Chứng khoán hóa xử lý nợ xấu ngân hàng: Nghiên cứu kinh nghiệm của Hàn Quốc
Kế hoạch hành động Hà Nội vào năm 2000 trong khuôn khổ ASEAN mà các nước thành viên cam kết thực hiện đã đưa ra phương án hợp tác về phát triển thị trường vốn bao gồm 11 điểm, trong đó có cam kết về thức đẩy sự phát triển của thị trường chứng khoán hóa.
Tuy nhiên, cho đến nay, chứng khoán hóa vẫn là một kỹ thuật mới đối với thị trường tài chính Việt Nam. Bài viết nghiên cứu kinh nghiệm xây dựng phát triển chứng khoán hóa tại Hàn Quốc và rút ra những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong quá trình tìm kiếm những giải pháp xử lý nợ xấu của nền kinh tế Việt Nam.
Ảnh minh họa. Nguồn: internet
Đặt vấn đề
Theo Ủy ban Giám sát Tài chính quốc gia, tỷ lệ nợ xấu của hệ thống tài chính Việt Nam trong năm 2018 là khoảng 2,4%. Việc xử lý nợ xấu sử dụng dự phòng rủi ro tín dụng chiếm 59,8%, thu nợ từ khách hàng chiếm 33,2%, bán phát mại tài sản chiếm 3%, còn lại là bằng các hình thức khác. Mặc dù, sử dụng quỹ dự phòng rủi ro là biện pháp xử lý nợ xấu đang được các tổ chức có liên quan vận dụng nhiều nhất, nhưng bản chất của giải pháp này vẫn là sử dụng nguồn lực nội tại của các tổ chức tín dụng.
Chứng khoán hóa có thể hiểu là một quá trình cơ cấu lại các tài sản tài chính mà theo đó các tài sản thế chấp khác nhau của những người đi vay được tập hợp và đóng gói bởi một tổ chức trung gian chuyên trách, sau đó, thông qua công tác định giá rủi ro của các tổ chức định mức tín nhiệm, những tài sản đó đảm bảo để phát hành các chứng khoán qua kênh của tổ chức bảo lãnh phát hành với mức giá và lãi suất hợp lý. Tương ứng tiề.n từ người mua các chứng khoán này sẽ được chuyển đến những trung gian tài chính để những trung gian này bù đắp vào các khoản cho vay thế chấp trước đó. Các loại tài sản có thể đem chứng khoán hóa rất đa dang nhưng phải đáp ứng được những tiêu chuẩn kỹ thuật và phải đạt được mức độ tương đồng nhất định trong cùng một nhóm tài sản mang đi đóng gói.
Sự cần thiết ứng dụng chứng khoán hóa ở Việt Nam đã được Chính phủ chính thức ghi nhận. Kế hoạch hành động Hà Nội vào năm 2000 trong khuôn khổ ASEAN mà các nước thành viên cam kết thực hiện đã đưa ra phương án hợp tác về phát triển thị trường vốn bao gồm 11 điểm, trong đó có cam kết về thúc đẩy sự phát triển của thị trường chứng khoán hóa. Đây là một cam kết quốc tế của Chính phủ về phát triển chứng khoán hóa ở Việt Nam và là căn cứ khẳng định việc ứng dụng chứng khoán hóa xử lý nợ xấu trong thời gian gần đây.
Kinh nghiệm phát triển chứng khoán hóa ở Hàn Quốc
Thị trường chứng khoán (TTCK) hóa ở Hàn Quốc hình thành và phát triển sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 1999, nhằm tái cấu trúc hệ thống tài chính mà cụ thể là chứng khoán hóa các khoản nợ xấu. Đến những năm 2000 – 2001, thị trường đã đạt được mức phát triển ổn định và chứng khoán hóa nhanh chóng trở thành một công cụ hỗ trợ cho các công ty huy động nguồn tài chính cần thiết để vượt qua khó khăn của giai đoạn hậu khủng hoảng. Khi TTCK hóa đã bước vào giai đoạn phát triển sâu hơn thì hoạt động này trở nên phổ biến thành một công cụ huy động tài chính hữu hiệu cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa, các tổ chức phát hành thẻ tín dụng, các định chế cung cấp các khoản vay thế chấp bất động sản và các khoản vay sinh viên… (Oh, 2008).
