Bức tranh sáng – tối hậu cổ phần hóa – Bài 4: Tổng công ty Sông Đà “bết bát” sau cổ phần hóa
L.T.S: Cổ phần hóa (CPH) giúp minh bạch thông tin doanh nghiệp, nâng cao hiệu quả trong hoạt động sử dụng vốn, sản xuất, kinh doanh. Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nhà nước nào sau khi “thay máu” cũng đều có những chuyển đổi tích cực. Hiện vẫn còn không ít doanh nghiệp nhà nước đang loay hoay trong việc lên phương án thực hiện nhiệm vụ chuyển đổi phương thức hoạt động, kinh doanh nhằm tối ưu hóa hoạt động cho doanh nghiệp nói riêng, góp phần tạo sự tăng trưởng chung cho nền kinh tế. Hai doanh nghiệp Báo Hải quan lần lượt giới thiệu trong loạt bài được xem là một trong những ví dụ cho thực tế này.
Nhiều khoản đầu tư ra ngoài của Công ty mẹ-Tổng công ty không mang lại cổ tức, lợi nhuận, thậm chí bị lỗ hoặc mất vốn đầu tư. Ảnh minh họa: ST
Doanh thu, lợi nhuận sụt giảm nghiêm trọng, gánh “trên vai” những khoản nợ khổng lồ hay vẫn còn dây dưa trong quyết toán vốn nhà nước tại DN… là những nét phác thảo không mấy khả quan về “ông lớn” Tổng công ty Sông Đà-CTCP sau cổ phần hóa (CPH).
“Nặng gánh” nợ nần
Những năm gần đây, nhắc tới Tổng công ty Sông Đà-CTCP, ấn tượng rõ nét nhất chính là hoạt động sản xuất, kinh doanh không mấy sáng sủa với những khoản nợ phải trả hàng chục nghìn tỷ đồng bủa vây.
Theo Báo cáo tài chính hợp nhất quý IV/2019 của đơn vị này, nợ phải trả tính đến ngày 31/12/2019 là hơn 20.148 tỷ đồng, chỉ giảm nhẹ so với con số hơn 21.150 tỷ đồng dịp đầu năm 2019.
So sánh với năm 2018, các chỉ tiêu cả về doanh thu, lợi nhuận của DN đều ghi nhận sụt giảm. Cụ thể như: Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ của Tổng công ty Sông Đà-CTCP đạt hơn 7.390 tỷ đồng, giảm hơn 612 tỷ đồng so với con số hơn 8.002 tỷ đồng của năm 2018. Tương tự, lợi nhuận gộp về bán hàng và cung cấp dịch vụ năm 2019 đạt hơn 1.617 tỷ đồng, giảm hơn 329 tỷ đồng so với con số hơn 1.946 tỷ đồng của năm 2018. Lợi nhuận sau thuế Thu nhập DN năm 2019 đạt trên 329 tỷ đồng, giảm trên 33 tỷ đồng so với hơn 362 tỷ đồng của năm 2018…
Lùi lại một chút có thể thấy, ngay trước năm 2019, hoạt động sản xuất, kinh doanh của Tổng công ty Sông Đà-CTCP cũng không mấy khả quan. DN này chính thức chuyển thành công ty cổ phần từ ngày 6/4/2018. Tuy nhiên, vốn nhà nước vẫn chiếm khoảng 99,79% vốn tại DN.
Theo báo cáo Bộ Tài chính gửi Bộ Xây dựng (tháng 12/2019) về tình hình tài chính và hiệu quả sản xuất kinh doanh năm 2018 của Tổng công ty Sông Đà-CTCP, tổng doanh thu năm 2018 của Công ty mẹ đạt 1.814 tỷ đồng, giảm 860 tỷ đồng so với năm 2017, tương đương mức giảm 32,2%. Lợi nhuận kế toán sau thuế Thu nhập DN năm 2018 chỉ đạt 22,4 tỷ đồng, giảm 145 tỷ đồng so với năm 2017, tương đương mức giảm tới 86,7%.
