Kỳ vọng gì từ Hội nghị Thượng đỉnh BRICS?

Có rất ít chi tiết được hé lộ về những gì các nhà lãnh đạo Nhóm các nền kinh tế mới nổi hàng đầu thế giới ( BRICS) dự định thảo luận, nhưng việc mở rộng khối dự kiến sẽ được ưu tiên trong chương trình nghị sự.

Bên cạnh đó là việc phát hành đồng tiền chung của khối và khả năng thiết lập một hệ thống thanh toán chung.

Hội nghị Thượng đỉnh BRICS lần thứ XV dự kiến sẽ diễn ra từ 22-24/8 tại Trung tâm hội nghị Sandton, Johannesburg, Nam Phi. Trong lần thứ 3 đăng cai, Nam Phi lấy chủ đề của hội nghị năm nay là “BRICS và châu Phi: Quan hệ đối tác vì tăng trưởng nhanh, phát triển bền vững và chủ nghĩa đa phương bao trùm”. Tính tới thời điểm hiện tại, 30 trong số hơn 60 quốc gia nhận được lời mời đã xác nhận sẽ tham dự sự kiện quan trọng này.

Tổng thống nước chủ nhà Cyril Ramaphosa, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva sẽ trực tiếp tham dự hội nghị trong khi Tổng thống Nga Vladimir Putin tham dự sự kiện theo hình thức trực tuyến. Có rất ít chi tiết được hé lộ về những gì các nhà lãnh đạo BRICS dự định thảo luận, nhưng việc mở rộng khối bằng cách bổ sung các thành viên mới dự kiến sẽ được ưu tiên trong chương trình nghị sự. Bên cạnh đó là việc phát hành đồng tiền chung của khối và khả năng thiết lập một hệ thống thanh toán chung.

Giới chuyên gia cho rằng, đối với nền kinh tế thế giới, BRICS giờ đã có ý nghĩa quan trọng hơn so với Nhóm các nền công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7): “BRICS đã vượt cao hơn là một “khối thay thế”, bởi BRICS bao gồm một số nước có đóng góp nặng ký nhất cho sự tăng trưởng của nền kinh tế toàn cầu trong những năm gần đây”, và rằng: “Đối với thế giới, và trước hết là đối với các nước đang phát triển, những gì diễn ra ở BRICS quan trọng và có tính thời sự hơn nhiều so với những gì xảy ra ở G7″.

Các nhà lãnh đạo BRICS.

Bên cạnh đó, các chuyên gia dành chú ý vào việc Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) – Ngân hàng BRICS có đóng góp thúc đẩy tiềm năng kinh tế của toàn khối. Ông cũng ghi nhận tầm quan trọng của tổ chức tài chính này, vốn đã sở hữu số tiền vượt quá 100 tỷ USD. Theo quan điểm của họ, đà tăng trưởng của Ngân hàng BRICS “đã phản ánh xu hướng cơ bản của hệ thống thế giới: nền kinh tế thế giới có sự chuyển dịch sang phía các nước đang phát triển, và trước hết là các nước châu Á.

Tuy nhiên, cho rằng Ngân hàng BRICS “không phải là giải pháp thay thế cho IMF hay các tổ chức quốc tế nói chung”, họ tuyên bố rằng, tổ chức này là “thể hiện những thay đổi cấu trúc mà hệ thống thế giới đã trải qua”, và trong nội hàm diễn ra “quá trình chuyển tích lũy từ các nước phát triển, chủ yếu là Mỹ, sang các nước đang phát triển, trước hết là sang các nước châu Á và cơ bản là sang Trung Quốc”.

Vấn đề mở rộng thành viên của BRICS được Nam Phi đề xuất từ năm 2018 nhưng vào thời điểm đó, các thành viên khác, đặc biệt là Nga và Trung Quốc, đã tỏ ra miễn cưỡng. Do vậy, các nhà lãnh đạo đã quyết định củng cố đoàn kết nội khối và gác lại các cuộc thảo luận về việc mở rộng. Vấn đề này một lần nữa được hâm nóng tại Hội nghị Thượng đỉnh của khối năm 2022 ở Trung Quốc, với “sự đồng thuận chính trị của 5 quốc gia BRICS”.

Nhưng vẫn như cũ, việc mở rộng khối này vẫn nổi lên như một vấn đề gai góc giữa 5 nhà lãnh đạo, với sự bất đồng về giá trị của việc kết nạp thêm thành viên, chứ chưa nói đến tiêu chí chấp nhận ứng viên. Các quan chức và Ngoại trưởng BRICS đã làm việc về các tiêu chí để trở thành thành viên và sẽ soạn thảo các khuyến nghị để các nhà lãnh đạo BRICS xem xét tại Hội nghị Thượng đỉnh vào tuần tới.

