Dùng thuốc chống trầm cảm trong thai kì có an toàn không?

Một nghiên cứu mới trên chuột cho thấy dùng thuốc chống trầm cảm khi mang thai có thể ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ trong tử cung.

Những phát hiện này đã được công bố vào ngày 16/2/2024 trên tạp chí Nature Communications.

Các nhà nghiên cứu đã kiểm tra tác động của một loại hóa chất gọi là fluoxetine trên chuột.

Fluoxetine làm tăng lượng serotonin trong não và thường được sử dụng trong các thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (gọi tắt là thuốc SSRI) như Prozac và Sarafem được sử dụng để giúp điều trị trầm cảm và trầm cảm chu sinh.

Các nhà nghiên cứu đã xem xét serotonin ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển vùng vỏ não trước trán ở thai nhi – cụ thể là ảnh hưởng của sự thiếu hụt và dư thừa serotonin đối với sự phát triển não bộ ở chuột.

Kết quả cho thấy serotonin không chỉ tác động đến chức năng tổng thể của não mà còn tác động đến cách các kết nối riêng lẻ giữa các tế bào thần kinh thay đổi và thích nghi. Điều này, đến lượt nó, ảnh hưởng đến cách não bộ sẽ học hỏi.

Tiến sĩ Michael Cackovic, bác sĩ y khoa ở khoa Cận sinh tại Bệnh viện Bridgeport cho biết: “Đây chắc chắn là một nghiên cứu khoa học hấp dẫn về sự phát triển của não chuột sau sinh, nhưng làm thế nào để áp dụng được vào não người thì vẫn còn chưa biết”. Cackovic không tham gia vào nghiên cứu này.

Cackovic giải thích rằng: Hầu hết sự phát triển trí não ở người xảy ra trong hai năm đầu đời và 90% trước khi đi mẫu giáo, vì vậy sẽ hợp lý nếu cho con trẻ tiếp xúc với thuốc này sớm trong đời có thể gây ra vấn đề.

Thuốc SSRI có thể truyền từ mẹ sang con trong tử cung

Các nhà nghiên cứu đã xem xét tác động của serotonin lên phần não đang phát triển gọi là vùng vỏ não trước trán khi nó tiếp xúc với fluoxetine.

Fluoxetine đi vào nhau thai nhưng cũng vào cả sữa mẹ.

Tiến sĩ Jay Gingrich, giáo sư tâm lý học phát triển tại Đại học Bác sĩ và Bác sĩ phẫu thuật Vagelos thuộc Đại học Columbia, cho biết: “Tất cả các loại thuốc SSRI đã biết đều dễ dàng đi qua nhau thai và đi vào tuần hoàn của thai nhi. Có một số nghiên cứu đã kiểm tra kết quả sức khỏe thể chất và tâm thần của trẻ tiếp xúc với thuốc SSRI khi còn ở tử cung. Bởi vì các thụ thể và đường dẫn truyền serotonin được bảo tồn cao trong quá trình tiến hóa (giữa các loài có mối quan hệ xa), nên người ta cho rằng những phát hiện ở loài gặm nhấm có thể hữu ích đến sự phát triển não bộ của con người”.

Gingrich tiếp tục: “Điều này rất khó để chứng minh một cách rõ ràng, nhưng một số nghiên cứu đã tìm thấy tỷ lệ trầm cảm, lo lắng và rối loạn điều chỉnh tăng lên ở trẻ em từng tiếp xúc với SSRI khi chúng bước vào tuổi thiếu niên. Các nghiên cứu khác đã tìm thấy tỷ lệ mắc bệnh tự kỷ gia tăng, nhưng hầu hết các nghiên cứu đó không quản lí được sức khỏe tâm thần của bà mẹ và một số nghiên cứu không tìm thấy mối liên hệ tương tự”.

Ông nói thêm: Nguy cơ phơi nhiễm qua sữa mẹ dự kiến sẽ thấp hơn nhiều so với qua đường nhau thai và không nên ngăn chặn các bà mẹ cho con bú hoặc tiếp tục sử dụng SSRI trong giai đoạn này.

Theo các chuyên gia, những phát hiện này không có nghĩa là những người muốn mang thai nên ngừng dùng SSRI ngay lập tức.

Tiến sĩ Katherine Campbell, phó giáo sư sản khoa, khoa học sinh sản tại Trường Y Yale cho biết: “Có rất nhiều dữ liệu ủng hộ việc sử dụng SSRI trong thời kỳ mang thai khi nó được dùng để giúp người bệnh thuyên giảm hoặc duy trì sự thuyên giảm chứng trầm cảm và/hoặc lo âu”.

Campbell, người không tham gia nghiên cứu, đã làm rõ rằng trẻ sơ sinh có thể có các triệu chứng nếu mẹ của trẻ sử dụng SSRI khi đang mang thai.

Campbell cho biết: “Khi trẻ được sinh ra từ mẹ đang dùng fluoxetine (hoặc SSRI khác), trẻ có thể có các triệu chứng cai nghiện bắt đầu sau khi sinh. Các triệu chứng cai thuốc có thể bao gồm tâm trạng khó chịu, bồn chồn và thở nhanh. Có những loại SSRI mới hơn trên thị trường có thể đi qua nhau thai và vào sữa mẹ với nồng độ thấp hơn”.