Chứng khoán hóa được các định chế tài chính Hàn Quốc coi như một công cụ tái cấu trúc các khoản nợ nói chung và đặc biệt các khoản nợ xấu nói riêng. Kinh nghiệm của Hàn Quốc cho thấy, kể từ khi ban hành Đạo luật ABS năm 1997, chứng khoán hóa đã trở thành một trong những kỹ thuật tài chính phổ biến nhất ở Hàn Quốc và khối lượng giao dịch thành công kể từ đó đã tăng theo cấp số nhân trong những năm qua (Lee, 2002).
Với 2 ưu thế cơ bản là khả năng chuyển đổi những tài sản kém thanh khoản thành các tài sản thanh khoản hơn và tạo ra những công cụ có độ tín nhiệm cao hơn từ những khoản nợ có độ tín nhiệm thấp (Gyntelberg, J. & E.M. Remolona, 2006), nên chứng khoán hóa được các định chế tài chính Hàn Quốc coi như một công cụ tái cấu trúc các khoản nợ nói chung và đặc biệt các khoản nợ xấu nói riêng. Thông qua việc chứng khoán hóa các khoản nợ xấu, các tổ chức tài chính Hàn Quốc không chỉ xử lý các nợ xấu một cách hiệu quả, mà còn nhanh chóng nhận được khoản tiề.n cần thiết để giảm bớt các nghĩa vụ nợ phải trả để tuân thủ các quy định chung. Để khắc phục những hậu quả của cuộc khủng hoảng năm 1997, tỷ lệ chứng khoán hóa nợ xấu trên tổng khối lượng chứng khoán hóa tại Hàn Quốc ngày càng gia tăng, lên tới khoảng 42,2% vào năm 1999 (Lee, 2002). Chứng khoán ABS được phát hành lần đầu tiên tại Hàn Quốc vào năm 1999 và có số lượng phát hành liên tục gia tăng nhanh cho đến năm 2001, nhưng sau đó có xu hướng giảm dần cho đến năm 2008. Chứng khoán ABS ít bị ảnh hưởng bởi khủng hoảng hơn các sản phẩm khác nên đã lý giải được hiện tượng số lượng phát hành của ABS, dù có xu hướng giảm nhưng vẫn còn khả quan cho tới năm 2009.
Khi nền kinh tế dần hồi phục, hoạt động chứng khoán hóa tại Hàn Quốc vẫn đóng vai trò như một biện pháp xử lý nợ xấu (Bank of Korea, 2017). Số lượng chứng khoán đảm bảo bằng bất động sản (ABS) vẫn tiếp tục gia tăng đáng kể. Khối lượng chứng khoán ABS trung bình hàng năm được phát hành là khoảng 40 – 60 nghìn tỷ Won trong vòng 7 năm vừa qua, đặc biệt năm 2015 lên tới 83 nghìn tỷ Won (Thomson Reuters, 2019). Những kết quả này một phần là do các cơ quan quản lý Hàn Quốc tiến hành các biện pháp hỗ trợ nhằm đảm bảo thị trường phát triển nhanh chóng nhưng vẫn nằm trong phạm vi có thể kiểm soát được. Dù ở giai đoạn này bản thân các ngân hàng thương mại Hàn Quốc có thể tự xử lý các khoản nợ xấu của mình một cách tương đối hiệu quả thì chứng khoán hóa vẫn được coi là một trong số các biện pháp được vận dụng nhiều nhất.
TTCK hóa Hàn Quốc hoạt động trên cơ sở 2 đạo luật cơ bản sau:
Video đang HOT
Thứ nhất, Đạo luật về Chứng khoán ABS được ban hành vào ngày 16/9/1998 nhằm tạo điều kiện tái cơ cấu hoặc xử lý các khoản nợ xấu của các tổ chức tài chính Hàn Quốc bị ảnh hưởng bởi cuộc khủng hoảng tài chính – tiề.n tệ châu Á giai đoạn 1997-1998.
