Dạy xác suất và thống kê cho học sinh: Thể hiện sự tiến bộ của CTGDPT mới
Trước những băn khoăn về độ khó nội dung xác suất và thống kê đưa vào môn Toán trong Chương trình giáo dục phổ thông (CTGDPT) mới từ lớp 2 của phụ huynh, PGS.TS Trần Kiều – nguyên Viện trưởng Viện Khoa học – Giáo dục Việt Nam; nguyên Chủ tịch Hội Khoa học Tâm lý – Giáo dục Việt Nam khẳng định với Báo GD&TĐ: “Dạy học xác suất và thống kê thể hiện sự tiến bộ trong Toán học và xu thế kiến thức nhà trường gắn với ứng dụng thực tiễn”.
PGS.TS Trần Kiều.
Muộn và “rón rén”
- Không ít phụ huynh học sinh lo lắng khi xác suất và thống kê triển khai trong CTGDPT mới và dạy cho HS từ lớp 2 sẽ gây khó khăn cho HS. Ông có thể nói gì về điều này?
- Trên thế giới cách đây vài thập kỷ, những người làm chương trình Toán học cho trường phổ thông đã nghĩ đến chuyện làm sao để mạch ứng dụng Toán học trở nên chắc chắn, sâu sắc và quán triệt suốt chương trình từ lớp 1 đến lớp 12. Tại nhiều nước phát triển trên thế giới, trong đó có Nhật Bản cũng đưa xác suất và thống kê vào dạy học từ 40 năm trước, từ lớp 1 đến 12.
Thời điểm này, việc Việt Nam tiến hành đưa xác suất và thống kê vào dạy xuyên suốt từ lớp 2 – 12 là không có gì mới, nếu không nói là muộn và “rón rén” so với các nước.
Việc đưa xác suất và thống kêvào dạy học từ lớp 2 được xem như một biểu hiện tiến bộ, phản ánh một xu thế không thể đảo ngược của chương trình Toán GDPT mới đó là kiến thức nhà trường gần hơn với ứng dụng thực tiễn.
Dư luận xôn xao trước thông tin này bởi bản thân họ thấy khái niệm xác suất và thống kê mới, thậm chí nhiều người chưa được học. Từ đó cho rằng, trẻ con học xác suất và thống kê sẽ khó. Tuy nhiên, khó ở đây là do bởi bản thân họ nghĩ khó chứ không hề xuất phát từ thực tế việc họcxác suất và thống kê.
Quan trọng nhất vẫn là cách đưa xác suất và thống kê vào chương trình ra sao cho phù hợp với tiếp nhận của HS.
- Việc dạy học xác suất và thống kê tại Việt Nam đã diễn ra sao trong quá khứ và đến hiện tại, thưa ông?
- Tại Việt Nam, chương trình cải cách giáo dục lần thứ 3 triển khai năm 1981 đã bắt đầu để ý đến vấn đề này. Nhưng vẫn làm “rón rén” vì sợ chưa quen, thiếu kinh nghiệm. Mặt khác do GV chưa đáp ứng tốt việc dạy học xác suất và thống kê (thời điểm đó chỉ SV một số trường ĐH sư phạm học chứ không phải tất cả SV các trường đều học. Việc triển khai cũng mới ở mức độ nhẹ nhàng đơn giản). Vì không có thầy dạy nên việc triển khai dạy học xác suất và thống kê chỉ mang tính chất “gắn vào đâu đó”.
Đến CTGDPT hiện hành, người ta đã bắt đầu đưa các yếu tố thống kê vào chương trình tiểu học nhưng dưới dạng ẩn chứ không tường minh. Đến bậc THCS đưa chính thức thống kê vào lớp 7. Bậc THPT thống kê đưa vào lớp 10 và xác suất lớp 11. Dù đã đưa xác suất thống kê vào chương trình phổ thông nhưng có thể thấy không liên tục, liền mạch.
