Hà Nội: Một vài kinh nghiệm triển khai STEM của quận Bắc Từ Liêm

11/11 Trường trung học cơ sở tổ chức câu lạc bộ STEM miễn phí với 278 học sinh và 46 giáo viên, nhân viên tham gia.

Trung bình 02 câu lạc bộ STEM/trường Tiểu học. Triển khai dạy học STEAM tại 100% trường mầm non. 30 góc STEM đóng vai trò quan trọng nổi bật trong thư viện các trường phổ thông.

19 Ngày hội STEM cấp trường với sự tham gia của trên 15.000 lượt học sinh, trên 1.200 lượt giáo viên và cha mẹ học sinh.

Trên 30 buổi hội thảo, tập huấn cho gần 4.000 lượt cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh. Mỗi khối lớp của từng trường có trên 10 chủ đề STEM, mỗi học kì có trên 300 sản phẩm và tổ chức tối thiểu 02 lượt trải nghiệm các cơ sở khoa học, năm học 2017-2018 đạt 01/09 giải và năm học 2018-2019 đạt 04/30 giải trong cuộc thi KHKT dành cho học sinh trung học thành phố Hà Nội (đối với cấp trung học cơ sở). Nhiều giải lập trình quốc gia, quốc tế cho học sinh cấp tiểu học.

Những con số đó tuy chưa lớn, nhưng không phải tự nhiên có. Đó là sự gặp gỡ của rất nhiều yếu tố; là thành quả của một quá trình tìm hiểu, tiếp cận thông tin, kết nối, tập dượt, chia sẻ để khái niệm STEM từ xa lạ trở nên quen thuộc, dạy học STEM từ ý tưởng trở thành thực tế trong các hoạt động dạy và học của thầy và trò trong các nhà trường trên địa bàn quận Bắc Từ Liêm.

Nhu cầu đổi mới

Từ những ngày đầu thành lập (năm 2014), ngành Giáo dục và Đào tạo quận Bắc Từ Liêm đã triển khai “Chương trình nhà trường” ở cả ba cấp học. “Chương trình nhà trường” được xây dựng trên cơ sở đảm bảo yêu cầu chung của chương trình giáo dục quốc gia, chủ động điều chỉnh cấu trúc nội dung dạy học, xây dựng kế hoạch giáo dục ở từng môn học, xây dựng các chủ đề trong từng môn học, chủ đề liên môn và thực hiện dạy học tích hợp, tổ chức các hoạt động dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh; chú trọng các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, nghiên cứu khoa học và luyện kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng vào giải quyết các vấn đề thực tiễn cho học sinh.

Đẩy mạnh việc vận dụng dạy học giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án, tích cực ứng dụng công nghệ thông tin phù hợp với nội dung bài học. “Chương trình nhà trường” tạo điều kiện tối đa để học sinh được tự trải nghiệm, khám phá và sáng tạo.

Tăng cường hoạt động ngoài trời; tổ chức các hoạt động gắn liền với thiên nhiên, ruộng đồng; với các làng nghề truyền thống, khu công nghiệp, di tích lịch sử, địa danh văn hóa,…

Lúc này, khái niệm giáo dục STEM còn chưa rõ nét, nhưng môi trường đón nhận STEM ở quận Bắc Từ Liêm đã sẵn sàng. Liên hệ với các địa phương khác, có thể thấy rằng, muốn làm STEM, điều kiện tiên quyết phải là: Có mong muốn và quyết tâm thực hiện những nội dung, phương pháp, mô hình giáo dục khoa học và phù hợp, đem lại lợi ích chính đáng cho giáo viên và học sinh.

Định hướng của các cấp

Từ năm học 2015-2016, trong các văn bản hướng dẫn nhiệm vụ chuyên môn, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội đã quán triệt tinh thần giáo dục tích hợp Khoa học – Công nghệ – Kĩ thuật – Toán (Science – Technology – Engineering – Mathematic: STEM) trong việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông ở những môn học liên quan.

Cũng từ năm học 2015-2016, mô hình Trường học mới được triển khai tại các trường tiểu học, trung học cơ sở trên địa bàn quận Bắc Từ Liêm. Chương trình, sách giáo khoa Trường học mới có sự thay đổi so với chương trình và sách giáo khoa hiện hành; trong đó các môn khoa học tự nhiên được biên soạn tiệm cận một phần với tinh thần dạy học STEM.