Trong khi đó, ý tưởng về một đồng tiền chung đã được các quốc gia BRICS đề cập trong nhiều năm, theo ông Jim O’Neill, chuyên gia kinh tế kỳ cựu, người đã đặt ra thuật ngữ BRIC (ban đầu nhóm này không bao gồm Nam Phi) khi ông làm việc tại Goldman Sachs vào năm 2001. Đồng tiền mới này dự kiến mang tên “R5″. Theo giải thích của nhà kinh tế học Nogueira Batista, đại diện của Brazil tại Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) và Phó Chủ tịch Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) – Ngân hàng BRICS, sở dĩ tên của loại tiền tệ mới này bắt đầu bằng chữ “R” vì tên của các loại tiền của các quốc gia BRICS đều bắt đầu bằng chữ “R”: đồng real của Brazil, ruble của Nga, rupee của Ấn Độ, Nhân dân tệ (NDT) của Trung Quốc và rand của Nam Phi.

Nhưng chuyên gia Jim O’Neill, hiện là cố vấn cấp cao tại tổ chức tư vấn Chatham House có trụ sở tại Vương quốc Anh, cho rằng, chừng nào Trung Quốc và Ấn Độ còn chưa vượt qua được sự cạnh tranh “quá lớn và quá lâu đời” để bắt tay với nhau thì chừng đó ngôi vương của đồng USD vẫn sẽ chưa bị thách thức. Bất chấp những cuộc thảo luận đang diễn ra về “phi đô la hóa”, tỉ trọng USD trong dự trữ ngoại hối toàn cầu vẫn ở mức gần 60% vào năm 2022, và đồng USD tiếp tục được sử dụng trong 88% giao dịch quốc tế, theo số liệu của IMF. Và Phố Wall dường như cũng không lo lắng về bất kỳ đối thủ cạnh tranh nặng ký nào với đồng bạc xanh.

“Không có mối đe dọa trực tiếp nào đối với đồng USD trong 10 năm tới”, ông Dylan Kremer, đồng Giám đốc Đầu tư tại Công ty Quản lý tài sản Certuity, lập luận rằng, các quốc gia BRICS khi kết hợp lại vẫn thiếu sự ổn định chính trị để khiến các nhà đầu tư tin tưởng vào một loại tiền tệ chung.

Trong khi đó, theo nhận định của các nhà phân tích tài chính và kinh tế thuộc Tập đoàn ING (Hà Lan), BRICS mở rộng với quy mô nào đều có thể tác động tới tốc độ mà khối này áp dụng các hệ thống thương mại và tài chính bên ngoài phạm vi đồng USD. Các chuyên gia trên cho rằng, tỷ trọng của đồng USD trong dự trữ ngoại hối của các ngân hàng trung ương đã sụt giảm, nhưng đồng đô la Mỹ vẫn được sử dụng nhiều trong thương mại, tài sản tư nhân, phát hành nợ và nói chung trên thị trường ngoại hối toàn cầu.

Trong số những “đối thủ thách thức” tiềm năng đối với USD, đồng euro dường như đang xếp thứ 2, nhưng chỉ phố biến ở châu Âu. Nhìn vào BRICS, việc Trung Quốc tăng cường các kênh hoán đổi đồng NDT dường như đã giúp tăng cường sử dụng đồng tiền này trong thương mại và dự trữ quốc tế. Quá trình “phi đô la hóa” của Nga cũng đã giúp NDT tăng thêm giá trị, nhưng việc kiểm soát vốn của Trung Quốc và phát hành “trái phiếu gấu trúc” ở mức thấp vẫn là một trở ngại.

Việc sử dụng ngày càng nhiều loại tiền tệ thay thế dường như không đe dọa đến đồng USD mà ngược lại làm gia tăng sự cạnh tranh giữa các đồng tiền trong khu vực trong bối cảnh dòng chảy thương mại và vốn bị phân mảnh. Trước mắt, không có loại tiền tệ nào thách thức được vị thế thống trị của USD với tư cách là loại tiền tệ được lựa chọn hàng đầu.

Do đó, các chuyên gia ING đánh giá hiện tại họ chưa thấy bất kỳ bằng chứng thuyết phục nào cho thấy đồng USD đang trên đà suy giảm. Tuy nhiên, USD vẫn đang phải đối mặt với những thách thức xuất phát từ cả kinh tế và địa chính trị. Đặc biệt, cuộc xung đột ở Ukraine và việc đóng băng dự trữ ngoại hối của Nga vào năm 2022 đã thúc đẩy nhiều cuộc thảo luận về việc “vũ khí hóa” đồng USD; sự chia rẽ của các khối địa chính trị và cuối cùng là sự suy giảm “không thể tránh khỏi” trong việc sử dụng USD – hay còn gọi là “phi USD hóa” trong thương mại toàn cầu.

Tóm lại, bất chấp những dư luận về việc mở rộng BRICS và khả năng ra đời một loại tiền tệ mới có thể thách thức sự thống trị của đồng USD, các chuyên gia của ING không cho rằng, “đồng bạc xanh” có nguy cơ mất đi vị thế là đồng tiền chính toàn cầu ngay lập tức