Định vị vai trò trong thế giới nhiều biến động
An ninh đã được thắt chặt tại các nẻo đường xung quanh Trung tâm Hội nghị quốc tế Sandton tại thành phố Johannesburg (Nam Phi), nơi sẽ diễn ra Hội nghị thượng đỉnh lần thứ 15 của Nhóm các nền kinh tế mới nổi hàng đầu thế giới ( BRICS).
Đường phố được trang hoàng trước thềm Hội nghị thượng đỉnh BRICS tại Johannesburg, Nam Phi, ngày 17/8/2023. Ảnh: THX/TTXVN
Hội nghị tổ chức trong các ngày 22 – 24/8 với nhiều nguyên thủ quốc gia và các phái đoàn không chỉ từ các thành viên BRICS (gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi) mà còn từ trên 40 quốc gia hội tụ về trung tâm kinh tế lớn nhất của Nam Phi này.
Năm nay, Nam Phi chọn chủ đề chính thức là “BRICS và châu Phi: Quan hệ đối tác vì Tăng trưởng nhanh, Phát triển bền vững và Chủ nghĩa đa phương bao trùm”, cho thấy định hướng của các nước thành viên thúc đẩy hợp tác với Nam bán cầu. Ngoài ra, hai chủ đề khác được đặc biệt quan tâm là thiết lập một loại t.iền tệ chung của BRICS và mở rộng thành viên.
BRICS dự định giới thiệu một loại t.iền tệ chung cho các hoạt động thương mại và tài chính nội khối với mục tiêu giảm bớt ảnh hưởng của đồng USD trong thương mại quốc tế.”Đồng t.iền chung” này được đề xuất nhằm cách mạng hóa việc thực hiện các giao dịch quốc tế và thúc đẩy hợp tác kinh tế giữa nước thành viên, thông qua đó hài hòa các tương tác tài chính và tăng cường sức mạnh kinh tế tập thể của BRICS. Điều này có thể dẫn đến việc tái định hình các động lực địa chính trị toàn cầu và thách thức sự thống trị của Mỹ, qua đó tạo ra một bối cảnh tài chính toàn cầu cân bằng và toàn diện hơn.
Trước đó, năm 2015, BRICS đã thành lập Ngân hàng Phát triển mới (NDB) và Quỹ dự trữ ngoại tệ với tổng trị giá 200 tỷ USD, với mục tiêu huy động nguồn lực tài chính cho các dự án cơ sở hạ tầng và phát triển bền vững ở các nước thành viên BRICS, cũng như các nền kinh tế mới nổi và đang phát triển khác. Tới nay, NDB cũng đã mở rộng với việc kết nạp thêm thành viên mới gồm Bangladesh, Ai Cập, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) và Uruguay.
Về chủ đề mở rộng thành viên, Đại sứ Nam Phi phụ trách các mối quan hệ của nước này với BRICS Anil Sooklal nhận định môi trường quốc tế ngày càng phân cực do cuộc xung đột Nga – Ukraine và căng thẳng Mỹ – Trung gia tăng đang khiến nhiều quốc gia tìm tới những tổ chức như BRICS, vốn định vị vai trò và ảnh hưởng của mình như một hình mẫu cho quan hệ hợp tác đối tác cùng phát triển. Nhất là năm 2010, với việc kết nạp Nam Phi, BRICS đã mang tính toàn cầu hơn khi có đại diện ở hầu hết châu lục lớn. Đại sứ Sooklal nhấn mạnh một BRICS mở rộng sẽ chiếm gần 50% dân số toàn cầu và hơn 35% GDP toàn cầu và “con số đó sẽ tăng lên”. Ông cho rằng “BRICS đã là chất xúc tác cho một sự thay đổi mang tính kiến tạo mà bạn sẽ thấy trong cấu trúc địa chính trị toàn cầu bắt đầu từ hội nghị thượng đỉnh”.
Video đang HOT
Theo con số mà Bộ Hợp tác và Quan hệ quốc tế Nam Phi cung cấp, hiện có trên 40 quốc gia, bao gồm cả Saudi Arabia, Iran, Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất, Argentina, Indonesia, Ai Cập và Ethiopia, đã bày tỏ sự quan tâm đến việc gia nhập BRICS, trong đó 22 quốc gia đã gửi yêu cầu chính thức.
