Dạy học trực tuyến – cần phương pháp sư phạm số

Dạy học trực tuyến nhằm mở rộng cơ hội tiếp cận giáo dục cho học sinh, đặc biệt là khi học sinh không thể đến trường tham gia học tập vì những lý do khách quan.

Giáo viên Trường THCS Nguyễn Bỉnh Khiêm (TP. Biên Hòa) dạy học trực tuyến. Ảnh: H.Yến

Để dạy học trực tuyến có hiệu quả, giáo viên cần phải có phương pháp sư phạm số.

* Mở rộng cơ hội tiếp cận giáo dục cho học sinh

Mới đây, Bộ GD-ĐT đã giới thiệu dự thảo Thông tư ban hành quy định quản lý tổ chức dạy học trực tuyến đối với các cơ sở giáo dục phổ thông và cơ sở giáo dục thường xuyên để lấy ý kiến dư luận. Theo đó, dự thảo quy định tổ chức dạy học trực tuyến bao gồm: tổ chức và quản lý dạy học trực tuyến; hạ tầng kỹ thuật và học liệu dạy học trực tuyến; quyền, nhiệm vụ của giáo viên, nhân viên và học sinh; tổ chức thực hiện.

Mục đích đầu tiên của việc dạy học trực tuyến là nhằm mở rộng cơ hội tiếp cận giáo dục cho học sinh. Dạy học trực tuyến cũng nhằm bổ trợ cho phương thức dạy học trên lớp học truyền thống (dạy học trực tiếp) nhằm nâng cao hiệu quả công tác dạy và học, khuyến khích sự sáng tạo phát triển kỹ năng số của giáo viên và học sinh. Tạo cơ hội cho giáo viên và học sinh được quyền chủ động tiếp cận nguồn học liệu hữu ích trên internet phục vụ cho việc giảng dạy và học tập của mình.

Cuối cùng, dạy học trực tuyến nhằm nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học cho giáo viên và học sinh, góp phần đổi mới phương pháp dạy và học, kiểm tra đánh giá và nâng cao chất lượng giáo dục, góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong ngành GD-ĐT.

Dự thảo đưa ra 3 hình thức dạy học trực tuyến. Trong đó, đối với hình thức dạy học trực tuyến hỗ trợ dạy học trực tiếp, giáo viên có thể cung cấp tài liệu, học liệu, giao nhiệm vụ và giám sát, hướng dẫn học sinh tự học, chuẩn bị cho các hoạt động dạy học trực tiếp. Đối với hình thức dạy học trực tuyến thay thế một phần quá trình dạy học trực tiếp, giáo viên sẽ giao cho học sinh một số nội dung tự học ở nhà để tăng thời gian luyện tập, thực hành, trải nghiệm làm việc nhóm, thảo luận khi học sinh ở trường.

Hình thức dạy học trực tuyến thứ 3 là hình thức thay thế hoàn toàn quá trình dạy học trực tiếp. Hình thức này chỉ áp dụng khi học sinh không thể đến trường. Theo đó, các hoạt động của tiến trình dạy học được tổ chức thực hiện hoàn toàn thông qua môi trường internet.

Học liệu sử dụng cho dạy học trực tuyến được xây dựng theo chương trình giáo dục phổ thông, đảm bảo phù hợp với đối tượng học sinh theo từng cấp học và phải được hiệu trưởng phê duyệt trước khi đưa vào sử dụng.

* Cần phương pháp sư phạm số

Do ảnh hưởng của dịch Covid-19, năm học 2019-2020, giáo viên, học sinh trên cả nước đã có cơ hội được trải nghiệm hình thức dạy học trực tuyến. Tuy còn nhiều hạn chế trong quá trình thực hiện nhưng dạy học trực tuyến đã cho thấy hiệu quả của nó trong việc mở rộng cơ hội học tập cho học sinh. Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 đang diễn biến phức tạp như hiện nay, việc dạy học trực tuyến càng thể hiện rõ tính cần thiết.

Các bước thiết kế khóa học trực tuyến do TS Lê Phương Trường đề xuất. Đồ họa: P.Trường

Thời gian tổ chức dạy học trực tuyến của năm học 2019-2020 đã cho thấy những ưu, nhược điểm của hình thức dạy học này. Rõ ràng, dạy học trực tuyến không thể diễn ra một cách thông thường như dạy học trực tiếp. Điều này đòi hỏi giáo viên và cả học sinh phải có sự thay đổi để thích ứng. Trong đó, việc thay đổi phương pháp sư phạm của giáo viên đóng vai trò hết sức quan trọng. Phương pháp sư phạm tương ứng với hình thức dạy học này phải là phương pháp sư phạm số.

Theo TS Lê Phương Trường, Trưởng phòng Khảo thí và đảm bảo chất lượng Trường đại học Lạc Hồng, phương pháp sư phạm số là ứng dụng công nghệ kỹ thuật số trong hoạt động dạy và học. Tùy thuộc vào hình thức đào tạo mà người dạy lựa chọn công cụ phù hợp với hoạt động giảng dạy.

Ngoài việc thay đổi phương pháp phù hợp, việc thiết kế khóa học (bài học) trực tuyến cũng có nhiều khác biệt so với thiết kế bài học trực tiếp. Qua quá trình nghiên cứu và từ thực tiễn giảng dạy, TS Lê Phương Trường và các cộng sự đã đưa ra các bước thiết kế một khóa học trực tuyến như sau: phân tích (mục tiêu của người học, nhiệm vụ và nội dung); thiết kế (mục tiêu của khóa học, kế hoạch dạy học, kế hoạch hoạt động trực tuyến, kế hoạch đánh giá); phát triển (phát triển nội dung, phát triển các buổi học, phát triển hoạt động từng buổi học); thực hiện (quản lý các hoạt động của người học, thiết lập và phân phối nội dung); đánh giá (phản ứng của người học, kết quả của người học, hoạt động học của người học, hành vi của người học).

Nhược điểm lớn nhất của dạy học trực tuyến là giáo viên và học sinh không có nhiều cơ hội tương tác trực tiếp dẫn đến tâm lý nhàm chán, khó tạo ra động lực cho học sinh. Bên cạnh đó, quá trình dạy học trực tuyến, cả giáo viên lẫn học sinh còn gặp trục trặc về công nghệ.

“Có một nghiên cứu đã chỉ ra rằng, người học có khả năng dự báo chính xác giáo viên dạy tốt hay không tốt trong khoảng thời gian 30 giây thông qua nguồn năng lượng và ánh mắt của giáo viên. Trong 30 giây đầu tiên, giáo viên cần tạo được niềm tin cho học sinh và truyền nguồn năng lượng làm cho học sinh có niềm tin vào khả năng giảng dạy của mình. Có như vậy, giáo viên mới thu hút được học sinh tham gia với lớp học trực tuyến” – TS Lê Phương Trường chia sẻ.

Cũng theo kinh nghiệm của TS Lê Phương Trường, các khóa học trực tuyến có sự phối hợp giữa 2 người dạy trở lên sẽ làm tăng tính tương tác. Các lớp học trực tuyến thường rất nhàm chán do thiếu sự tương tác giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh với nhau. Do đó, giáo viên phải thể hiện một nguồn năng lượng dồi dào, tạo tính tương tác thông qua ánh mắt và cử chỉ.