“Liên minh tự nguyện” của châu Âu liệu có giúp Ukraine lật ngược tình thế?

Pháp đang cho thấy mình là đầu tàu gắn kết các đồng minh hỗ trợ Ukraine trong bối cảnh Mỹ có thể giảm vai trò dưới thời Tổng thống Donald Trump.

Lãnh đạo 31 quốc gia họp thượng đỉnh ở Paris ngày 27/3 (Ảnh: Anadolu).

Khi Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tổ chức hội nghị thượng đỉnh về Ukraine tại Paris vào ngày 27/3, câu hỏi chính vẫn còn bỏ ngỏ: liệu châu Âu với sự lãnh đạo của Pháp có thể đưa ra bảo đảm nào cho Kiev nếu Mỹ rút lui.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron mới đây khẳng định Pháp và châu Âu cần chuẩn bị sẵn sàng cho việc Mỹ rút hoàn toàn hỗ trợ.

Vào ngày 26/3, chính phủ của ông Macron công bố gói viện trợ quân sự mới cho Ukraine trị giá 2 tỷ euro.

“Chúng ta phải tiếp tục hỗ trợ ngay lập tức cho Ukraine, đó là điều cần thiết để duy trì sức chống đỡ”, Tổng thống Macron nói khi đứng cạnh người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky tại Điện Elysee.

Gói viện trợ bao gồm tên lửa chống tăng, hệ thống phòng không, tên lửa cho máy bay chiến đấu Mirage, xe bọc thép, đạn dược và các loại viện trợ khác.

Nhà lãnh đạo Pháp đang nỗ lực để đưa quốc gia này lên vị trí chỉ huy an ninh châu Âu. Tuy nhiên, như hiện tại, một loạt nỗ lực ngoại giao của ông Macron vẫn chưa cho thấy kết quả, khi lục địa này không thể nhất trí một kế hoạch cụ thể về tái vũ trang, triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình ở Ukraine và đưa ra lập trường thống nhất đối với Mỹ.

Nỗ lực của ông Macron cho một châu Âu độc lập

Trong những tuần qua, Tổng thống Macron đã thể hiện mong muốn củng cố sự ủng hộ cho Ukraine và xây dựng lại hệ thống phòng thủ châu Âu, dù điều này vẫn phụ thuộc nhiều vào Mỹ với những bước đi không thể đoán trước.

Theo ông Antonio Missiroli, cựu Trợ lý Tổng thư ký NATO về các thách thức an ninh mới nổi, Pháp đã thể hiện “nhận thức rằng cần phải tiếp cận với các đối tác ngoài EU để có nhiều hơn nữa các quốc gia quan tâm đến việc chung tay bảo vệ châu Âu”.

Điều quan trọng là Pháp cũng đã thay đổi lập trường về việc hợp tác với Anh, cường quốc hạt nhân duy nhất của châu Âu ngoài Pháp.

“Đây là một sáng kiến Pháp – Anh nhằm cung cấp sự đảm bảo an ninh cho Ukraine khi một thỏa thuận hòa bình được nhất trí, thông qua việc triển khai quân đội đến Ukraine”, quan chức từ Điện Elysee nói.

Các quan chức nhấn mạnh những nỗ lực ngoại giao của Pháp dường như đã được đền đáp, với 31 quốc gia tham dự cuộc họp “liên minh tự nguyện” ở Paris hôm 27/3.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky (Ảnh: Getty).

Dù vẫn chuẩn bị cho việc Mỹ từ bỏ các đồng minh châu Âu, Pháp cũng đang cố gắng ngăn chặn viễn cảnh đó. Điều này phụ thuộc nhiều vào mối quan hệ cá nhân giữa Tổng thống Macron và Tổng thống Mỹ Donald Trump.

“Tôi tin rằng ông Emmanuel đồng ý với tôi về nhiều vấn đề quan trọng”, Tổng thống Trump nói trong chuyến thăm của ông Macron tới Washington vào cuối tháng 2. Đây được nhiều người coi là một thành công ngoại giao của nhà lãnh đạo Pháp.