Nhiều chuyên gia đ.ánh giá một BRICS được mở rộng về mặt chiến lược sẽ là một “cơn địa chấn” đối với trật tự thế giới, chủ yếu là về mặt kinh tế. Với tốc độ toàn cầu hóa hiện nay, những nước mới gia nhập khối có thể sẽ sử dụng tư cách thành viên BRICS để đàm phán tốt hơn với các đối tác phương Tây – điều giúp họ có nhiều lựa chọn hơn. Theo nhà kinh tế trưởng Yaroslav Lissovolik của Ngân hàng Phát triển Á – Âu (EADB), BRICS mở rộng sẽ trở thành mô hình hội nhập mới cho nền kinh tế toàn cầu theo hướng đa dạng, chuyển động không ngừng, hướng tới việc thiết lập quan hệ thân thiện giữa các châu lục và các khu vực trên thế giới. Cơ chế hợp tác “BRICS mở rộng” cũng được đ.ánh giá là một nền tảng quan trọng cho hợp tác Nam – Nam, giúp các nước đang phát triển có tiếng nói lớn hơn cũng như góp phần bảo đảm trật tự thế giới dựa trên nền tảng đa phương.
Tuy nhiên, hiện các nước thành viên BRICS được cho vẫn bị chia rẽ trong vấn đề này, đặc biệt liên quan tới các tiêu chí kết nạp. Giới quan sát nhận định Trung Quốc, quốc gia đang tìm cách mở rộng ảnh hưởng về thương mại và địa chính trị trên toàn cầu, sẽ ủng hộ việc mở rộng BRICS. Nga cũng đã bày tỏ mong muốn kết nạp các thành viên mới. Trong khi đó, Brazil lại tỏ ra hoài nghi về triển vọng này và Ấn Độ vẫn chưa đưa ra quyết định của mình.
Về phần nước chủ nhà Nam Phi, trong bài phát biểu được phát trực tiếp trên truyền hình tối 20/8 về chính sách đối ngoại của Nam Phi và hội nghị thượng đỉnh BRICS sắp tới, Tổng thống Cyril Ramaphosa đã bày tỏ ủng hộ đối với việc mở rộng nhóm. Theo ông, một BRICS mở rộng sẽ đại diện cho một nhóm các quốc gia đa dạng có chung mong muốn kiến tạo một trật tự thế giới cân bằng hơn. Ông khẳng định giá trị của BRICS vượt ra ngoài lợi ích của các thành viên hiện tại. Nhà lãnh đạo Nam Phi nêu rõ nếu một BRICS mở rộng muốn trở thành tác nhân thay đổi cục diện thế giới, khối này sẽ cần phải có khả năng hành động. Bản thân trong nội bộ khối, điều tiên quyết và thiết yếu là cố gắng tìm được tiếng nói chung giữa các thành viên.
Một số nhà kinh tế đ.ánh giá khó khăn lớn gần nhất mà BRICS mở rộng sẽ phải đối mặt là các thành viên của khối có thể chế chính trị và hệ thống kinh tế khác nhau, bởi vậy, BRICS cần lựa chọn kỹ các nước ứng cử viên. Nhiều khả năng trong ngắn hạn, BRICS sẽ theo đuổi chiến lược mở rộng khối một cách thận trọng, có tính toán và có chiến lược. Nói cách khác, trong tương lai gần, khả năng cao sẽ xuất hiện “các tầng lớp thành viên” khác nhau, BRICS chỉ trao tư cách thành viên theo từng giai đoạn và tư cách thành viên đầy đủ sẽ chỉ được cấp cho các quốc gia đáp ứng tất cả các tiêu chí của nhóm.
Với trọng tâm trước mắt là củng cố hợp tác nội khối và khẳng định tầm ảnh hưởng trong thế giới nhiều biến động, kết quả của hội nghị thượng đỉnh BRICS tại Nam Phi có thể báo trước sự khởi đầu của một chương mới về tài chính và địa chính trị toàn cầu, có khả năng tái định hình trật tự toàn cầu trong tương lai.
Kỳ vọng gì từ Hội nghị Thượng đỉnh BRICS?
Có rất ít chi tiết được hé lộ về những gì các nhà lãnh đạo Nhóm các nền kinh tế mới nổi hàng đầu thế giới (BRICS) dự định thảo luận, nhưng việc mở rộng khối dự kiến sẽ được ưu tiên trong chương trình nghị sự.
Bên cạnh đó là việc phát hành đồng t.iền chung của khối và khả năng thiết lập một hệ thống thanh toán chung.
Hội nghị Thượng đỉnh BRICS lần thứ XV dự kiến sẽ diễn ra từ 22-24/8 tại Trung tâm hội nghị Sandton, Johannesburg, Nam Phi. Trong lần thứ 3 đăng cai, Nam Phi lấy chủ đề của hội nghị năm nay là "BRICS và châu Phi: Quan hệ đối tác vì tăng trưởng nhanh, phát triển bền vững và chủ nghĩa đa phương bao trùm". Tính tới thời điểm hiện tại, 30 trong số hơn 60 quốc gia nhận được lời mời đã xác nhận sẽ tham dự sự kiện quan trọng này.