Lần này việc đưa xác suất và thống kê vào CTGDPT mới sẽ khác hơn ở chỗ được đưa một mạch từ lớp 2 đến 12 và với một chương trình ấn định rất rõ học cái gì? Yêu cầu HS cần làm gì? Ứng với mỗi lớp sẽ có nội dung phù hợp với trình độ HS.
Cụ thể, ở lớp 2 nội dung thống kê chỉ yêu cầu HS viết ra một dãy số và nhận xét dãy số. GV có thể hỏi HS phát hiện ra trong dãy số đó có gì đặc biệt? Thông qua biểu đồ nhiệt kế bệnh nhân, nhiệt kế thời tiết… yêu cầu HS rút ra nhận xét. Hoặc yêu cầu HS thống kê lại bài kiểm tra Toán của các bạn trong tổ. Yêu cầu HS thu thập tất cả điểm số để ghi vào một bảng. Sau đó, HS nhận xét bạn nào điểm cao nhất, bạn nào thấp nhất, điểm nào có nhiều bạn đạt được nhiều nhất.
Với nội dung xác suất, ở lớp 2 chỉ yêu cầu HS làm quen dần với các thuật ngữ: Có thể, chắc chắn, có khả năng (ít)… Hoặc đưa ra một số phỏng đoán như: Có thể hôm nay trời mưa. Đó là phỏng đoán có tính xác suất, có khả năng xảy ra và cũng có khả năng không xảy ra. Những điều đó đơn giản với HS lớp 2. Lên lớp 3 phức tạp hơn một chút. Và đến lớp 5 mức độ phức tạp tăng dần so với lớp 2, 3, 4.
Vì xác suất và thống kê được đưa vào Toán tiểu học ở mức độ đơn giản và tăng dần nên HS hoàn toàn có thể hiểu. Vì vậy, các bậc PHHS không cần phải lo lắng khi cho rằng đưa xác suất và thống kê vào dạy học từ lớp 2 là sớm và khó.
Video đang HOT
Đội ngũ GV đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học Toán. Ảnh: T.G
Cần thiết cho cuộc sống
- Nội dung xác suất và thống kê cần thiết ra sao trong CTGDPT mới?
- Toán học có nguồn gốc từ thực tiễn và phục vụ thực tiễn. Toán học xác suất và thông kê được ứng dụng vào nhiều vấn đề của con người trong cuộc sống. Vì vậy, Toán học nhà trường sẽ giúp HS thấy được nguồn gốc thực tiễn và sự quan trọng của nó trong nhiều ứng dụng. HS sẽ biết áp dụng xác suất và thống kê trong cuộc sống, vào các vấn đề phù hợp với trình độ của mình.
Các nước đều làm như vậy trong nhiều thập kỷ nay. Thống kê và xác suất trở thành mạch chủ yếu của chương trình Toán phổ thông. Ở Việt Nam, chọn xác suất và thống kê ngoài lý do nêu trên (có nhiều ứng dụng trong cuộc sống) thì nó còn đáp ứng yêu cầu cải tiến và làm tốt hơn cho chương trình Toán, làm cho mạch ứng dụng Toán học sâu sắc, đậm nét.
- Theo ông, khi đưa nội dung xác suất và thống kê vào dạy học liền mạch từ lớp 2 đến lớp 12, vấn đề cần quan tâm là người học hay người dạy?
- Dạy và học xác suất và thống kê hiệu quả hay không, phụ thuộc rất nhiều vào đội ngũ GV giảng dạy. Trên thực tế, một số GV đã được đào tạo, còn một số chưa được tiếp cận. Mặt khác, từ việc học đến việc dạy học cũng không dễ. Vì vậy, phải có quá trình huấn luyện, tập huấn cho GV thật tốt.