Thứ hai, Đạo luật về Công ty Tài chính Nhà ở Hàn Quốc. Đạo luật này được ban hành vào ngày 31/12/2003 với mục tiêu tạo điều kiện để chứng khoán hóa các khoản vay thế chấp bất động sản và khoản cho vay sinh viên của Tập đoàn Tài chính Nhà ở Hàn Quốc, qua đó cung cấp nguồn vốn tài trợ dài hạn cho các khoản vay này.
Chứng khoán hóa tại Hàn Quốc từ trước tới nay chủ yếu tập trung thực hiện đối với các khoản vay thế chấp nhà ở, các khoản phải thu thẻ tín dụng, các khoản vay trả góp mua ô tô và các khoản phải thu liên quan dự án bất động sản. Các sản phẩm chứng khoán hóa của các nghĩa vụ cho vay thế chấp được xếp hạng tín nhiệm cao cũng đặc biệt hấp dẫn đối với các công ty bảo hiểm Hàn Quốc, do họ cam kết thanh toán mức bảo hiểm cao cho các khách hàng. Tuy nhiên, các sản phẩm chứng khoán hóa mới được giới thiệu gần đây tại Hàn Quốc như: Chứng khoán hóa các khoản phải thu thương mại nhượng quyền, các nghĩa vụ nợ được thế chấp hay các sản phẩm phái sinh cũng nhận được sự quan tâm đặc biệt của các nhà đầu tư.
TTCK hóa nội địa tại Hàn Quốc đã phát triển với những quy định quản lý hoàn chỉnh hàng đầu châu Á. Tuy nhiên, các giao dịch chứng khoán hóa xuyên biên giới vẫn còn khá ít với quy mô phát hành hàng năm tương đối nhỏ trung bình khoảng từ 2-3 tỷ USD (Asifma, 2018) và chủ yếu vẫn là phát hành riêng cho 1-3 nhà đầu tư (Bank of Korea, 2017) nên cũng khó thu hút được sự quan tâm của các nhà đầu tư quốc tế. Nguyên nhân là do các tổ chức khởi tạo có thể dễ dàng huy động nguồn vốn nội tệ bằng cách phát hành trái phiếu, cũng như Chính phủ Hàn Quốc khuyến khích các công ty Hàn Quốc giảm huy động bằng vốn ngoại tệ do lo ngại sự biến động thường xuyên của nền kinh tế toàn cầuua. Thêm vào đó, những quy định kiểm soát ngoại hối của Hàn Quốc khá khắt khe. Trên thực tế, những quy định này có thể gây khó khăn cho các nhà đầu tư nước ngoài nhưng mặt khác đã góp phần ổn định hệ thống tài chính Hàn Quốc vốn trước đó bị ảnh hưởng nặng nề bởi sự biến động của thị trường ngoại hối (Lee, 2002), (Thomson Reuters, 2019).
Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
Quá trình hình thành và phát triển TTCK hóa Hàn Quốc với tư cách là một trong những thị trường sôi động nhất khu vực châu Á – Thái Bình Dương là kinh nghiệm hữu ích cho những quốc gia đi sau, trong đó có Việt Nam. Theo đó, Việt Nam có thể nghiên cứu và rút ra những bài học đáng lưu ý. Cụ thể như sau:
Thứ nhất, TTCK hóa có thể hình thành và phát triển trên cơ sở ban hành một đạo Luật Quản lý hoạt động chứng khoán hóa thống nhất.
Chứng khoán hóa là quá trình phức tạp với sự tham gia của nhiều bên có liên quan. Vì vậy, việc ban hành một khung khổ pháp lý hướng dẫn cho hoạt động chứng khoán hóa là yếu tố cần thiết, góp phần tạo lập và phát triển TTCK hóa như trường hợp Hàn Quốc ban hành Đạo luật ABS. Đối với Việt Nam, việc cân nhắc ban hành một Luật Quản lý hoạt động chứng khoán hóa để tạo thành một khung khổ pháp lý mang tính hướng dẫn; đồng thời, thể hiện quyết tâm của Chính phủ trong việc thực hiện giải pháp này sẽ là động lực lớn thúc đẩy sự phát triển của TTCK hóa tại Việt Nam.