Tổng thống nước chủ nhà Cyril Ramaphosa, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva sẽ trực tiếp tham dự hội nghị trong khi Tổng thống Nga Vladimir Putin tham dự sự kiện theo hình thức trực tuyến. Có rất ít chi tiết được hé lộ về những gì các nhà lãnh đạo BRICS dự định thảo luận, nhưng việc mở rộng khối bằng cách bổ sung các thành viên mới dự kiến sẽ được ưu tiên trong chương trình nghị sự. Bên cạnh đó là việc phát hành đồng t.iền chung của khối và khả năng thiết lập một hệ thống thanh toán chung.
Giới chuyên gia cho rằng, đối với nền kinh tế thế giới, BRICS giờ đã có ý nghĩa quan trọng hơn so với Nhóm các nền công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7): "BRICS đã vượt cao hơn là một "khối thay thế", bởi BRICS bao gồm một số nước có đóng góp nặng ký nhất cho sự tăng trưởng của nền kinh tế toàn cầu trong những năm gần đây", và rằng: "Đối với thế giới, và trước hết là đối với các nước đang phát triển, những gì diễn ra ở BRICS quan trọng và có tính thời sự hơn nhiều so với những gì xảy ra ở G7".
Các nhà lãnh đạo BRICS.
Bên cạnh đó, các chuyên gia dành chú ý vào việc Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) - Ngân hàng BRICS có đóng góp thúc đẩy tiềm năng kinh tế của toàn khối. Ông cũng ghi nhận tầm quan trọng của tổ chức tài chính này, vốn đã sở hữu số t.iền vượt quá 100 tỷ USD. Theo quan điểm của họ, đà tăng trưởng của Ngân hàng BRICS "đã phản ánh xu hướng cơ bản của hệ thống thế giới: nền kinh tế thế giới có sự chuyển dịch sang phía các nước đang phát triển, và trước hết là các nước châu Á.
Tuy nhiên, cho rằng Ngân hàng BRICS "không phải là giải pháp thay thế cho IMF hay các tổ chức quốc tế nói chung", họ tuyên bố rằng, tổ chức này là "thể hiện những thay đổi cấu trúc mà hệ thống thế giới đã trải qua", và trong nội hàm diễn ra "quá trình chuyển tích lũy từ các nước phát triển, chủ yếu là Mỹ, sang các nước đang phát triển, trước hết là sang các nước châu Á và cơ bản là sang Trung Quốc".
Vấn đề mở rộng thành viên của BRICS được Nam Phi đề xuất từ năm 2018 nhưng vào thời điểm đó, các thành viên khác, đặc biệt là Nga và Trung Quốc, đã tỏ ra miễn cưỡng. Do vậy, các nhà lãnh đạo đã quyết định củng cố đoàn kết nội khối và gác lại các cuộc thảo luận về việc mở rộng. Vấn đề này một lần nữa được hâm nóng tại Hội nghị Thượng đỉnh của khối năm 2022 ở Trung Quốc, với "sự đồng thuận chính trị của 5 quốc gia BRICS".
Nhưng vẫn như cũ, việc mở rộng khối này vẫn nổi lên như một vấn đề gai góc giữa 5 nhà lãnh đạo, với sự bất đồng về giá trị của việc kết nạp thêm thành viên, chứ chưa nói đến tiêu chí chấp nhận ứng viên. Các quan chức và Ngoại trưởng BRICS đã làm việc về các tiêu chí để trở thành thành viên và sẽ soạn thảo các khuyến nghị để các nhà lãnh đạo BRICS xem xét tại Hội nghị Thượng đỉnh vào tuần tới.
Trong khi đó, ý tưởng về một đồng t.iền chung đã được các quốc gia BRICS đề cập trong nhiều năm, theo ông Jim O'Neill, chuyên gia kinh tế kỳ cựu, người đã đặt ra thuật ngữ BRIC (ban đầu nhóm này không bao gồm Nam Phi) khi ông làm việc tại Goldman Sachs vào năm 2001. Đồng t.iền mới này dự kiến mang tên "R5". Theo giải thích của nhà kinh tế học Nogueira Batista, đại diện của Brazil tại Quỹ T.iền tệ quốc tế (IMF) và Phó Chủ tịch Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) - Ngân hàng BRICS, sở dĩ tên của loại t.iền tệ mới này bắt đầu bằng chữ "R" vì tên của các loại t.iền của các quốc gia BRICS đều bắt đầu bằng chữ "R": đồng real của Brazil, ruble của Nga, rupee của Ấn Độ, Nhân dân tệ (NDT) của Trung Quốc và rand của Nam Phi.