Còn theo báo cáo tài chính hợp nhất, tổng doanh thu năm 2018 của Tổng công ty đạt 6.312 tỷ đồng, giảm 3.397 tỷ đồng so với 2017, tương đương mức giảm 35%. Lợi nhuận kế toán sau thuế Thu nhập DN đạt 333,5 tỷ đồng, giảm 221 tỷ đồng so với 2017. “Qua các số liệu trên, có thể thấy kết quả sản xuất kinh doanh của Công ty mẹ chưa tương xứng với nguồn lực của Tổng công ty”, Bộ Tài chính đánh giá.
Video đang HOT
Về tình hình nợ phải thu và nợ phải trả của Tổng công ty, báo cáo của Bộ Tài chính nêu rõ: Tổng các khoản phải thu là 8.015 tỷ đồng, chiếm 51% tổng tài sản, gấp 1,77 lần vốn chủ sở hữu của Công ty mẹ – Tổng công ty. Trong khi đó, nợ phải trả của Tổng công ty lên đến 11.135 tỷ đồng. Hệ số nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu của Công ty mẹ – Tổng công ty tại thời điểm cuối năm 2018 là 2,46 lần; hệ số nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu của toàn Tổng công ty là 2,8 lần.
Bộ Tài chính nhận xét: “Tình hình công nợ của Công ty mẹ chủ yếu liên quan đến các khoản phải thu và phải trả trong tổ hợp Công ty mẹ với các công ty con và công ty liên kết. Do vậy, mặc dù các chỉ số cho thấy Công ty mẹ – Tổng công ty có khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro trong trường hợp các công ty con, công ty liên kết gặp khó khăn, không có khả năng thanh toán”.
Trao đổi với phóng viên Báo Hải quan, khi nhắc tới câu chuyện hiệu quả CPH DN nói chung và trường hợp của Tổng công ty Sông Đà-CTCP nói riêng, chuyên gia kinh tế Lê Quốc Phương nhìn nhận, một trong những lý do điển hình khiến không ít DN hoạt động “bết bát” sau CPH là bởi CPH còn mang tính hình thức. Hàm lượng vốn cổ phần hóa thấp, vốn nhà nước vẫn rất lớn. Sau cổ phần hóa, bộ máy, con người của DN vẫn giữ nguyên. Cơ chế hoạt động cũng gần như không thay đổi hoặc thay đổi rất ít.
Đầu tư kém hiệu quả
Trong báo cáo gửi tới Bộ Xây dựng, câu chuyện đầu tư của Tổng công ty Sông Đà-CPCP được Bộ Tài chính nhắc tới khá nhiều. Cụ thể năm 2018, tổng giá trị các khoản đầu tư tài chính dài hạn của Công ty mẹ – Tổng công ty Sông Đà là 6.226 tỷ đồng, đầu tư vào 38 DN, chiếm 39,7% tổng tài sản. Trong đó, đầu tư vào công ty con là hơn 3.500 tỷ đồng, đầu tư vào công ty liên doanh, liên kết là 2.561 tỷ đồng và đầu tư góp vốn vào đơn vị khác là 156 tỷ đồng. Cổ tức, lợi nhuận được chia từ các khoản đầu tư tài chính đạt 313 tỷ đồng, tỷ suất sinh lời không cao, đạt 5%.
Qua rà soát, Bộ Tài chính thấy rằng bên cạnh một số khoản đầu tư ra ngoài DN của Công ty mẹ mang lại hiệu quả như: Công ty CP Sông Đà 4, 5, 6, 9 ,10, Công ty Đầu tư và phát triển Điện San 3A…, còn một số khoản đầu tư không mang lại cổ tức, lợi nhuận với tổng giá trị 3.530 tỷ đồng (chiếm 56,7% tổng vốn đầu tư). Cụ thể đó là đầu tư vào Công ty CP Thủy điện Nậm Chiến, Công ty TNHH MTV Hạ tầng Sông Đà, Công ty CP Điện Việt Lào, Công ty CP Đầu tư Xây dựng và Phát triển đô thị Sông Đà…
Đáng chú ý, một số khoản đầu tư đã bị lỗ hoặc mất vốn như đầu tư vào Công ty CP Sông Đà 3, Công ty CP Phòng cháy chữa cháy và đầu tư xây dựng Sông Đà, Công ty CP Sông Đà 12, Công ty CP Cao su Phú Riềng Kratie… “Đây là những công ty có tình hình tài chính bết bát, tiềm ẩn nhiều rủi ro”, Bộ Tài chính đánh giá.