Thứ hai, Luật Quản lý hoạt động chứng khoán hóa nên liên kết chặt chẽ với các quy định hiện hành khác.
Tại Hàn Quốc, Đạo luật ABS có liên kết chặt chẽ với một số đạo luật khác của Hàn Quốc như Bộ luật Dân sự Hàn Quốc, Luật Kiểm soát về ưu đãi thuế và các luật dân sự chung khác để tránh những vướng mắc pháp lý đối với các giao dịch chứng khoán hóa hoặc giảm đến mức chấp nhận được. Đây là kinh nghiệm mà Việt Nam nên cân nhắc áp dụng vì nếu Luật Quản lý hoạt động chứng khoán hóa được liên kết với các luật dân sự khác sẽ cung cấp cho các bên có liên quan một văn bản quy phạm pháp luật tham chiếu tổng hợp hướng dẫn thực hiện các vấn đề có thể phát sinh liên quan tới quá trình chứng khoán hóa. Việc liên kết này sẽ làm rõ những ưu đãi mà các bên có liên quan được hưởng, qua đó góp phần tạo động lực cho hoạt động chứng khoán hóa phát triển nhanh chóng.
Thứ ba, cần hoàn thiện các điều kiện của thị trường.
Nhu cầu sử dụng chứng khoán hóa như một biện pháp xử lý nợ xấu là nét tương đồng của thị trường tài chính Việt Nam hiện nay với thị trường Hàn Quốc trước đây. Kinh nghiệm của Hàn Quốc cho thấy, nhu cầu thực tế của thị trường là một động lực thúc đẩy sự phát triển của TTCK hóa, tuy nhiên để triển khai hiệu quả giải pháp này cần hoàn thiện các điều kiện của thị trường. Quá trình chứng khoán hóa là phức tạp nên cần có cơ chế khuyến khích phát triển, đồng thời đảm bảo quản lý, giám sát chặt chẽ hoạt động của các bên có liên quan như: Tổ chức khởi tạo, tổ chức trung gian chuyên trách phát hành, tổ chức phục vụ, tổ chức ủy thác kinh doanh, nhà đầu tư và tổ chức xếp hạng tín nhiệm…
Xuất phát từ thực tiễn là quá trình xử lý nợ xấu tại Việt Nam thời gian qua vẫn chưa hoàn toàn triệt để nên chúng ta có thể cân nhắc để lựa chọn giải pháp chứng khoán hóa như một biện pháp mang tính thị trường hơn để xử lý nợ xấu cho hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam.
Tài liệu tham khảo:
1. ADB (2018), Asean 3 Bond market guide: Republic of Korea. Asean Development Bank;
2. Asifma. (2018), ASIFMA Securitisation in Asia 2018. Asifma;
3. Bank of Korea. (2017), The Financial Market in Korea. Seou: Bank of Korea;
4. Gyntelberg, J. & E.M. Remolona, (2006), Securitisation in Asia and the Pacific: implications for liquidity and credit risks. BIS Quaterly Review, June, 65-75;
5. He, D. (2004), The Role of KAMCO in Resolving Non-Performing Loans in the Republic of Korea. Washington D.C.: IMF;
6. Sustainalytics, (2018), Korea Housing Finance Corporation Social Covered Bond, Sustainalytics;
7. Thomson Reuters, (2019, June), Structured finance and securitisation in South Korea: overview, Retrieved from http://uk.practicallaw.com/6-381-1640?source=relatedcontent.
TS. Trần Thị Vân Anh
Theo Tapchitaichinh.vn
Đề nghị 'tấ.n côn.g' nhanh, mạnh vào tín dụng đen
Nợ xấu của hệ thống ngân hàng là từ các đại gia, chứ không phải do mấy khoản nợ "bèo" của những người nghèo, công nhân, nông dân mà ra.