Nhưng chuyên gia Jim O'Neill, hiện là cố vấn cấp cao tại tổ chức tư vấn Chatham House có trụ sở tại Vương quốc Anh, cho rằng, chừng nào Trung Quốc và Ấn Độ còn chưa vượt qua được sự cạnh tranh "quá lớn và quá lâu đời" để bắt tay với nhau thì chừng đó ngôi vương của đồng USD vẫn sẽ chưa bị thách thức. Bất chấp những cuộc thảo luận đang diễn ra về "phi đô la hóa", tỉ trọng USD trong dự trữ ngoại hối toàn cầu vẫn ở mức gần 60% vào năm 2022, và đồng USD tiếp tục được sử dụng trong 88% giao dịch quốc tế, theo số liệu của IMF. Và Phố Wall dường như cũng không lo lắng về bất kỳ đối thủ cạnh tranh nặng ký nào với đồng bạc xanh.
"Không có mối đe dọa trực tiếp nào đối với đồng USD trong 10 năm tới", ông Dylan Kremer, đồng Giám đốc Đầu tư tại Công ty Quản lý tài sản Certuity, lập luận rằng, các quốc gia BRICS khi kết hợp lại vẫn thiếu sự ổn định chính trị để khiến các nhà đầu tư tin tưởng vào một loại t.iền tệ chung.
Trong khi đó, theo nhận định của các nhà phân tích tài chính và kinh tế thuộc Tập đoàn ING (Hà Lan), BRICS mở rộng với quy mô nào đều có thể tác động tới tốc độ mà khối này áp dụng các hệ thống thương mại và tài chính bên ngoài phạm vi đồng USD. Các chuyên gia trên cho rằng, tỷ trọng của đồng USD trong dự trữ ngoại hối của các ngân hàng trung ương đã sụt giảm, nhưng đồng đô la Mỹ vẫn được sử dụng nhiều trong thương mại, tài sản tư nhân, phát hành nợ và nói chung trên thị trường ngoại hối toàn cầu.
Trong số những "đối thủ thách thức" tiềm năng đối với USD, đồng euro dường như đang xếp thứ 2, nhưng chỉ phố biến ở châu Âu. Nhìn vào BRICS, việc Trung Quốc tăng cường các kênh hoán đổi đồng NDT dường như đã giúp tăng cường sử dụng đồng t.iền này trong thương mại và dự trữ quốc tế. Quá trình "phi đô la hóa" của Nga cũng đã giúp NDT tăng thêm giá trị, nhưng việc kiểm soát vốn của Trung Quốc và phát hành "trái phiếu gấu trúc" ở mức thấp vẫn là một trở ngại.
Việc sử dụng ngày càng nhiều loại t.iền tệ thay thế dường như không đe dọa đến đồng USD mà ngược lại làm gia tăng sự cạnh tranh giữa các đồng t.iền trong khu vực trong bối cảnh dòng chảy thương mại và vốn bị phân mảnh. Trước mắt, không có loại t.iền tệ nào thách thức được vị thế thống trị của USD với tư cách là loại t.iền tệ được lựa chọn hàng đầu.
Do đó, các chuyên gia ING đ.ánh giá hiện tại họ chưa thấy bất kỳ bằng chứng thuyết phục nào cho thấy đồng USD đang trên đà suy giảm. Tuy nhiên, USD vẫn đang phải đối mặt với những thách thức xuất phát từ cả kinh tế và địa chính trị. Đặc biệt, cuộc xung đột ở Ukraine và việc đóng băng dự trữ ngoại hối của Nga vào năm 2022 đã thúc đẩy nhiều cuộc thảo luận về việc "vũ khí hóa" đồng USD; sự chia rẽ của các khối địa chính trị và cuối cùng là sự suy giảm "không thể tránh khỏi" trong việc sử dụng USD - hay còn gọi là "phi USD hóa" trong thương mại toàn cầu.
Tóm lại, bất chấp những dư luận về việc mở rộng BRICS và khả năng ra đời một loại t.iền tệ mới có thể thách thức sự thống trị của đồng USD, các chuyên gia của ING không cho rằng, "đồng bạc xanh" có nguy cơ mất đi vị thế là đồng t.iền chính toàn cầu ngay lập tức
Hội nghị thượng đỉnh BRICS ưu tiên vấn đề kết nạp thêm thành viên Ngày 1/8, Điện Kremlin cho biết chủ đề về mở rộng Nhóm các nền kinh tế mới nổi hàng đầu thế giới (BRICS) sẽ được ưu tiên hàng đầu trong chương trình nghị sự của Hội nghị thượng đỉnh BRICS dự kiến diễn ra tại Johannesburg (Nam Phi) từ ngày 22 - 24/8. Người phát ngôn điện Kremlin, Dmitry Peskov phát biểu tại...