Ngoài ra, riêng về công tác CPH, Bộ Tài chính còn lưu ý, Tổng Công ty Sông Đà chính thức chuyển thành công ty cổ phần từ ngày 6/4/2018, tuy nhiên đến thời điểm tháng 12/2019 (quá 1 năm so với thời gian quy định), Bộ Xây dựng vẫn chưa thực hiện quyết toán vốn nhà nước tại Sông Đà. “Bộ Xây dựng phải chịu trách nhiệm về việc chậm trễ khi thực hiện nội dung này”, Bộ Tài chính chỉ rõ khi đề nghị Bộ Xây dựng khẩn trương hoàn tất việc quyết toán.
Bộ Tài chính cũng đề nghị Bộ Xây dựng khẩn trương thực hiện các kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước về nộp lợi nhuận còn lại phải nộp vào ngân sách (73,47 tỷ đồng), nộp về Quỹ hỗ trợ sắp xếp và phát triển DN khoản chênh lệch vốn Nhà nước tăng từ thời điểm xác định giá trị DN đến khi chính thức chuyển thành công ty cổ phần sau khi trừ các khoản chi theo đúng quy định và các khoản lãi phát sinh do chậm nộp; đề nghị Bộ Xây dựng quản lý và sử dụng vốn đầu tư ra ngoài DN đảm bảo hiệu quả đầu tư vốn; giám sát chặt chẽ tình hình hoạt động của Công ty CP Thủy điện Nậm Chiến, Công ty CP Điện Việt Lào, Công ty CP Sông Đà 3… để có các giải pháp kịp thời”.
Trao đổi với phóng viên Báo Hải quan ngày 8/5, đại diện truyền thông của Tổng công ty Sông Đà-CTCP cho biết: DN này không thể đưa ngay ra phần phản hồi, bình luận cho những nội dung liên quan được Bộ Tài chính gửi tới Bộ Xây dựng mà cần thêm thời gian để bộ phận chuyên môn có thể xem xét, hoàn thiện nội dung trả lời phù hợp. Báo Hải quan sẽ tiếp tục cập nhật về vấn đề này.
Bức tranh sáng - tối hậu cổ phần hóa: Bài 1: Đằng sau con số 13% doanh nghiệp thua lỗ
Kể từ thời điểm Việt Nam bắt đầu thí điểm cổ phần hóa (CPH) từ năm 1992, đến nay công cuộc tái cấu trúc doanh nghiệp Nhà nước đã trải qua nhiều thăng trầm. Bức tranh hậu CPH bên cạnh những kết quả đạt được vẫn còn nhiều tồn tại. Báo Hải quan khởi đăng loạt bài viết, như một vài "lát cắt" về hậu CPH của một số doanh nghiệp - thành công có, thất bại có, bất ổn có - với mong muốn chặng đường tiếp theo có những chuyển động và sự kết nối nhịp nhàng giữa các chủ thể tham gia, đặc biệt là trong một hành lang pháp lý đầy đủ để đạt mục tiêu đề ra.
Hoạt động của các DNNN nói chung và doanh nghiệp sau CPH nói riêng vẫn có xu hướng tăng trưởng ổn định. Ảnh: ST
Hoạt động của doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) có thể ví như một bức tranh đa sắc màu. Trên bức tranh ấy, tổng tài sản, vốn chủ sở hữu, tổng doanh thu, lãi trước thuế và số tiền nộp ngân sách đều tăng trưởng là mảng sáng minh chứng rõ ràng nhất cho việc các DNNN đang hoạt động có hiệu quả, đặc biệt là các doanh nghiệp sau khi cổ phần hóa (CPH), thoái vốn. Tuy vậy, tỷ lệ mảng tối với những con số thua lỗ, thất thoát, nợ nần cũng không hề nhỏ.