Ông Missiroli phân tích: “Tổng thống Macron và nội các nhận thức sâu sắc rằng điều quan trọng là phải cố gắng giữ một số kênh liên lạc với chính quyền ông Trump để tránh các sự kiện và diễn biến gây sốc”.

Tham vọng khó khả thi

Bất chấp những cái bắt tay giữa 2 nhà lãnh đạo Pháp và Mỹ, Washington vẫn kiên quyết lập trường châu Âu nên là người bảo đảm cho hòa bình lâu dài ở Ukraine chứ không phải Mỹ.

Cuộc họp ở Paris sẽ tập trung chủ yếu vào việc xác định những đảm bảo an ninh của châu Âu cho Ukraine, trong trường hợp châu Âu không thể tham gia vào quá trình đàm phán kết thúc xung đột.

Trước đó, châu Âu đã đề xuất gửi một lực lượng gìn giữ hòa bình đến Ukraine để ngăn chặn các cuộc tấn công từ Nga.

“Nếu người châu Âu phải triển khai một lực lượng gìn giữ hòa bình ở Ukraine, họ sẽ phải sử dụng tất cả lực lượng tốt nhất của họ và đặt quê nhà vào tình trạng không được bảo vệ”, ông Missiroli nói.

Bất chấp cam kết công khai từ ông Macron và Thủ tướng Anh Keir Starmer về việc gửi quân đến Ukraine trong trường hợp ngừng bắn, việc triển khai quân đội thực sự ngày càng khó xảy ra.

Ông Missiroli nói thêm rằng hầu hết quân đội châu Âu đã lên kế hoạch, huấn luyện và chuẩn bị để hoạt động trong khuôn khổ NATO, với đảm bảo về hỗ trợ từ Mỹ.

Ông nhận định: “Sẽ cực kỳ khó khăn cho châu Âu để chuyển đổi những khả năng này bên ngoài NATO nếu không có sự hỗ trợ của Mỹ, như một số loại hỗ trợ tình báo liên lạc hậu cần từ Mỹ. Vì vậy, nếu hỏi liệu châu Âu có thể khỏa lấp cho việc rút lui của Mỹ trong thời gian ngắn hay không, câu trả lời có lẽ sẽ là không”.

Ngay cả với sự hỗ trợ hậu cần của Mỹ, người ta vẫn nghi ngờ tính khả thi của một sứ mệnh gìn giữ hòa bình khi số lượng binh sĩ ở Pháp, Anh, Đức và các cường quốc châu Âu khác đã giảm đáng kể trong những năm gần đây.

Chia sẻ với Kyiv Ineipendent, Tướng Richard Shirreff, cựu Phó tư lệnh tối cao đồng minh châu Âu nói: “Để đưa một lực lượng gồm 10.000 binh sĩ Anh đến đó, bạn phải có 30.000 người sẵn sàng cho quá trình phục hồi hoặc huấn luyện. Đó là một cam kết lâu dài. Đây không phải là một cuộc hành quân kéo dài 6 tháng mà có thể là nhiệm vụ trong nhiều năm. Vì vậy, tôi nghĩ có những dấu hỏi thực sự về điều đó”.

Ngoài số lượng binh sĩ, châu Âu cũng sẽ gặp nhiều khó khăn để giảm sự phụ thuộc vào vũ khí của Mỹ, điều này có thể mất nhiều năm.

“Các hệ thống của châu Âu có thể mạnh ngang với của Mỹ và đôi khi kém hiện đại hơn một chút, nhưng chúng vẫn là những công nghệ tiên tiến. Châu Âu có tất cả các cơ sở công nghệ và kiến thức cần thiết, nhưng vấn đề chủ yếu là chi tiêu và sản xuất. Một số lỗ hổng năng lực (chẳng hạn như công nghệ về không gian) có thể mất tới 10 năm để thay thế sự vắng mặt của Mỹ”, ông Olivier Schmitt, người đứng đầu nghiên cứu tại Viện Hoạt động Quân sự tại Đại học Quốc phòng Hoàng gia Đan Mạch, cho biết.