"Làm chính sách cần có trái tim biết rung động vì người nghèo" - đó là khẳng định của ông Trương Văn Phước, thành viên của Tổ tư vấn kinh tế Thủ tướng, đưa ra tại tọa đàm khoa học với chủ đề "Thực trạng và tác động của tín dụng đối với công nhân tại các tỉnh phía nam" do Trung tâm nghiên cứu Việt Nam và Đông Nam Á, Ngân hàng LienVietPostBank và ĐH KHXH&NV phối hợp tổ chức vào chiều 1-11.
Khốn khổ vì thấp cổ bé họng
Theo ThS Phạm Thanh Thôi, Phó Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Việt Nam và Đông Nam Á, thu thập phiếu khảo sát của khoảng gần 200 công nhân tại bảy tỉnh phía nam gồm: TP.HCM, Hậu Giang, An Giang, Bình Thuận, Lâm Đồng, Bình Dương, Đồng Nai cho thấy nhu cầu về tín dụng của họ là rất cao. Cụ thể, có đến 98,7% công nhân được hỏi cho rằng các yếu tố về kinh tế, văn hóa, xã hội trong đời sống của công nhân đang có xu hướng gia tăng mức phụ thuộc vào các hợp đồng vay nợ. Do thu nhập 5-10 triệu/tháng chiếm tới 95% số người tham gia điều tra khảo sát. Trong khi số lượng người có tài sản thế chấp là nhà, đất chiếm tỉ lệ rất nhỏ. Mỗi khi gia đình có nhu cầu gấp về tiề.n mặt để giải quyết cho mục đích chi tiêu gia đình, giáo dục, sửa chữa nhà ở thì thường tìm đến vay "nóng" từ hội bạn cùng nghề, nhóm hụi với lãi suất cho vay ở mức chấp nhận được".
Cũng theo ông Thôi, trong năm năm qua mỗi khi cần tiề.n gấp người công nhân chọn hình thức vay tín chấp từ công ty tài chính chiếm 71,3%, vay từ cá nhân trong cộng đồng là 88,7%, vay thế chấp từ ngân hàng chỉ có 8,7%.
Đối với quy mô hợp đồng vay và lãi suất vay tín chấp cho thấy trong vòng năm năm qua số tiề.n vay nhiều nhất trong một lần với công ty tài chính từ 10-50 chiếm khoảng hơn 70%, từ 50-80 triệu đồng là 27%.
"Đáng chú ý là cách tính lãi của các công ty tài chính gồm dư nợ đầu kỳ, phí bảo hiểm khoản vay với lãi suất 3%-5%/tháng, tương đương 36%-60%/năm. Còn khi vay tại tín dụng đen thì lãi suất "thân quen" cũng đã là 50.000/1 triệu/ngày. Những nơi "chặt ché.m", lãi suất có thể lên tới 80.000-100.000 thậm chí 150.000/1 triệu đồng/ngày" - ông Thôi cho biết.
Tương tự, ông Trương Văn Phước, chia sẻ: "Từng có nhân viên công ty tài chính đã "chào" cho tôi mức lãi suất 40%/năm".
Lãi suất cho vay tín dụng đen cao "cắt cổ".
Cho vay người nghèo là cho vay an toàn nhất
Dù dễ thở hơn so với lãi suất tín dụng đen nhưng không phải người công nhân nào cũng tiếp cận vốn vay từ các ngân hàng hay công ty tài chính. Bằng chứng là có tới 89% số công nhân than phiền thủ tục nhiều quá, cần tài sản thế chấp, chậm giải ngân và đặc biệt là có tới 90,2% số người được hỏi kêu than rằng họ không thể có thời gian chạy đi đến các ngân hàng để cung cấp đầy đủ các giấy tờ, hồ sơ theo yêu cầu.