Nhưng tôi tin việc tập huấn cho GV sẽ diễn ra đảm bảo chất lượng bởi bộ phận GV chưa tiếp xúc với xác suất và thống kê không nhiều và hoàn toàn có thể huấn luyện được trong một khoảng thời gian ngắn. Cùng đó, nội dung này cũng không có gì quá khó, không rắc rối về thuật ngữ, ý tưởng khoa học… mà nó gần và gắn với thực tế cuộc sống.
Điều đáng nói là GV cũng cần có ý thức trước vấn đề mới, cần tăng cường tự học, tự mày mò với vấn đề mới. Nếu chỉ trông chờ vào tập huấn cũng chưa thể đạt hiệu quả cao nhất.
- Xin cảm ơn ông!
Dạy học xác suất và thống kê hoàn toàn không khó. Mà quan trọng ở chỗ đưa nó ở mức độ nào, cấp độ nào cho phù hợp với HS từng khối, lớp.
Hà Anh (Thực hiện)
Theo GDTĐ
'Dạy xác suất, thống kê ở tiểu học không phải ý tưởng điên rồ, mà là tư duy cấp tiến'
Lê Hải Nam, nghiên cứu sinh Việt tại Đại học Dublin (Ireland) cho rằng, dạy xác suất, thống kê ở tiểu học không phải ý tưởng 'điên rồ', mà là tư duy cấp tiến.
Trong bài viết dưới đây, nghiên cứu sinh Lê Hải Nam đưa ra ý kiến liên quan đến việc dạy xác suất thống kê cho trẻ trên thế giới nói chung và liên hệ đến tình trạng dạy và học toán ở Việt Nam nói riêng.
Có nên dạy xác suất, thống kê cho trẻ em?
Đây là một câu hỏi nghiên cứu đã và đang thịnh hành trong nhiều nghiên cứu giáo dục ở trình độ cao trên thế giới, thậm chí vẫn còn nóng hổi trong thập niên trở lại đây.
Chúng ta đều thấy rằng, việc hiểu và giáo dục các khái niệm xác suất và thống kê cho trẻ là cần thiết. Nhưng phần lớn vẫn còn tranh cãi lứa tuổi nào thì có thể bắt đầu đưa xác suất, thống kê vào giáo dục? Và liệu rằng có phải chờ khi trẻ phát triển đủ các kĩ năng cần thiết khác như toán đại số, số học, hình học, tư duy... rồi mới dạy xác suất, thống kê, như mô hình truyền thống ở nhiều quốc gia trên thế giới?
Đây thực sự là vấn đề gây tranh cãi, những cũng là vấn đề có tính cấp tiến. Chúng được bàn luận trong các nghiên cứu giáo dục từ giữa thế kỷ 20 trên thế giới..
Nghiên cứu sinh Lê Hải Nam chia sẻ quan điểm về dạy toán xác suất, thống kê. (Ảnh: NVCC)
Jerome S. Bruner trong cuốn "The process of Education", xuất bản năm 1960 bởi Đại học Harvard, nói rằng: "Nếu việc hiểu các con số, phép đo, và xác suất là quan trọng trong việc theo đuổi khoa học, thì việc giảng dạy các chủ đề này nên bắt đầu một cách trung thực học thuật và sớm nhất có thể theo một cách phù hợp với quá trình hình thành suy nghĩ ở trẻ".
Bruner tin rằng: "Nếu ta tôn trọng các con đường tư duy của một đứa trẻ đang phát triển và nếu ta đủ nhã nhặn khi đưa các vật chất vào suy nghĩ logic của cậu bé, đồng thời đủ thử thách để gợi mở cậu ấy tiến bộ, thực sự chúng ta có thể giới thiệu cậu bé từ tuổi còn nhỏ các ý tưởng và phong cách - thứ tạo nên một người có giáo dục ở phía sau của cuộc đời".
Nếu xét ở thế kỷ 21 thì ý tưởng và phong cách sẽ bao gồm điều gì? Chắc chắn không thể không kể đến xác xuất. Đây là một trong những trọng tâm chính của ngành học máy và trí tuệ nhân tạo, cũng như các ngành nghiên cứu xã hội, y học.
