Lại “thảm họa” dịch thuật truyện tranh
Sáng 12/9, ngay khi họp báo giới thiệu bộ truyện tranh khoa học “Why?” – ảnh ( NXB Mỹ thuật), đơn vị liên kết làm sách – Cty Đại Việt Toàn Cầu và đơn vị phát hành First News (Trí Việt) đã phải tuyên bố thu hồi 2 tập đầu. Lý do là phần dịch thuật ở hai tập này thực sự có vấn đề, nếu không nói đó lại là “thảm họa” truyện tranh mới.
Thành ý của đơn vị làm sách chính là giới thiệu bộ sách truyện tranh khoa học của NXB Yea Rim Dang (Hàn Quốc) gồm 51 tập từng làm trẻ em ở 37 quốc gia say mê, qua đó giúp các em làm quen với khoa học vũ trụ, những phát minh sáng giá và yêu thích môn khoa học.
Hơn thế, First News dự định xây dựng một gameshow truyền hình “Khám phá thế giới, khám phá bản thân”, trong đó, 3 thí sinh giành giải cao nhất sẽ được tài trợ du học nước ngoài.
Tuy nhiên, vì dịch giả là người chuyên biên dịch các bộ phim Hàn Quốc trên đài truyền hình, mà không phải là người chuyên sâu về khoa học, nên 2 tập đầu của bộ sách bộc lộ sự yếu kém trong bản dịch.
Bộ truyện tranh khoa học Why
Có nhiều đoạn quá tối nghĩa, đến người lớn cũng không hiểu được, nói gì đến trẻ em. Không những thế, người hiệu đính dường như lại… không rành tiếng Việt cho lắm, nên những thuật ngữ không chuẩn đã đành, cách viết cũng càng thêm rối.
Chẳng hạn, trong tập 2 “Vũ trụ”, có đoạn viết: “Đó là do Trái đất tự quay nên hằng ngày các chòm sao cũng quay quanh, rồi lại quay quanh, nên ta sẽ nhìn thấy các chòm sao khác nhau theo mùa” (?). Hay “Mật độ bình quân (?) của sao Thổ thấp nhất trong số các hành tinh thuộc Thái dương hệ”.
Video đang HOT
Định nghĩa về “lỗ đen” cũng khá “lạ”: “Lỗ đen sau khi trở thành ngôi sao đỏ khổng lồ nặng hơn Mặt trời rất nhiều sẽ gây ra vụ nổ tạo ra vũ trụ”. Ngoài ra, nhiều từ được dùng đi ngược với thuật ngữ, như vũ trụ dãn nở, thì thành “trương phình”, hay vụ co lớn lại thành “vụ co lại lớn”.
Sau khi nhận thấy 2 tập đầu có nhiều sai sót, ông Nguyễn Văn Phước – GĐ First News – đã quyết định ngừng phát hành và thu hồi những cuốn sách vừa in này để chỉnh sửa, giới thiệu đến người đọc bản dịch hoàn chỉnh hơn. Đến tập 3, phần biên dịch và hiệu đính sẽ do First News đảm nhận.
Ông Tạ Quốc Bình – Chủ tịch HĐQT Cty Đại Việt Toàn Cầu – thừa nhận trong quá trình biên dịch, những người làm sách đã có sự chỉnh sửa nhiều lần, nhưng không tránh khỏi sai sót. Riêng ông Lee Dong Soo – GĐ dự án “Why” – xin lỗi độc giả VN vì quá trình chuẩn bị dịch sách ra tiếng Việt không kỹ, để xảy ra sự cố không đáng có và hứa lần sau sẽ trình làng bản dịch tốt hơn.
Theo lao động
Thảm họa dịch thuật
"Trên là giời, dưới toàn là sách dịch" - nhà thơ Trần Đăng Khoa đã phải thốt lên như vậy trước tình trạng dịch bừa, dịch ẩu, dịch tràn lan thiếu kiểm soát.
Người đọc là nạn nhân của các thảm họa dịch thuật
Thời gian gần đây, báo chí và bạn đọc đã phê phán gay gắt một bản dịch tệ hại của Nhà xuất bản Thông tấn - cuốn "Nghề làm báo". Đặc biệt, việc dịch ẩu thể hiện khá rõ trong cuốn "Mật mã Da Vinci" qua bản dịch của Đỗ Thu Hà với rất nhiều lỗi sai ở rất nhiều trang dịch.