Có tăng trưởng
Kết thúc năm tài chính 2018 (được Bộ Tài chính công bố cuối năm 2019), cả nước có tổng cộng 855 DNNN, bao gồm 505 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ; 350 doanh nghiệp có cổ phần, vốn góp của Nhà nước. Thống kê từ báo cáo của các cơ quan đại diện chủ sở hữu, tổng vốn nhà nước đang đầu tư tại 855 doanh nghiệp là 1,53 triệu tỷ đồng, tăng 6% so với thực hiện năm tài chính 2017. Trong đó, doanh nghiệp 100% vốn nhà nước là 1,36 triệu tỷ đồng; doanh nghiệp có vốn nhà nước là 164,134 nghìn tỷ đồng. Tổng tài sản của các doanh nghiệp có vốn nhà nước đạt 3,71 triệu tỷ đồng, tăng 2% so với thực hiện năm trước đó. Trong khi đó, 505 DNNN nắm giữ 100% vốn có tổng tài sản đạt 2,9 triệu tỷ đồng, tăng 2%. Tỷ trọng tài sản cố định bình quân chiếm 39% tổng tài sản. Còn vốn chủ sở hữu của DNNN là trên 1,3 triệu tỷ đồng, tăng 5%.
Cũng theo thống kê này, năm tài chính 2018, tổng doanh thu của các DNNN đạt 1,56 triệu tỷ đồng, tăng 9%. Lãi phát sinh trước thuế của các DNNN đạt 165,752 nghìn tỷ đồng, tăng 3%. Tỷ suất lợi nhuận trước thuế Thu nhập doanh nghiệp/vốn chủ sở hữu bình quân chung của các DNNN năm 2018 là 12%. Tỷ suất lợi nhuận trước thuế Thu nhập doanh nghiệp/tổng tài sản bình quân chung chung của các DNNN năm 2018 là 6%. Hai tỷ lệ này tương đương năm 2017.
Ông Đặng Quyết Tiến - Cục trưởng Cục Tài chính doanh nghiệp, Bộ Tài chính cho biết thêm: Năm 2018, DNNN đã nộp về ngân sách nhà nước gần 268 nghìn tỷ đồng, tăng 5% so với thực hiện năm 2017, chủ yếu thu từ hoạt động kinh doanh nội địa, chiếm 76% tổng số phát sinh phải nộp ngân sách của các DNNN. Những số liệu đó chứng minh rằng: Hoạt động của các DNNN nói chung và doanh nghiệp sau CPH nói riêng vẫn có xu hướng tăng trưởng ổn định; tỷ lệ vốn nhà nước góp tại các công ty cổ phần có xu hướng dịch chuyển gắn liền với quá trình tái cơ cấu, CPH DNNN. Nhà nước chỉ còn nắm giữ trên 50% vốn điều lệ tại 180 doanh nghiệp cổ phần, chủ yếu tập trung tại các tập đoàn, tổng công ty lớn và các doanh nghiệp cung ứng, sản phẩm, dịch vụ công ích sau khi thực hiện cổ phần hóa.
Phân tích dữ liệu thu thập từ hoạt động của khoảng 60-70% tổng số doanh nghiệp đã cổ phần hóa, thoái vốn Nhà nước từ 2005 đến nay có thể thấy, sau khi Nhà nước rút vốn khỏi các doanh nghiệp, dù dưới hình thức thoái vốn hay cổ phần hóa để nhà đầu tư ngoài tham gia doanh nghiệp, hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp cải thiện lên khá nhiều. ROE (lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu) trung bình 3 năm sau thoái vốn là 15,4% trong khi trước khi thoái vốn là 12,4%. Tương tự ROA (tỷ suất lợi nhuận trên tài sản) trung bình trước thoái vốn là 1,5% trong khi sau thoái vốn ở mức 1,6%.