Lợi ích của việc học xác suất thống kê từ sớm
Tong cuốn "Thực trạng việc giáo dục toán học: Xây dựng nền tảng vững chắc cho thế kỷ 21" của tác giả Riley (1998) đã chỉ ra tầm quan trọng của xác suất, thống kê trong thế kỷ 21.
Một số nền giáo dục điển hình như Nhật, Đức đưa xác suất, thống kê vào dạy cho bậc tiểu học từ những năm cuối của thế kỷ 20 và đến những năm đầu tiên của thập kỷ 21 có thêm Úc. Ngay cả Mỹ cũng có những bài viết nói về việc "chậm tiến" trong việc chưa đưa việc giảng dạy xác suất vào bậc tiểu học.
Vậy việc đưa xác suất, thống kê vào giảng dạy từ sớm có lợi ích gì? Trước tiên chúng ta cần hiểu về khái niệm về chúng.
Một cách ngắn gọn và dễ hiểu, xác suất, thống kê cung cấp cho chúng ta một mô hình toán học, mà ở đó có thể biểu diễn các biến cố ngẫu nhiên, các tính không chắc chắn của các sự kiện xảy ra trong vũ trụ, trong tự nhiên, trong đời sống hàng ngày.
Việc hiểu lý thuyết xác suất là quan trọng để hiểu các vấn đề như chính trị, dự báo thời tiết, thể thao, các chính sách xã hội. Như vậy có thể thấy, xác suất, thống kê bao hàm cả những việc xảy ra trong đời sống hàng ngày của con người, ở bất cứ lứa tuổi nào.
Vậy có thể suy luận rằng, việc dạy xác suất, thống kê ở bậc tiểu học càng cho thấy sự chuẩn bị cho trẻ cách tư duy, cách nhìn, cách ứng phó với thế giới đầy biến động trong tương lai, đặc biệt như thế giới đang diễn ra ở thế kỷ 21 ngày nay. Một chuyện hôm nay là đúng, ngày mai có thể không còn đúng nữa.
Mục đích quan trọng nhất của tư duy xác suất, thống kê đó là: Hỗ trợ tư duy ra quyết định dưới điều kiện không chắc chắn (decision-making under uncertainty), hiểu được các hành vi ngẫu nhiên và xem xét các khả năng.
"Việc dạy xác suất, thống kê ở bậc tiểu học càng cho thấy sự chuẩn bị cho trẻ cách tư duy, cách nhìn, cách ứng phó với thế giới đầy biến động trong tương lai."
Nghiên cứu sinh Lê Hải Nam
Thêm một điều nữa, việc hình thành tư duy xác suất, thống kê từ sớm, sẽ hỗ trợ tốt cái gọi là tư duy phản biện (Critical Thinking), đặt câu hỏi cho mọi vấn đề, dưới con mắt nhìn của xác suất.
Vậy trẻ em có thể học được xác suất, thống kê?
Câu hỏi này theo tôi có thể hỏi theo cách khác là: Trẻ em thì không thể học được xác suất thống kê? Nếu học được xác suất thống kê thì học gì? Câu hỏi này sẽ gợi mở vấn đề rộng rãi hơn, dễ dàng trả lời hơn.
Trước hết cần phân biệt: Experimental vs Theoretical Probability.
Experimental là xác suất dựa trên thí nghiệm, thực nghiệm. Ví dụ, chúng ta tung 1 đồng xu 10 lần, mặt chẵn xuất hiện 4 lần. Chúng ta sẽ học được rằng: Hóa ra xác suất thực nghiệm của mặt chẵn xuất hiện là 4/10 = 0.4.
Theoretical probability là xác suất dựa trên các công thức Toán học và suy diễn. Ví dụ, về mặt học thuyết chúng ta biết rằng: Mặt chẵn có khả năng xuất hiện với xác suất 1/2.