Dư luận cũng quan tâm tới các bài phê bình xoay quanh việc dịch của dịch giả trẻ Cao Việt Dũng cùng việc Nhà xuất bản Văn Học và Công ty Nhã Nam phải ra thông báo thu hồi cuốn sách "Bản đồ và vùng đất".
Đây là cuốn sách dịch để lại nhiều lỗi, thuộc nhiều loại khác nhau: dịch sai nghĩa dịch chệch nghĩa dịch sót, diễn đạt tiếng Việt nhiều bất ổn số lượng lỗi này cao hơn so với chuẩn biên tập, vượt quá số lỗi tối đa cho phép để sách có thể tiếp tục được lưu hành. Rồi hai cuốn sách "Những kẻ thiện tâm" và "Hạt cơ bản" qua bản dịch của Cao Việt Dũng cũng có nhiều sai sót.
Ồ ạt, chụp giật
Tại Hội thảo Những vấn đề lý luận và thực tiễn của văn học dịch hiện nay do Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức ngày 10/8 vừa qua, nhiều tham luận của các nhà văn, dịch giả đã xới lên những tiêu cực trong lĩnh vực dịch sách. Tham luận của nhà thơ Bằng Việt gây được sự chú ý khi ông cho rằng những năm qua, có một xu thế dịch ồ ạt các tác phẩm văn chương nước ngoài, ít được thẩm định và xem xét kỹ giá trị đích thực của một trào lưu này hay trào lưu khác mà hầu như sách dịch chỉ chạy theo thị hiếu hấp dẫn độc giả, ăn khách, đôi khi chiều theo cả thị hiếu thích tò mò, hiếu kỳ của bạn đọc, đua đòi theo của lạ dẫu chỉ là "cũ người mới ta".
Ông Việt cũng báo động về việc nhiều khi một nhà xuất bản, hoặc một nhóm làm sách tư nhân thấy một số tác phẩm vừa được thế giới làm ồn lên vì một vài khía cạnh giật gân nào đó, liền đặt hàng các dịch giả gấp gáp, trả giá cao, thậm chí vài ba người xé lẻ từng chương để dịch cho nhanh, rồi ráp nối lại vội vã, thiếu trách nhiệm, cốt được việc và có tiền nhanh.
"Cách làm sách chụp giật này dẫn đến thảm họa dịch ẩu, coi việc làm xuất bản cũng chỉ là một món hàng kinh doanh và chỉ có độc giả là người gánh chịu hậu quả. Lại có khi, tuy cũng biết giá trị của một cuốn sách cần dịch, nhưng không đủ điều kiện để mua bản quyền dịch thuật, trả tác quyền sòng phẳng khi dịch, nên đành xoay xở tìm cách dịch chui, hoặc tệ hơn nữa cho phép phóng tác, tóm lược tác phẩm một cách vô tội vạ, thay đổi cả đầu đề sách, đặt mới cả tên tác phẩm" - ông Việt nhận định.
Dịch giả - nhà văn Trang Hạ thì cho rằng chất lượng sách văn học dịch nằm ở năng lực của dịch giả và trình độ biên tập của biên tập viên các nhà xuất bản, nhưng trên thực tế, nó nằm hoàn toàn trong tay các đầu nậu sách và công ty sách.
"Thảm họa dịch thuật xuất hiện bởi người tổ chức bản thảo không có trình độ, thậm chí có công ty sách đã thuê dịch giả không biết ngoại ngữ để dịch sách qua công cụ dịch của Google rồi viết lại bằng tiếng Việt.
Người biên tập không biết ngoại ngữ, không có khả năng thẩm định bản dịch. Dịch giả coi dịch sách là nghề kiếm cơm, không phải là sự nghiệp, không cần xây dựng thương hiệu tên tuổi của mình. Có dịch giả dịch tiểu thuyết ẩu đến mức, mỗi chương sách chỉ dịch một nửa đầu, còn một nửa cuối không dịch. Hóa ra trong quá trình chuyển ngữ, dịch giả đã "quên" không kéo chuột xuống để hiển thị nốt nửa cuối chương sách điện tử trên màn hình, mà đã chuyển sang dịch luôn chương tiếp theo. Độc giả không có thói quen đòi nhà sản xuất (công ty sách, nhà xuất bản) bảo hành cho sản phẩm lỗi" - chị thẳng thắn.