Đặc biệt, ngày 04/5/2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị 16/CT-TTg về việc tăng cường năng lực tiếp cận cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Trong đó, nhiệm vụ của ngành Giáo dục và Đào tạo được nêu rõ là: Thay đổi mạnh mẽ các chính sách, nội dung, phương pháp giáo dục và dạy nghề nhằm tạo ra nguồn nhân lực có khả năng tiếp nhận các xu thế công nghệ sản xuất mới, trong đó cần tập trung thúc đẩy vào khoa học, công nghệ, kĩ thuật và toán học (STEM), ngoại ngữ, tin học trong chương trình giáo dục phổ thông.

Định hướng của các cấp chính là một điều kiện cần để giáo dục STEM đi vào tư tưởng của cán bộ quản lí, giáo viên, nhân viên, học sinh và cha mẹ học sinh.

Vai trò của các chuyên gia

Điều kiện cần đã có, nhưng STEM chắc hẳn còn là khái niệm trên giấy trong một thời gian dài sau đó, nếu không có điều kiện đủ: Những người khai lối, mở đường, giúp biến lí thuyết thành thực tế; đồng hành cùng các thầy cô, các nhà trường trong từng bước đi ban đầu đầy khó khăn.

Tháng 10/2016, Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Bắc Từ Liêm đã tổ chức hai buổi hội thảo về giáo dục STEM cho cán bộ quản lí và giáo viên cốt cán. Khái niệm STEM và Hệ sinh thái STEM; việc triển khai giáo dục STEM trong chương trình học, tổ chức câu lạc bộ STEM trong nhà trường; ứng dụng của STEM trong đời sống; từ STEM tới cuộc thi KHKT dành cho học sinh trung học… lần đầu được tiếp cận thông qua bài giảng của TS.

Đặng Văn Sơn (Học viện Sáng tạo S3), thầy Nguyễn Quang Tùng (Trường THCS-THPT Lômônôxốp), cô Nguyễn Bích Huyền (Trường THCS-THPT Tạ Quang Bửu) cùng các thầy cô giáo, các em học sinh hai trường; ông Phạm Thúc Trương Lương (Công ty Cổ phần công nghệ Tinh Vân), TS. Dương Tuấn Hưng (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), ông Đỗ Hoàng Sơn (Công ty sách Long Minh)…

Sau hội thảo, câu lạc bộ Nghiên cứu khoa học miễn phí dành cho học sinh đã được thành lập tại tất cả các trường THCS. Nội dung sinh hoạt câu lạc bộ được các chuyên gia hỗ trợ, cung cấp và hướng dẫn.

Tháng 11/2016, ba trường THCS: Minh Khai, Tây Tựu, Thụy Phương của quận Bắc Từ Liêm cùng với 05 trường THCS khác tại Hà Nội được Đơn vị Nghiên cứu Lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU) và Học viện Sáng tạo S3 tài trợ một chương trình phổ biến giáo dục STEM, bao gồm: Tập huấn giáo viên, cung cấp nội dung dạy học, xem biểu diễn khoa học, chat với nhà khoa học, tham quan cơ sở khoa học, tham gia ngày hội STEM (Hành tinh khoa học).

Đặc biệt, hai đơn vị đã đồng hành, hỗ trợ với các thầy cô giáo và các nhà trường trong các hoạt động của câu lạc bộ STEM. Ở cả ba nhà trường, cha mẹ học sinh đã nhập cuộc và hỗ trợ hoạt động của thầy cô giáo và các em học sinh cả thời gian và vật lực. ba nhà trường cũng là nhóm trưởng, có vai trò định hướng và tập huấn lại cho các câu lạc bộ STEM còn lại trong quận. Học tập và chia sẻ – các câu lạc bộ STEM hoạt động theo tinh thần STEM ngay từ những ngày đầu.

Tháng 11/2017, nhận lời mời của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, cùng với các Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Hoàn Kiếm, quận Ba Đình, Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Bắc Từ Liêm tham gia trưng bày các sản phẩm STEM và hướng dẫn các em học sinh thành phố Hà Giang, huyện Bắc Quang (tỉnh Hà Giang) trong các tiết thực hành STEM.