Tại các quốc gia đưa xác suất, thống kê vào bậc tiểu học, họ sẽ giới thiệu các khái niệm xác suất thông qua các thí nghiệm các ví dụ trực quan, giúp các cậu bé đều có thể hiểu được. Giúp hình thành tư duy về tính khả năng của mọi sự kiện, biến cố trong cuộc sống. Khi mà trẻ được học phép chia, phân số, thì các khái niệm xác suất thực nghiệm này là khả dĩ.
Việc giảng dạy xác xuất thống kê cho tiểu học ở Việt Nam thế nào?
Việc dạy xác suất thống kê ở bậc tiểu học là tư duy cấp tiến, chuẩn bị cho sự phát triển của công dân thế kỷ 21. Nó không phải ý tưởng "điên rồ" như những gì dân mạng chỉ trích.
Một số người mang mô hình Mỹ ra làm tiêu chuẩn, nhưng nếu họ chỉ biết có nước Mỹ mà chưa nhìn rộng ra các nền giáo dục tiến tiến khác trên thế giới như Nhật, Đức, Anh thì có lẽ cái nhìn còn hơi hạn hẹp trong câu chuyện này.
Nếu nghiên cứu một chút về giáo dục, sẽ thấy, Mỹ cũng đang đau đầu về việc "đi sau" của lứa tuổi tiểu học, dẫn đến hệ lụy là thế hệ trẻ của Mỹ cạnh tranh kém hơn so với các quốc gia ở lĩnh vực khoa học công nghệ cao thế kỷ này.
Quay lại việc đề án dạy xác suất, thống kê cho tiểu học từ lớp 2. Nếu như Đức, Nhật, Anh, Úc làm được, thì tại sao chúng ta không thể làm được?.
Nếu như những lợi ích của tư duy xác suất, thống kê như đã nói ở trên thì có tác động đến hình thành tư duy phản biện, điều mà học sinh Việt Nam đã và đang rất thiếu trong nhiều thập niên qua, thì tại sao lại không đưa chúng vào giảng dạy?
"Câu trả lời của tôi là nên. Nhưng lại phải tính toán nên dạy như thế nào, để đảm bảo đúng tính đẹp đẽ của xác suất, thống kê và hình thành tư duy xác suất, thống kê cho trẻ?.
Đây lại là một vấn đề cần bàn thảo kỹ hơn. Tôi hy vọng, các thầy cô trong nhóm biên soạn có thể tham khảo mô hình các quốc gia trên thế giới trong việc này, hoặc có thể tham khảo một số tài liệu khác có ích.
Tôi có một số lời khuyên chung chung như sau:
Thứ nhất, ở lứa tuổi nhỏ, tránh dạy theo lối cũ: Là xuất phát từ các khái niệm, công thức trừu tượng. Hãy bắt đầu với thực nghiệm, thực hành, đưa các ví dụ trực quan về cuộc sống hàng ngày của trẻ giúp hình thành dần tư duy về các khả năng của biến cố.
Hai là, bỏ thói quen dạy dạng bài giải bài tập để đi thi. Làm được như vậy thì đề án xác suất, thống kê may ra mới có ý nghĩa với thế hệ Việt Nam trong tương lai. Nếu không, sẽ lại thành một quá trình dạy học những thứ vô bổ, giống như một số "chỉ trích có tâm" quan ngại gần đây.
Theo VTC
PGS.TS Chu Cẩm Thơ: Cần học Toán thống kê, xác suất từ bé chứ không phải đợi đến đại học "Hiện nay, chúng ta cần chú trọng ứng dụng toán học trong thực tế thay vì chỉ thiên về dạy và học lý thuyết phức tạp" - PGS.TS Chu Cẩm Thơ nhấn mạnh trong việc cần thiết đưa toán thống kê, xác suất vào chương trình toán từ lớp 2. Theo PGS.TS Chu Cẩm Thơ, người sáng lập ra Toán tư duy POMath,...