Làm thế nào để kỷ luật học sinh có hiệu quả?

Tôi rất dị ứng với việc công bố điểm, phê bình học sinh công khai trên lớp và đánh giá từng bạn trong kỳ họp phụ huynh. Có mấy người tiến bộ khi bị phê bình trước nhiều người?

Giáo dục đang nổi sóng với câu chuyện phạt, kỷ luật học sinh. Dư luận chia làm hai phe khá rõ, một bên ủng hộ nên có hình thức kỷ luật, phạt để các em tiến bộ. Một bên phản đối phạt, coi đây là hình thức ảnh hưởng đến nhân phẩm, danh dự của học sinh nên sẽ gây hậu quả ngược. Thay vì phạt, giáo viên nên áp dụng kỷ luật tích cực để học sinh nhận ra sai sót, sửa chữa và tiến bộ.

Nguyên nhân của mâu thuẫn trong trường học

Tạm gạt qua câu chuyện đúng sai, thực tế giáo dục đang có những hiện tượng cần nhìn nhận. Về phía gia đình, điểm tích cực là nhiều bố mẹ quan tâm đến giáo dục con thay vì phó mặc hoàn toàn cho nhà trường như trước đây. Đời sống hiện đại bận rộn, một số bố mẹ không có thời gian dạy dỗ, uốn nắn con những thói quen tốt, đặc biệt không đưa ra những giới hạn về quyền và nghĩa vụ của con.

Thầy cô cần rõ ràng, minh bạch, công bằng. Ảnh minh họa: V.H.

Nhiều học sinh từ nhỏ đã được nuông chiều, ít phải làm việc. Nhiều học sinh sử dụng thiết bị điện tử nhiều cám dỗ nên có thói quen lười biếng, ngụy biện thậm chí nói dối, thiếu ý thức. Bố mẹ nghe phản hồi từ nhà trường, thầy cô về những biểu hiện đó lại cho rằng lỗi do thầy cô. Thay vì hợp tác giúp con tiến bộ, phụ huynh chuyển con hết trường này qua trường khác. Có những bạn chuyển qua 4, 5 trường tư rồi lại quay về trường công đúng tuyến vì không nơi nào chịu nổi.

Về phía thầy cô, bên cạnh những người khó tìm tòi cách tiếp cận phù hợp với học sinh, phối hợp chặt chẽ với bố mẹ để uốn nắn kịp thời những biểu hiện chưa phù hợp của các con, nhà trường vẫn còn những giáo viên đơn thuần lên lớp cho xong trách nhiệm.

Có những thầy cô vẫn áp dụng hình thức kỷ luật, khi một bạn không làm bài cả tổ phải chép phạt. Việc chép phạt có thể phù hợp nhất định với học sinh lớp nhỏ nhưng khi áp dụng cho cả học sinh cuối cấp 2, đầu cấp 3 liệu có hiệu quả? Tại sao khi một bạn mắc lỗi cả tổ phải chép?

Có những thầy cô không đủ lập luận, cách xử lý phù hợp nên khi học sinh có ý kiến lập tức cho rằng hỗn, lý sự, thậm chí “cãi nhau” tay đôi với trò trước lớp. Có những người trút những bức bối của công việc lên học sinh trong giờ giảng của mình.

Việc đổ lỗi cho bố mẹ hay nhà trường, thầy cô sẽ không giúp học sinh tiến bộ. Mấu chốt là mỗi bên cần hoàn thành trách nhiệm của mình.

Không có gì quan trọng bằng 6 năm đầu đời của trẻ. Từ thuở ấu thơ, bên cạnh được yêu thương, trẻ cần được bố mẹ kèm cặp những thói quen tốt. Trẻ cần được rèn luyện về biết lao động, có thái độ học tập nghiêm túc, đọc sách và hạn chế dùng thiết bị điện tử. Đặc biệt, các con cần biết giới hạn về quyền lợi và thực hành những nghĩa vụ của mình. Khi đó các con sẽ có nền tảng vững vàng để tiếp nhận sự giáo dục từ nhà trường.

Là người trong ngành, tôi hoàn toàn hiểu những vất vả của thầy cô, nhất là ở trường công như lớp quá đông, lương bèo bọt. Chưa kể giấy tờ sổ sách, giáo án, chấm bài cùng bao việc không tên khác. Vậy nên dù đa số thầy cô ban đầu rất tâm huyết nhưng nhiệt huyết đó bị suy giảm khá nhiều theo thời gian.

Làm sao để kỷ luật có hiệu quả

Thứ nhất, thầy cô cần rõ ràng, minh bạch, công bằng. Tất cả nội quy, khen thưởng, kỷ luật đều được học sinh bàn bạc công khai tại lớp trước khi áp dụng. Trong cuộc họp đầu năm, điều này cũng cần thông tin rõ ràng để bố mẹ biết và đồng thuận phối hợp cùng gia đình.