(Nguồn: Báo cáo của nhóm nghiên cứu Công ty CP Chứng khoán Yuanta Việt Nam đánh giá hiệu quả doanh nghiệp sau cổ phần hóa, thoái vốn)
Đồng tình với kết quả đề cập ở trên, ông Nguyễn Hồng Hiển - Vụ trưởng Vụ Công nghệ hạ tầng - Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp cho rằng: Mặc dù còn nhiều vướng mắc nhưng thực tế cho thấy việc tái cơ cấu đã giúp nhiều DNNN gần như được "thay máu" với những kết quả kinh doanh đáng ngạc nhiên.
Một ví dụ dễ thấy chính là Tập đoàn Bưu chính viễn thông Việt Nam (VNPT), sau 5 năm tái cơ cấu, đã chuyển đổi từ doanh nghiệp thuần viễn thông sang kinh doanh viễn thông - công nghệ. Trong thời gian qua, VNPT liên tục duy trì tốc độ tăng lợi nhuận bình quân trên 20%/năm, tổng doanh thu đạt hơn 265,8 tỷ đồng.
Hay như Vinamilk, năm 2003 tiến hành CPH, năm 2006 niêm yết trên thị trường chứng khoán, từ một doanh nghiệp với số vốn 1.590 tỷ đồng, sau 18 năm vốn hóa của doanh nghiệp đã lên tới 202.907 tỷ đồng, tăng tới 200 lần. Kết quả kinh doanh năm 2019 của Vinamilk ghi nhận 56.400 tỷ đồng tổng doanh thu với 12.796 tỷ đồng lợi nhuận trước thuế.
Tổng công ty Thương mại Hà Nội - Công ty Cổ phần (Hapro) cũng là một điển hình của "điểm sáng" sau CPH. Năm 2019, lợi nhuận trước thuế của doanh nghiệp này đạt 141 tỷ đồng, gấp 6,5 lần so với năm 2018 và gấp 10 lần so với năm 2017 (năm trước CPH). Tổng kim ngạch XK của Hapro đạt gần 60 triệu USD với trên 40.000 tấn hàng hóa các loại.
Một góc nhìn khác
Đánh giá chung là khá tích cực song cũng cần thẳng thắn thừa nhận vẫn còn tồn tại nhiều doanh nghiệp, nhiều dự án có tình hình kinh doanh không tốt, gây thua lỗ và thất thoát lãng phí. Chẳng hạn như Tổng công ty Sông Đà - Công ty Cổ phần. Doanh nghiệp này chính thức chuyển thành công ty cổ phần từ 6/4/2018. Đến hết năm 2019, số nợ phải trả của Sông Đà lên tới 20.148 tỷ đồng. So sánh với năm 2018, các chỉ tiêu cả về doanh thu, lợi nhuận đều ghi nhận sự sụt giảm. Cụ thể, doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ giảm 612 tỷ đồng; lợi nhuận gộp giảm 329 tỷ đồng; lợi nhuận sau thuế giảm 33 tỷ đồng,...
Nhắc đến tiêu cực thì không thể quên câu chuyện đắt giá của Cảng Quy Nhơn. Việc CPH doanh nghiệp này được bắt đầu từ tháng 7/2013. Những tưởng với việc nằm trong quy hoạch hệ thống cảng biển để thực hiện "Chiến lược biển Việt Nam" đến năm 2020; với khối tài sản "vàng" đồ sộ, việc CPH Cảng Quy Nhơn sẽ là một thương vụ lớn, mang về nhiều lợi ích cho Nhà nước. Tuy nhiên, có lẽ do lợi ích quá lớn dẫn đến quá trình CPH doanh nghiệp này xảy ra nhiều sai phạm, chỉ trong một thời gian ngắn, một cảng biến vốn thuộc sở hữu Nhà nước nhanh chóng trở thành 100% vốn tư nhân với giá "rẻ như cho". Tại Thông báo Kết luận thanh tra việc cổ phần hóa Cảng Quy Nhơn, ngày 17/9/2018 của Thanh tra Chính phủ đã chỉ rõ: Trong việc cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại Cảng Quy Nhơn, Bộ Giao thông vận tải , Vinaline, Ban Chỉ đạo cổ phần hóa, Tổ giúp việc, Công ty TNHH MTV Cảng Quy Nhơn và các cơ quan, đơn vị có liên quan đã để xảy ra nhiều khuyết điểm, vi phạm.
