Hội chứng vùi lấp và những thảm họa…

Sau mỗi trận động đất, người ta đã thống kê thấy có tới trên 50% số nạn nhân có tổn thương của hội chứng vùi lấp và gần một nửa trong số này cần phải lọc m.áu cấp cứu do suy thận cấp.

Có một thực tế là, sau khi tai nạn sạt lở đất, núi kinh hoàng xảy ra, những nạn nhân trông rất “khủng khiếp” với m.áu m.e đầy người thì lại “nhẹ hều” trong khi những người còn “nguyên đai nguyên kiện”, trên người có khi chẳng thấy vết thương nào nhưng thực ra, họ đang bị đe dọa tính mạng bởi những tổn thương âm thầm của cái gọi là “hội chứng vùi lấp”.

Vài nét về hội chứng vùi lấp

Hội chứng vùi lấp (crush syndrome) còn được gọi là hội chứng tiêu cơ vân do chấn thương (traumatic rhabdomyolysis) hay hội chứng Bywater (Bywaters’ syndrome) là một tình trạng lâm sàng xuất hiện sau một chấn thương đụng giập khối cơ tại các chi và thân mình với ước tính khối lượng cơ khoảng 74% ở chi dưới, 10% ở chi trên và 9% ở thân mình.

Hội chứng vùi lấp rất thường gặp sau những vụ tai nạn mà nạn nhân bị đè ép như trong các vụ sạt lở đất, sập hầm mỏ, sập tường nhà, tai nạn xe cộ, ngã từ trên cao xuống, động đất, nạn nhân trong các vụ nổ mìn; n.ổ b.om (bao gồm cả chấn thương gián tiếp do sóng xung kích của vụ nổ)…

Sau mỗi trận động đất, người ta đã thống kê thấy có tới trên 50% số nạn nhân có tổn thương của hội chứng vùi lấp và gần một nửa trong số này cần phải lọc m.áu cấp cứu do suy thận cấp.

Hội chứng vùi lấp lần đầu tiên đã được một bác sĩ người Anh tên là Eric Bywaters mô tả năm 1914 sau những trận đ.ánh tại Luân Đôn.

Năm 1923, Seigo Minami – một bác sĩ người Nhật cũng đã công bố việc phát hiện hội chứng này khi nghiên cứu trên những binh sĩ bị t.ử v.ong do suy thận cấp sau những cuộc giao tranh. Cả 2 tác giả này đều mô tả hội chứng vùi lấp với những đặc điểm giống nhau trên lâm sàng và đều đưa ra những giả thiết trùng khớp về cơ chế bệnh sinh.

Sạt lở đất núi gây những thảm họa kinh hoàng tại các tỉnh miền Trung vừa qua.

Những thương tổn gây ra

Thương tổn cơ bản của hội chứng vùi lấp là những tổn thương cơ do đụng giập. Các bó cơ bị chấn thương, xuất huyết, c.hảy m.áu. Các tế bào cơ bị vỡ giải phóng ra myoglobin, các chất điện giải như kali, canxi, phosphate, thromboplastin, creatine và creatine kinase.

Các chất này hoạt hóa quá trình viêm tại chỗ và tràn vào m.áu hoạt hóa tạo hàng loạt phản ứng viêm giải phóng các chất trung gian của quá trình viêm (các cytokine) cũng như các chất hoạt mạch g.ây s.ốc, tắc nghẽn ống thận làm thận bị suy cấp.

Việc các mao mạch bị tổn thương khiến những phần cơ đã đụng giập bị thiếu m.áu nên nhanh chóng hoại tử, nhiễm khuẩn, viêm nhiễm phù nề. Sau đó, hệ thống tuần hoàn được tái lập lại và kết quả là hàng loạt “chất độc” từ vùng cơ c.hết tràn vào m.áu gây nên một bệnh cảnh lâm sàng hết sức nặng nề.

Và di chứng để lại…

Sau một chấn thương có đè ép, nạn nhân được đưa ra từ đống đổ nát, từ xe cộ bị tai nạn… có thể vẫn tỉnh táo, thậm chí vẫn đi lại được và trên người chỉ đơn thuần có vết bầm tím, xây xát mà không có vết thương lớn nào.

Nhưng sau đó một vài giờ, nạn nhân bắt đầu thấy mệt, tim đ.ập nhanh, da xanh tái, đầu chi lạnh, vã mồ hôi, đau cơ toàn thân, sau đó rơi vào tình trạng sốc: mạch nhanh, huyết áp tụt. Sau khi được hồi sức, huyết áp có thể lên chút ít nhưng nước tiểu bệnh nhân bắt đầu ít dần, màu đỏ sậm hoặc như màu bia đen (có myoglobin do cơ giải phóng ra).

Trong vòng từ 24-48h, bệnh nhân rơi vào tình trạng sốc nặng với biểu hiện nhiễm độc, rối loạn nước điện giải (tăng kali, hạ canxi m.áu) và thăng bằng kiềm toan (pH m.áu giảm – toan m.áu nặng).

Song hành với tình trạng này luôn có những rối loạn nhịp tim thường trực do toan m.áu và tăng kali, hạ canxi m.áu. Bệnh cảnh lâm sàng sẽ càng tồi hơn nếu bệnh nhân có kèm các chấn thương khác như đụng giập phổi, gãy xương lớn, chấn thương tạng…

Cứu người gặp nạn do sạt lở tại miền Trung.

Những việc cần làm

Nhanh chóng tiến hành hồi sức hô hấp nạn nhân bằng các phương pháp như cho dẫn lưu tư thế, thở oxy hoặc thở máy; hồi sức tuần hoàn bằng bù đủ dịch, cho các thuốc vận mạch để nâng huyết áp lên và phần cơ bản không thể thiếu là đ.ánh giá ngay khả năng suy thận cấp thông qua định lượng men CK m.áu, myoglobin niệu và lượng nước tiểu hàng giờ để tiến hành bài niệu c.ưỡng b.ức hoặc lọc m.áu sớm.

Trong những trường hợp có sốc nặng và rối loạn thăng bằng kiềm toan nhiều, lọc m.áu liên tục (CVVH) là một chọn lựa tốt. Có thể cắt lọc, loại bỏ những chỗ cơ bị đụng giập, hoại tử nhiều để tránh giải phóng các chất độc vào m.áu và bội nhiễm thêm vi khuẩn. Kết hợp điều trị những thương tổn phối hợp như gãy xương, đụng giập phổi, vỡ tạng… nếu có.

Phòng tránh thảm hoạ do bị vùi lấp chủ yếu là việc dự phòng các tai nạn giao thông, tai nạn lao động, tai nạn sinh hoạt cũng như có phương án phòng tránh tốt những thảm họa thiên nhiên như động đất, sạt lở đồi núi…

Việc chú ý phát hiện sớm các dấu hiệu của hội chứng vùi lấp để điều trị kịp thời ngay khi chưa có suy thận cấp cũng là một biện pháp tốt làm giảm mức độ nặng của bệnh.