phẩm chế biến sẵn giàu natri và chất béo bão hòa. Những bữa ăn này dù tiện lợi nhưng lại là “kẻ thù” của một chế độ dinh dưỡng lành mạnh.

Một thói quen khác diễn ra tại trường học là ăn hộ phần đồ ăn của bạn bè. Nhiều trẻ sau khi ăn hết suất của mình vẫn tìm cách ăn thêm các món ăn hấp dẫn như thịt, đồ chiên từ phần ăn của bạn. Hành động này không chỉ phá vỡ khẩu phần đã được tính toán mà còn hình thành thói quen ăn vượt quá nhu cầu cơ thể.

Việc uống đồ ngọt thường xuyên là nguyên nhân hàng đầu. Nước ngọt, nước trái cây đóng hộp và trà sữa chứa lượng đường khổng lồ, cung cấp năng lượng tức thời nhưng không có giá trị dinh dưỡng, dễ dàng tích tụ thành mỡ thừa.

PGS.TS.BS Nguyễn Trọng Hưng (Viện Dinh dưỡng Quốc gia) thăm khám dinh dưỡng cho trẻ nhỏ.

“Vòng luẩn quẩn” của trẻ gầy gò, kén ăn

Ngược lại, tình trạng suy dinh dưỡng, gầy còm lại đến từ những thói quen làm gián đoạn và suy giảm chất lượng bữa ăn.

Một trong những sai lầm phổ biến nhất là cho trẻ ăn vặt quá gần bữa chính. Chỉ một chiếc bánh nhỏ hay một hộp sữa uống trước bữa ăn 30 phút đến 1 tiếng cũng đủ làm trẻ mất cảm giác đói, dẫn đến việc chỉ ăn qua loa hoặc từ chối bữa ăn chính giàu dinh dưỡng sau đó.

Tình trạng bỏ hoặc ăn rất ít thức ăn chính cũng rất đáng báo động. Nhiều trẻ chỉ ăn cơm trắng hoặc tinh bột, nhưng lại từ chối quyết liệt rau củ, thịt cá do tâm lý kén ăn hoặc do thức ăn ở trường không hợp khẩu vị. Điều này gây ra sự thiếu hụt nghiêm trọng protein , vitamin và khoáng chất cần thiết cho sự phát triển.

Bên cạnh đó, sự phân tâm, xao nhãng trong khi ăn cũng là một nguyên nhân lớn. Trẻ ăn quá lâu, vừa ăn vừa nói chuyện, xem ti vi hoặc chơi đùa sẽ không tập trung vào việc ăn uống, dẫn đến không hoàn thành khẩu phần và giảm khả năng hấp thu của cơ thể.

Cuối cùng, một bữa sáng thiếu chất lượng sẽ không thể cung cấp đủ năng lượng cho một ngày dài học tập và vui chơi. Những bữa sáng qua loa chỉ với bánh ngọt hoặc sữa tươi đơn thuần sẽ không cung cấp đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng cần thiết, ảnh hưởng đến cả ngày học tập của trẻ.

Vậy những dấu hiệu “ngầm” hàng ngày mà cha mẹ và giáo viên thường bỏ qua, để nhận biết sớm vấn đề dinh dưỡng của trẻ là gì? Hãy cùng đón đọc trong kỳ tới trong vệt bài “Nghịch lý dinh dưỡng học đường ” cùng chuyên gia dinh dưỡng hàng đầu.