Từ đó, nhóm nghiên cứu đề tài cho rằng các đơn vị tham gia xây dựng chính sách cần tạo ra các giải pháp nhằm giúp thị trường tài chính năng động hơn, hệ thống tín dụng vi mô đáp ứng được nhu cầu vay nợ chính đáng và hợp pháp của người công nhân để sinh tồn và tạo dựng cuộc sống ổn định.
Chia sẻ tại tọa đàm, ông Nguyễn Đình Thắng, Chủ tịch HĐQT LienVietPostbank, cho biết: Đây mới chỉ là khảo sát đối với công nhân, vậy còn với những người nông dân ở các khu vực vùng sâu, vùng xa còn khó khăn thì sao? Để giải quyết được vấn đề này thì cần có sự chung tay của nhiều ban, ngành, chứ không chỉ riêng ngành ngân hàng.
Bên cạnh đó, ông Thắng cho rằng đối với vay tiêu dùng thì quan trọng nhất là phải đán.h giá được nhân thân của người đi vay , xác định xem họ có cờ bạc, có tiề.n án, tiề.n sự không, có sử dụng, buôn bán m-a túy không... Khi những yếu tố tiêu cực đó được loại trừ thì rủi ro đối với ngân hàng cũng sẽ giảm đi rất nhiều. Ngoài ra, chính sách nhà nước thì nên xem xét cái nào có thể xóa được, cái nào có thể sử dụng bằng quỹ dữ phòng... đồng thời đưa nợ xấu gây ra từ những khoản cho vay của người nghèo ra ngoài nhóm nợ xấu nói chung của ngân hàng. Bởi hỗ trợ cho người nghèo, đẩy lùi tín dụng đen mà lại bị cộng dồn với rủi ro chung của TCTC để đán.h giá hạ hạn mức tín dụng thì nhiều ngân hàng sẽ chùn tay".
Ông Trương Văn Phước nhấn mạnh: Để tối đa hóa lợi nhuận, ngân hàng phải ưu tiên các hợp đồng mấy trăm tỉ, rồi mới tới hợp đồng vài triệu hay vài chục triệu. Hơn nữa cũng phải thẳng thắn với nhau là nợ xấu của hệ thống ngân hàng không phải là do mấy người nghèo, người công nhân, nông dân vay tiề.n, mà là do các đại gia gây nên. Cho nên chúng ta có thực lòng giúp đỡ những người yếu thế hay không? Chúng ta cần "tấ.n côn.g" nhanh vào tín dụng đen, bởi nó đã xâm thực người yếu thế trong xã hội. Có những cái giúp căn cơ song có những cái phải giúp bằng thực tiễn. Đó chính là thiết lập trần lãi suất cho vay đối với các công ty tài chính và tạo điều kiện cho các tổ chức tín dụng thành lập nên các công ty tài chính. Đồng thời, cơ quan nhà nước đảm bảo rằng nếu họ làm ăn đàng hoàng, không móc ngoặc để trục lợi thì không hình sự hóa khi phát sinh nợ xấu. Sự mất mát trong trường hợp này sẽ được bù đắp bằng các quỹ của tổ chức tín dụng".
"Để xử lý ở tầm quốc gia thì cần phải có chính sách tương thích với nó, có độ bao quát lớn mới có thể giải quyết được vấn đề. Cần xem quy mô tín dụng đen là bao nhiêu để từ đó có cái nhìn rõ ràng hơn về mặt chính sách" - ông Phước nhấn mạnh.
Theo Thùy Linh
Theo Pháp luật Tp Hồ Chí Minh
Nam A Bank: Đã hoàn tất mở mới 35 điểm kinh doanh, lợi nhuận 9 tháng tiếp tục tăng trưởng tốt Nam A Bank vừa công bố kết quả kinh doanh 9 tháng đầu năm 2019 với hàng loạt chỉ tiêu khả quan. Có được kết quả này là trong thời gian qua, Nam A Bank đã mở rộng mạng lưới, tăng cường "số hóa" sản phẩm dịch vụ và nâng cao trải nghiệm khách hàng. Vừa qua 2/3 chặng đường kinh doanh của...