Hạt nhân hóa?

Tổng thống Macron đã đề nghị các nhà lãnh đạo châu Âu cân nhắc liệu việc triển khai vũ khí hạt nhân của Pháp có khả thi hay không. Ông cũng tuyên bố rằng căn cứ không quân lớn nhất của đất nước sẽ được hiện đại hóa để có thể chứa vũ khí hạt nhân.

Ba Lan và Đức đều đã cho thấy mong muốn tham gia vào các cuộc thảo luận về chiếc ô hạt nhân của Pháp vì lo ngại rằng các đảm bảo hạt nhân của Mỹ đối với châu Âu có thể sớm bị rút lại.

“Ngay cả khi kết hợp năng lực hạt nhân của Anh và Pháp, tôi không nghĩ là đủ để răn đe. Điều quan trọng là sự xuất hiện những vũ khí đó ở các quốc gia như Ba Lan giúp việc cung cấp trở nên thực tế và khả thi hơn, và vì không ai muốn sử dụng chúng, nó sẽ có tác dụng răn đe lớn hơn nhiều”, cựu Tổng thống Estonia Toomas Hendrik Ilves nói với Kyiv Independent.

Anh và Pháp là hai cường quốc hạt nhân của châu Âu với 515 đầu đạn hạt nhân, nhưng chỉ Pháp có khả năng triển khai vũ khí hạt nhân cả trên biển và trên không.

Trong khi đó, Mỹ có 1.750 đầu đạn và Nga sở hữu 1.570 đầu đạn. Hai nước đều có khả năng triển khai những vũ khí này trên bộ, trên biển hoặc trên không.

Khả năng của EU

Trong khi đó, ông Macron đang thúc đẩy các thể chế của EU để đối mặt với nhiệm vụ trước mắt.

“Pháp đã nhanh chóng khuyến khích các tổ chức EU làm nhiều nhất có thể để tạo thêm động lực cho các quốc gia thành viên đầu tư vào quốc phòng. Chủ tịch Ủy ban EU Ursula von der Leyen gần đây đã trình bày một sáng kiến”, ông Missiroli nói.

Những sáng kiến này bao gồm một quỹ cho vay trị giá 150 tỷ euro, song song với nới lỏng các quy tắc nợ của EU để cho phép các quốc gia thành viên vay nhiều hơn để chi tiêu cho sản xuất quân sự.

Trong khi Pháp không có khả năng sử dụng các cơ chế này, các quan chức châu Âu khá chắc chắn rằng ít nhất 20 quốc gia EU sẽ sử dụng chúng.

Một thách thức cơ bản đối với Pháp và các nước châu Âu khác sẽ là tìm kiếm nguồn tiền để chi trả cho việc tăng cường quốc phòng châu Âu.

Theo giới chức châu Âu, Pháp sẽ không sử dụng các kế hoạch của EU để vay thêm tiền do chính phủ lo lắng về khoản nợ lớn của đất nước và các thách thức trong nước đối với ông Macron.

Tổng thống Pháp đã nêu rõ nguồn tiền đó không thể đến từ việc tăng thuế.

“Chính phủ Pháp sẽ phải đưa ra các quyết định khó khăn để chuyển nguồn lực từ các lĩnh vực chi tiêu công khác sang quốc phòng”, ông Missiroli kết luận.

Để thực hiện một loạt lời hứa với Ukraine cũng như các quốc gia châu Âu khác và thực hiện cách mạng hóa quốc phòng châu Âu trước cuộc bầu cử tổng thống năm 2027, ông Macron sẽ cần tìm thêm rất nhiều nguồn lực cả về tài chính cũng như con người.