Covid-19 và câu chuyện của 38 bộ não, 87 lá phổi và 42 trái tim

Trong bối cảnh dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, những nghiên cứu trên người chết thắp lên hy vọng có thể cứu được những người sống.

Khi nhà bệnh lý học Amy Rapkiewicz khám nghiệm tử thi những nạn nhân nhiễm virus corona, bà phát hiện ra những thương tổn đối với các cơ quan như phổi, thận và gan khá tương đồng với báo cáo của bác sĩ trong nhiều tháng qua.

Nhưng có gì đó không đúng lắm.

Bác sĩ Rapkiewicz, người chỉ đạo quá trình khám nghiệm tại Trung tâm y tế Langone thuộc Đại học New York, nhận thấy rằng một vài cơ quan xuất hiện rất nhiều tế bào vốn hiếm khi được tìm thấy ở những bộ phận đó. Bà chưa từng gặp hiện tượng đó bao giờ, nhưng cảm giác quen thuộc một cách mơ hồ.

Phòng kiểm tra tại nhà xác ở Phòng pháp y tại hạt Franklin ở Columbus, Ohio. Ảnh: Washington Post.

Rapkiewicz lục vội những cuốn sách về lịch sử y khoa mà bà có, sau đó nhận ra những dấu hiệu tương tự cũng từng được ghi nhận trên một bệnh nhân sốt xuất huyết vào thập niên 1960 của thế kỷ trước.

Bà biết rằng nguyên nhân gây ra bệnh sốt xuất huyết là do loại virus có trong muỗi nhiệt đới phá hủy các tế bào sản sinh tiểu cầu, dẫn đến việc mất máu không kiểm soát được. Virus corona chủng mới dường như gây ra những tác động tương tự nhưng ở mức độ nghiêm trọng hơn, gây ra chứng đông máu nguy hiểm.

Rapkiewicz đã rất bối rối: “Covid-19 và sốt xuất huyết nghe có vẻ rất khác nhau, nhưng những tế bào phát hiện được lại rất giống nhau”.

Bác sĩ Amy Rapkiewicz. Ảnh: NYU.

Khám nghiệm tử thi từ lâu là phương pháp được dùng nhiều trong việc nghiên cứu về những chủng bệnh mới, từ HIV/AIDS đến Ebola hay sốt Lassa. Cộng đồng y khoa trên thế giới đang kỳ vọng phương pháp này cũng sẽ tạo ra những đột phá trong quá trình tiếp cận bệnh viêm phổi cấp do virus corona chủng mới gây ra. Trong bối cảnh vaccine đặc trị vẫn còn là một điều xa vời, khám nghiệm tử thi đang trở thành nguồn thông tin quan trọng để nghiên cứu những phác đồ điều trị khả thi trong thời điểm hiện tại.

Khi đại dịch đổ bộ vào nước Mỹ vào cuối tháng 3, các hệ thống bệnh viện căng sức ra để chống chọi với dịch bệnh và cứu sống nhiều người nhất có thể, do đó không thể tập trung nguồn lực vào tìm hiểu nguyên nhân gây ra những cái chết.

Nhưng vào giai đoạn cuối tháng 5 – đầu tháng 6, những báo cáo đầu tiên từ những trường hợp tử vong, độ tuổi từ 32 đến 90, đã được đem ra nghiên cứu. Những cuộc điều tra đã xác nhận một số linh cảm ban đầu của chúng ta về đại dịch này là tương đối chính xác, nhưng đồng thời cũng bác bỏ nhiều giả định sai lầm và dần vén màn những bí ẩn.

Một trong số những phát hiện quan trọng và được nhiều nhà nghiên cứu nhất trí là sự xác nhận phổi là cơ quan bị virus tấn công dữ dội nhất. Mầm bệnh cũng được tìm thấy trong não, thận, gan, đường tiêu hóa, lá lách và trong các tế bào nội mô nối các mạch máu. Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện máu đông ở nhiều cơ quan khác trên cơ thể người chết.

Nhưng não và tim là hai bộ phận khiến đội ngũ nghiên cứu không khỏi bất ngờ.

“Có những thứ chúng ta chưa thấy hết,” phó giáo sư bệnh lý học Mary Fowkes nói. Bà là thành viên nhóm nghiên cứu tại Trung tâm y tế Mount Sinai, đã thực hiện khám nghiệm tử thi trên 67 bệnh nhân Covid-19.

Phó giáo sư Mary Fowkes. Ảnh: Twitter.

Dựa trên những báo cáo có được về các triệu chứng thần kinh liên quan đến virus corona, bà Fowkes trông đợi rằng sẽ tìm thấy trong não bệnh nhân virus hoặc những tổn thương dạng viêm, hoặc cả hai. Và quả thực là có, nhưng rất ít.

Về tim, nhiều bác sỹ đã cảnh báo trong nhiều tháng về một biến chứng tim, nghi là viêm cơ tim hoặc khả năng là xơ cứng thành cơ tim. Nhưng đội khám nghiệm ngạc nhiên rằng không có dấu vết nào của những hội chứng kể trên được tìm thấy trong tim của các nạn nhân Covid-19.