Sử dụng thuốc chống trầm cảm trong khi mang thai có an toàn không?

Mặc dù có thể có rủi ro trong việc dùng SSRI khi đang mang thai, nhưng nguy cơ mắc rối loạn sức khỏe tâm thần cũng tồn tại. Các chuyên gia chỉ ra rằng bệnh tâm thần không được điều trị sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng đã được biết đến đối với sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh.

Một số loại thuốc Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI).

Ví dụ, trầm cảm không được điều trị trong thai kỳ có liên quan đến sinh non, nhẹ cân và thai chết lưu.

“Thuốc chống trầm cảm và đặc biệt là thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI), là những nhóm thuốc được nghiên cứu nhiều nhất về việc sử dụng trong thai kỳ và sự nhất trí lâm sàng dựa trên tài liệu phong phú (trong nghiên cứu ở người), là chúng thường an toàn khi sử dụng trong thai kỳ và cho con bú khi được chỉ định về mặt y tế (ngoại trừ paroxetine, thường không được kê đơn hoặc sử dụng trong thai kỳ do có bằng chứng không quá rõ ràng về các dị tật tim nhỏ có thể xảy ra)”, Tiến sĩ Ariadna Forray, phó giáo sư Tâm thần học tại Trường Y Yale và Giám đốc Trung tâm Phúc lợi Phụ nữ và Bà mẹ, Tâm thần học; Giám đốc Y khoa Yale và chương trình ACCESS Sức khỏe Tâm thần dành cho Bà mẹ. TS Forray không tham gia vào nghiên cứu.

Gingrich nói: “Điều trớ trêu là cả việc chứng trầm cảm của người mẹ không được điều trị và việc sử dụng thuốc chống trầm cảm đều làm tăng nguy cơ mắc chứng rối loạn lo âu và rối loạn trầm cảm ở con cái trong cuộc sống sau này. Câu hỏi hóc búa này là nguyên nhân khiến cho việc phân biệt liệu việc sử dụng SSRI trong thai kỳ có hiệu quả tích cực đối với trẻ hay không hay liệu chúng ta đang làm trầm trọng thêm những xu hướng dự đoán được dựa trên lịch sử của người mẹ”.

Các chuyên gia cho biết nếu bạn đang mang thai và đang dùng SSRI, bạn có thể nói chuyện với bác sĩ về việc ngừng dùng thuốc có hợp lý hay không.

Trong nhiều tình huống lâm sàng, việc từ chối điều trị bằng thuốc trong thời kỳ mang thai là vấn đề khó khăn vì mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng của người mẹ.

“Chúng tôi đã làm việc trong lĩnh vực này trong 20 năm với nỗ lực cung cấp hồ sơ rủi ro-lợi ích rõ ràng hơn cho các bác sĩ lâm sàng và bệnh nhân của họ để giúp đưa ra quyết định tốt hơn. Công việc này vẫn đang được tiến hành,” Gingrich nói thêm.

Các phương pháp điều trị trầm cảm khác

Có nhiều biện pháp can thiệp không dùng thuốc khác nhau để giúp điều trị các triệu chứng trầm cảm mà mọi người có thể học hỏi sau khi nói chuyện với bác sĩ tâm thần và bác sĩ y khoa nếu họ muốn tránh dùng SSRI.

Forray cho biết: “Các biện pháp can thiệp dựa trên bằng chứng bao gồm liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) và liệu pháp tâm lý tiếp xúc cá nhân (IPT). Những thứ như nhóm hỗ trợ, chánh niệm, yoga và tập thể dục cũng có thể là những bổ sung hữu ích cho các phương pháp điều trị dựa trên bằng chứng.”

Ngoài ra, “có một số liệu pháp tâm lý hiệu quả cho chứng trầm cảm khi mang thai và trong giai đoạn sau sinh (IPT, CBT) và có những loại thuốc mới không phải SSRI được chỉ định cụ thể cho chứng trầm cảm sau sinh (ví dụ: Zurzuvae hoặc zuranolone)”, Gingrich giải thích. “Hoa Kỳ cần cải thiện tính sẵn có và hoàn trả các liệu pháp không dùng thuốc như vậy cho những bệnh nhân có nhu cầu. Đây thường là những rào cản trong việc đạt được liệu pháp tâm lý thích hợp cho các bà mẹ tương lai”.

Theo một nghiên cứu mới thực nghiệm trên chuột, việc sử dụng thuốc chống trầm cảm khi mang thai có thể ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ trong tử cung. Tuy nhiên, cần nghiên cứu thêm.

Theo các chuyên gia, sự nhất trí lâm sàng là hầu hết các thuốc chống trầm cảm đều an toàn khi sử dụng trong thai kỳ. Điều quan trọng cần lưu ý là việc không dùng thuốc có thể gây ra rủi ro lớn hơn về sức khỏe cho người mẹ mang thai và trẻ em.

Ngoài dùng thuốc, còn có những cách khác để giúp điều trị các triệu chứng trầm cảm. Chúng bao gồm liệu pháp nhận thức hành vi, trị liệu tâm lý tiếp xúc cá nhân, các nhóm hỗ trợ, yoga và tập thể dục.