Thầy cô có hình thức kỷ luật nên cân nhắc kỹ sao cho đơn giản, dễ nhớ, dễ áp dụng. Học sinh vi phạm nhỏ thì trực nhật, lặp lại nhiều lần hoặc nghiêm trọng sẽ được mời phụ huynh.

Điều quan trọng, thầy cô nên áp dụng hình thức kỷ luật vì sự tiến bộ của các em chứ không phải để trút giận, khẳng định cái tôi của người lớn.

Đặc biệt với trẻ em, công bằng rất quan trọng, không vì bất cứ lý do gì (người quen, học sinh giỏi… ) để thiên vị học sinh vi phạm nội quy.

Thầy cô cần nói đi đôi với làm. Học sinh vi phạm thầy cô sẽ hạ hạnh kiểm, mời bố mẹ đến. Thời gian tiếp theo nếu con không thay đổi, tiếng nói của thầy cô sẽ giảm trọng lượng.

Người lớn đôi khi là (bố mẹ, thầy cô) đưa ra những hình thức kỷ luật chỉ để dọa học sinh. Các em sẽ nhìn vào cách người lớn làm thực tế để đánh giá thầy cô làm thật hay chỉ dọa cho có, từ đó có cách cư xử phù hợp.

Muốn có uy với học sinh, thầy cô cần nói đi đôi với làm, kiên trì áp dụng cho đến khi học sinh vào nề nếp. Ví dụ, đánh giá việc làm bài tập về nhà để lấy điểm 15 phút, ngày nào tôi cũng kiểm tra vở bài tập của cả lớp và cho điểm. Bạn nào không làm hoặc làm ít (so với năng lực) thì cho điểm kém. Tôi làm như vậy liên tục trong một vài tuần, các con đều có thói quen làm khá chỉn chu, đầy đủ và học tiến bộ hơn trông thấy.

Nếu thầy cô nói thật, làm thật thì sẽ có uy tín thật.

Không phê bình học sinh trên lớp

Tôi rất dị ứng với việc công bố điểm, phê bình học sinh công khai trên lớp và đánh giá từng bạn trong kỳ họp phụ huynh. Phụ huynh hãy đặt mình vào vị trí đó, có mấy người sẽ tiến bộ khi bị phê bình trước nhiều người? Do vậy, tôi rất đồng tình với quy định mới của Bộ GD&ĐT về việc không phê bình học sinh trước lớp.

Điều đó không có nghĩa là bỏ qua các khuyết điểm, chỉ khen không chê. Thầy cô có thể khái quát hiện tượng chưa ổn trước cả lớp sau đó gặp riêng học sinh để trao đổi, nếu con chưa cải thiện thì tiếp tục trao đổi với bố mẹ để bàn giải pháp. Việc phê bình cần trên tiêu chí tôn trọng, tin tưởng vào sự tiến bộ của học sinh chứ không phải để trút giận, xúc phạm các con.

Giáo viên tôn trọng học sinh và bố mẹ thì cũng sẽ được tôn trọng.

Có năm tôi được giao chủ nhiệm một lớp rất “phức tạp”, các con đang ở lứa tuổi dậy thì, đủ chiêu trò, từ không làm bài tập, dùng điện thoại trong giờ, gây gổ, mất trật tự… thậm chí vô lễ với thầy cô. Nhiều buổi đi dạy về tâm trạng nặng nề, tôi mệt mỏi vì quá nhiều vấn đề trên lớp.

Tôi cho cả lớp thảo luận rồi minh họa bảng nội quy kèm “phần thưởng” bằng hình vẽ ra giấy A1, cho cả lớp ký tên và treo ở góc lớp. Mỗi ngày vào lớp vô tình các con đều nhìn vào đó. Sau khoảng 2 tháng kiên trì áp dụng, một số trường hợp khó phải mời phụ huynh, sau đó thì lớp đã thay đổi hoàn toàn và mấy năm trôi qua, thầy trò như những người thân trong gia đình, các con đã trưởng thành rất nhiều.

Tôi tin là đa số thầy cô và bố mẹ đều có cùng mục đích: các con được rèn luyện nhân cách, tiến bộ về học tập. Quan trọng là cả hai phía đều cần trung thực trả lời mấy câu hỏi trước khi áp dụng biện pháp kỷ luật với các con: Mình đã làm hết trách nhiệm chưa? Tôi làm việc này để con tiến bộ hay để thỏa mãn cái tôi của mình? Nếu là học sinh thì mình có thuyết phục không?

Khi đã rõ ràng về câu trả lời thì tôi tin thầy cô, bố mẹ sẽ tìm ra giải pháp phù hợp và con sẽ tiến bộ.