Các nhà nghiên cứu cho biết vẫn còn một phát hiện bất ngờ khác, đó là sự thiếu hụt oxy lên não và sự hình thành các cục máu đông có thể diễn ra từ rất sớm trong quá trình chuyển biến của bệnh. Điều này có ý nghĩa quan trọng đối với những bệnh nhân Covid-19 điều trị tại nhà.

Những phát hiện đầu tiên được công bố trong bối cảnh các ca nhiễm mới ở Mỹ chạm đỉnh và nhiều người cho rằng việc gỡ bỏ quy định giãn cách xã hội ở các bang miền nam và miền tây là quá sớm. Một nghiên cứu mới chỉ ra rằng khoảng 22% dân số nước Mỹ, bao gồm 72 triệu người ở Mỹ và hơn 1,6 tỷ người ở khắp nơi trên thế giới, sẽ không có khả năng chống chọi nếu nhiễm virus.

Cục máu đông li ti trong phổi

Việc khám nghiệm tử thi thậm chí có thể tái tạo lại diễn biến tự nhiện của bệnh. Để bảo vệ những nhà bệnh lý học tham gia giải phẫu và tránh phát tán virus vào trong không khí, đội ngũ tham gia nghiên cứu sử dụng những thiết bị đặc biệt để thu giữ nội tạng và nhúng chúng vào dung dịch khử trùng trong vài tuần trước khi đem ra nghiên cứu.

Sau đó, các nhà nghiên cứu còn phải phân loại các cơ quan và thu thập các mẩu mô rất nhỏ để quan sát dưới các loại kính hiển vi.

Một trong những nghiên cứu đầu tiên được công bố của Mỹ là vào ngày 10/4 ở New Orleans, được thực hiện trên tử thi của một nạn nhân 44 tuổi điều trị tại Trung tâm y tế LSU. Richard Vander Heide, người có 26 năm kinh nghiệm trong việc khám nghiệm tử thi, đã không khỏi ngạc nhiên khi cắt những lá phổi ra và phát hiện hàng trăm, thậm chí hàng nghìn cục máu đông li ti.

“Tôi sẽ không bao giờ quên ngày hôm đó được. Tôi nói với mọi người rằng ‘Điều này rất bất thường. Tôi chưa bao giờ thấy điều gì tương tự thế này cả’”. Khi chuyển sang khám nghiệm bệnh nhân tiếp theo, ông nhanh chóng nhận ra những dấu hiệu tương tự.

Bác sĩ Richard Vander Heide. Ảnh: LSU Health.

Các phát hiện này khiến nhiều bệnh viện xôn xao, hệ quả là nhiều bác sĩ điều trị Covid-19 bắt đầu truyền chất làm loãng máu cho các bệnh nhân nhiễm virus corona. Giờ đây, phương pháp này đã trở nên phổ biến.

Nhiều báo cáo từ quá trình khám nghiệm phổi của các bệnh nhân Covid-19 từ Trung tâm y tế Mount Sinai, Trường Y Harvard và các nhà nghiên cứu đến từ Đức cũng cho ra kết quả tương tự về chứng đông máu.

Gần đây nhất, một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Lancet’s eClinicalMedicine vào tháng 6 phát hiện chứng đông máu bất thường trong tim, thận, gan và phổi của 7 bệnh nhân. Từ đó, tác giả của nghiên cứu nói trên suy luận rằng đây có thể chính là nguyên nhân gây ra chứng suy đa tạng ở bệnh nhân Covid-19.

Các tế bào tim

Một báo cáo từ Trung Quốc cho biết lượng lớn bệnh nhân Covid-19 được điều trị ở nước này có dấu hiệu viêm cơ tim, khả năng cao dẫn đến tử vong đột ngột. Sự dày lên của cơ tim khiến cơ quan này không thể bơm máu hiệu quả như lúc khỏe mạnh được.

Bà Fowkes từ Mount Sinai và đồng nghiệp Clare Bryce cho biết họ tùm thấy một số dấu hiệu viêm nhẹ trên bề mặt tim nhưng lại không có vẻ giống với chứng viêm cơ tim.

Bà Rapkiewicz, sau khi nghiên cứu 7 trái tim của những người chết do virus corona, đã ngạc nhiên khi phát hiện ra sự dư thừa một loại tế bào hiếm tên megakaryocytes trong các mẫu tim này. Những tế bào này sản sinh ra tiểu cầu có vai trò kiểm soát sự đông máu, vốn chỉ tồn tại trong phổi và tủy xương.

Khi quay lại kiểm tra phổi của những nạn nhân Covid-19, bà phát hiện ra các tế bào megakarycocytes cũng xuất hiện ở cơ quan này với số lượng lớn.

“Tôi chưa từng gặp trường hợp nào tương tự thế cả,” bà Rapkiewicz nói. “Việc các tế bào megakarycocytes xuất hiện ở tim thực sự đáng ngạc nhiên”.

Các khu mộ mới tại nghĩa trang Nossa Senhora Aparecida ở Manaus, Brazil. Ảnh: AFP.