Thiếu phông văn hóa
Tại hội thảo nói trên, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên cho rằng cần có sự phân định giữa dịch văn học hay văn học dịch. Ông nêu ra trường hợp cụ thể về chuyện nhà thơ Nguyễn Phan Quế Mai thời gian gần đây dịch mấy cuốn sách của tác giả nước ngoài sang tiếng Việt và dịch thơ tiếng Việt sang tiếng Anh... còn mắc khá nhiều lỗi.
"Hội Nhà văn và Hội đồng văn học dịch cần phải thống kê đã có bao nhiêu cuốnsách dịch trong thời gian qua: tác phẩm, thể loại, tác giả, dịch giả. Hiện nay chúng ta chưa có nền phê bình dịch và biên tập dịch để đánh giá về nghệ thuật dịch. Các nhà xuất bản đang ở tình trạng không có đủ người đọc chuẩn cho bản dịch tiếng Việt chứ chưa nói đến đọc đối chiếu" - ông Nguyên nhận xét.
Cùng đồng quan điểm, dịch giả Phạm Tú Châu cho biết: "Không nên gọi những bản dịch chưa đạt là văn học mà chỉ coi là dịch văn học. Và chúng ta cần phân biệt rõ khái niệm: dịch văn học, văn học dịch, tác phẩm dịch và tác phẩm được dịch".
Nhận xét về bản chất của dịch thuật trên nền tảng văn hóa, dịch giả Trần Đình Hiến cho rằng: "Dịch thực chất là giao lưu giữa hai nền văn hóa mà nhiều khi yếu tố văn hóa cho một dịch phẩm thành công quan trọng hơn ngôn ngữ. Văn hóa rất quan trọng với người dịch, cần phải có phông văn hóa sâu rộng của cả hai nền văn hóa. Cần có hội nghị chuyên đề để giải quyết những vấn đề cụ thể. Dù dịch thế nào thì đích cuối cùng vẫn là độc giả".
Đặt vấn đề làm cách nào để dịch tốt nhất một tác phẩm văn học, dịch giả Ngô Hương Giang cho rằng người dịch cần phải hiểu đến ngọn nguồn vấn đề mà tác giả đề cập trong tác phẩm gốc trước khi chấp bút dịch. Nếu anh chưa hiểu được tác phẩm viết gì thì không thể nói là anh dịch được tác phẩm ấy. Có tác giả phải mất 5 đến 10 năm mới dịch xong được một tác phẩm.
"Không nói đâu xa xôi, trước 1975 để dịch được bộ Hữu thể và Thời gian (hai tập) của Martin Heidegger, Trần Công Tiến phải mất gần 10 năm chỉ để nghiên cứu tác phẩm mà ông chọn dịch. Điều ấy cho thấy dịch thuật là công việc mệt nhọc và nhiều rủi ro. Những tác phẩm lý thuyết văn học và mỹ học thường nặng về khái niệm và tư duy trừu tượng, do đó, dịch sai một thuật ngữ hoặc một nhận định, đôi khi có thể hạ thấp giá trị tác phẩm được dịch. Vì vậy, dịch sách lý thuyết văn học/triết học/mỹ học, theo tôi, dịch giả cần bình tâm và trầm tư cho thấu vấn đề trước khi dịch thành văn bản, không nên vì một lý do nóng vội nào đó làm ý nghĩa, nhận định của tác giả trong tác phẩm gốc bị triệt tiêu hoặc bị hiểu sai" - bà Giang nhận xét.
Cũng tại hội thảo nói trên, nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, cho biết sẽ kiến nghị với nhà nước về những việc cần làm sắp tới để thúc đẩy sự nghiệp văn học dịch như: hình thành chính sách quốc gia về văn học dịch thành lập trung tâm dịch thuật của Hội Nhà văn Việt Nam lập quỹ dịch văn học: nhà nước tài trợ và xã hội hóa tránh tình trạng tự phát trong dịch văn học phát triển kết nạp hội viên là dịch giả và bồi dưỡng đội ngũ kế cận xin học bổng cho các học viên đi đào tạo dịch văn học ở nước ngoài.
Theo thanh niên
Sách dịch sai vẫn xuất bản Không có người dịch giỏi, thiếu đội ngũ biết biên tập nên những người làm sách thiếu lương tâm đã cho ra đời những cuốn sách dịch "khuyết tật". Dịch giả Đoàn Tử Huyến cho rằng tình trạng dịch ẩu, dịch loạn không phải bây giờ mới lan rộng mà đã có từ nhiều năm nay. Thực tế, năm 2005, khi lên tiếng...