Tính từ năm 2016 đến tháng 2/2020, đã có 174 doanh nghiệp được cấp có thẩm quyền phê duyệt phương án CPH với tổng giá trị doanh nghiệp là 443,126 nghìn tỷ đồng, trong đó giá trị vốn nhà nước là 206,748 nghìn tỷ đồng. Lũy kế từ năm 2017 đến tháng 2/2020, thoái vốn nhà nước tại 96 đơn vị thuộc Quyết định số 1232/QĐ-TTg ngày 17/8/2017 của Thủ tướng Chính phủ với giá trị 4,783 nghìn tỷ đồng, thu về 9,185 nghìn tỷ đồng.
Xung quanh vấn đề này, lãnh đạo Cục Tài chính doanh nghiệp, Bộ Tài chính chia sẻ một vài con số: Trong năm 2018 có đến 110/855 doanh nghiệp có kết quả kinh doanh thua lỗ, chiếm 13% tổng số DNNN. Khối tập đoàn, tổng công ty, công ty mẹ - con cổ phần có tổng số nợ phải trả theo số liệu báo cáo hợp nhất là 351,733 nghìn tỷ đồng, chiếm 88,6% tổng số nợ phải trả của các doanh nghiệp cổ phần. Theo báo cáo hợp nhất của các doanh nghiệp cổ phần thì có 59 doanh nghiệp với tổng số lỗ phát sinh là 3,2 nghìn tỷ đồng. Tính riêng công ty mẹ, có 3 công ty mẹ có lỗ phát sinh với giá trị gần 2,4 nghìn tỷ đồng.
Việc báo cáo giám sát của các chủ sở hữu với doanh nghiệp cũng còn chưa nghiêm. Còn tình trạng chậm trễ gửi Báo cáo kết quả giám sát tài chính đối với DNNN và doanh nghiệp có vốn nhà nước; Báo cáo đánh giá hiệu quả hoạt động và xếp loại doanh nghiệp.
Một số tồn tại khác là sau CPH còn nhiều doanh nghiệp chậm đăng ký giao dịch, niêm yết trên thị trường chứng khoán đã làm ảnh hưởng đến tính công khai, minh bạch của thị trường. Đồng thời, chậm đổi mới công tác quản trị doanh nghiệp sau CPH theo thông lệ và chuẩn mực của các doanh nghiệp trên thị trường chứng khoán, cũng như hạn chế công tác giám sát của toàn xã hội đối với hoạt động của các doanh nghiệp này - ông Đặng Quyết Tiến đề cập thêm.
Tại kỳ họp Quốc hội thứ 8 (tháng 10/2019), Ủy ban Kinh tế của Quốc hội đã có báo cáo thẩm tra về hoạt động đầu tư, quản lý, sử dụng vốn nhà nước tại doanh nghiệp trong phạm vi toàn quốc năm 2018. Trong đó đề nghị làm rõ trách nhiệm và xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật những vi phạm của các tổ chức, cá nhân liên quan để xảy ra tình trạng DNNN, dự án đầu tư thua lỗ, thất thoát, lãng phí lớn; không sử dụng ngân sách nhà nước để xử lý thua lỗ của doanh nghiệp.
Nợ 11 ngàn tỷ, Bộ Tài chính cảnh báo Tổng công ty Sông Đà Tổng công ty Sông Đà chính thức chuyển thành công ty cổ phần từ ngày 6/4/2018. Tuy nhiên, đến nay tình hình tài chính vẫn không mấy sáng sủa. Bộ Tài chính vừa có báo cáo tình hình tài chính và hiệu quả sản xuất kinh doanh năm 2018 của Tổng công ty Sông Đà. Theo đó, tổng doanh thu năm 2018 của...