Những tác động lên não và hệ thần kinh

Trong số những triệu chứng của Covid-19, những tác động của bệnh này lên não là một trong những điều khiến bệnh nhân cảm thấy khó chịu nhất. Các bệnh nhân đã mô tả sự suy yếu thần kinh, bao gồm cả chứng mất khứu giác và vị giác, tâm trạng thất thường, đột quỵ, co giật thậm chí mê sảng.

Một nghiên cứu từ Trung Quốc công bố trên Tạp chí Thần kinh học BMJ hồi tháng 3 cho biết khoảng 25 trong tổng số 133 bệnh nhân có vấn đề về thần kinh, từ buồn ngủ không kiểm soát đến hô mê. Các tình trạng này thường được liệt vào nhóm rối loạn ý thức.

Vào tháng 6, các nhà khoa học ở Pháp báo cáo rằng 84% bệnh nhân được chăm sóc y tế đặc biệt có những triệu chứng suy giảm thần kinh và một phần ba trong số họ có vấn đề về xác định phương hướng sau khi xuất viện. Cũng trong tháng 6, các nhà nghiên cứu ở Anh phát hiện ra rằng 57 trong số 125 bệnh nhân nhiễm virus corona có chẩn đoán thần kinh đã trải qua đột quỵ do các cục máu đông trong não và 39 người bị rối loạn tâm trạng hết sức thất thường.

Dựa trên dữ liệu từ các báo cáo kể trên, nhà thần kinh học tại bệnh viện Brigham & Women ở Boston là ông Isaac Solomon đã tiến hành điều tra một cách có hệ thống để tìm ra nơi virus thâm nhập vào não. Ông khám nghiệm tử thi của 18 nạn nhân Covid-19 và lấy lát cắt của các khu vực vỏ não, đồi thị, hạch nền và các vùng não khác, mỗi lát cắt được dựng thành một lưới ba chiều.

Solomon chỉ tìm thấy các đoạn virus ở một số vùng nào và không thể khẳng định liệu chúng là tàn dư của virus đã chết hay là virus đang hoạt động sau khi bệnh nhân đã chết. Chỉ tìm thấy những túi viêm nhỏ nhưng tổn thương cho não là rất lớn vì sự thiếu hụt oxy mà chúng gây ra. Ông cũng cho biết thêm là những dấu hiệu này rất giống nhau, kể cả đối với những bệnh nhân được chăm sóc đặc biệt hay những người đột tử do virus.

“Chúng tôi đã rất ngạc nhiên,” ông Solomon nói.

Khi não không nhận đủ oxy, các tế bào thần kinh sẽ chết và không thể phục hồi. Ở một mức độ nhất định, não người có thể bù đắp những mất mát này nhưng đến thời điểm tổn thương não trở nên quá nghiêm trọng và lan rộng đến mức các chức năng của não bộ bị suy giảm đáng kể.

Nhà thần kinh học Isaac Solomon. Ảnh: Carribean News Service.

Ông Solomon cũng cho biết thêm là nếu virus không xâm nhập vào não với số lượng lớn thì việc phát triển thuốc đặc trị sẽ trở nên dễ dàng hơn, bởi quá trình điều trị sẽ trở nên khó khăn khi virus tràn lan trong cơ thể, tương tự những bệnh nhân HIV hay những người nhiễm virus tây sông Nile. Thêm vào đó, những phát hiện này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bổ sung oxy kịp thời nhằm ngăn ngừa những thương tổn không thể phục hồi đối với não bộ.

“Câu hỏi lớn đọng lại là những gì xảy ra với những bệnh nhân sống sót qua Covid-19. Liệu có những triệu chứng lâu dài trên não hay không?” ông Solomon đặt vấn đề.

Nhóm nghiên cứu từ Trung tâm y tế Mount Sinai cũng rất bối rối khi tìm thấy vô số cục máu đông li ti thay vì virus hay túi viêm khi khám nghiệm 20 bộ não của bệnh nhân Covid-19.

Rapkiewicz cho rằng còn quá sớm để biết liệu những khám phá mới nhất từ quá trình khám nghiệm tử thi có thể ứng dụng vào quá trình điều trị hay không. Tuy nhiên, thông tin từ những phát hiện này có ý nghĩa quan trọng trong việc tìm kiếm hướng tiếp cận mới đối với mầm bệnh đã giết chết hơn 500.000 người trên hành tinh chúng ta.

Chuyên gia tim mạch tại Đại học New York là Jeffrey Berger cho biết kết quả từ những cuộc khám nghiệm tử thi cho thấy các loại thuốc chống kết dính tiểu cầu kết hợp với chất làm loãng máu nhiều khả năng tạo ra đột phá trong quá trình điều trị bệnh nhân Covid-19, tuy nhiên vẫn cần tiến hành thử nghiệm lâm sàng trước khi đưa ra bất kỳ kết luận nào.

“Đây chỉ là một phần nhỏ trong bài toán lớn, chúng tôi còn phải học hỏi thêm nhiều thứ,” ông Berger nói. “Nhưng nếu có thể ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm và cứu sống được nhiều bệnh nhân đã phơi nhiễm virus, điều đó sẽ thay đổi mọi thứ”.