Dạy học STEM từ xa lạ đến quen thuộc, từ tiếp nhận đến chủ động, kết nối và lan tỏa rất cần một môi trường STEM mà ở đó không thể không kể đến vai trò tổ chức của các nhà quản lí, sự tham vấn chuyên môn của các chuyên gia và đặc biệt là lòng nhiệt tình của các thầy giáo, cô giáo.

Song song với việc vận hành các câu lạc bộ, từng trường tiểu học, trung học cơ sở trên địa bàn quận đã tổ chức tập huấn dạy học STEM cho 100% cán bộ, giáo viên, nhân viên; tập huấn chuyên sâu để có thể soạn giáo án và tiến hành dạy học cho 20% giáo viên bậc trung học cơ sở ở các môn phù hợp. Kết quả cho thấy: Nhận thức STEM có mối liên hệ mật thiết với tư duy giáo dục và góp phần giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học không ở riêng một môn học nào.

Chủ động tổ chức và tích cực tham gia nhiều buổi tập huấn, hội thảo, diễn đàn khác tại các trường đại học, viện nghiên cứu, các tổ chức giáo dục trong và ngoài nước, và đặc biệt là Ngày hội STEM quốc gia năm 2018 và năm 2019; các nhà quản lí, giáo viên và các em học sinh quận Bắc Từ Liêm đã đi vào một hành trình STEM tương đối trọn vẹn. Rất nhiều sự vỡ lẽ và những kinh nghiệm được ghi nhớ lại, là bài học quý báu cho chặng đường thực học, thực làm đúng nghĩa tinh thần dạy học STEM trên địa bàn quận Bắc Từ Liêm ở những năm tiếp theo.

Thách thức và cơ hội

Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ Giáo dục và Đào về việc ban hành Chương trình giáo dục phổ thông đã khẳng định giáo dục STEM là một trong những hướng giáo dục đang được quan tâm phát triển trên thế giới cũng như ở Việt Nam, góp phần đáp ứng yêu cầu cung cấp nguồn nhân lực trẻ cho giai đoạn công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước, đồng thời nhấn mạnh vai trò thúc đẩy giáo dục STEM trong nhà trường của các môn Toán, Công nghệ, Tin học, Khoa học tự nhiên.

Từ năm học 2020-2021, Chương trình giáo dục phổ thông chính thức được áp dụng, giáo dục STEM trong trường cũng sẽ được triển khai rộng và sâu hơn trong các trường phổ thông trên cả nước. Nhìn vào thực tế, đây thực sự là một nhiệm vụ mang tính thách thức đối với đa số trường phổ thông hiện nay.

Chương trình, nội dung, cơ sở vật chất, yếu tố con người đang được xây dựng và hoàn thiện. Tuy nhiên, để các môn học gắn với STEM có thể đạt được hiệu quả, rất cần những chính sách cụ thể hơn về giáo dục STEM; sự vào cuộc của các tổ chức khoa học, giáo dục và nghề nghiệp; và vai trò chuyên môn của các nhà khoa học liên quan đến các ngành nghề STEM.

Đó là những yếu tố quan trọng mà các trường phổ thông cần có để biến dạy học STEM từ một thách thức trở thành cơ hội, đạt được các mục tiêu trong sự nghiệp giáo dục, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Ở các trường phổ thông trên địa bàn quận Bắc Từ Liêm, giáo dục STEM không chỉ được nhắc đến như những nội dung, phương pháp học tập tốt; như những trải nghiệm thú vị hay sản phẩm học tập có ý nghĩa.

Giáo dục STEM đã thực sự trở thành niềm đam mê học tập và khám phá ở các em học sinh; thành nhiệt huyết dạy học và cống hiến của các thầy giáo, cô giáo; thành động lực để đổi mới và phát triển đối với các nhà quản lí; và tạo ra thái độ tích cực từ phía cha mẹ học sinh và các thành phần tham gia giáo dục.

Có thể gọi đó là nguồn cảm hứng STEM với rất nhiều năng lượng tích cực trong bối cảnh hiện nay. Và nguồn cảm hứng đó, dựa trên cơ sở thực tế và kinh nghiệm triển khai STEM trong những năm vừa qua, sẽ giúp các nhà trường tự tin hơn trong thời gian sắp tới.