Biden vỡ mộng đối ngoại trong ‘tháng trăng mật’
Khi tranh cử, Biden vạch kế hoạch đầy tham vọng để đưa Mỹ trở lại vũ đài thế giới. Nhưng những lời hứa đó đối mặt thực tế phũ phàng khi ông đắc cử.
Cách xử lý vấn đề Iran và Arab Saudi của Tổng thống Mỹ Joe Biden trong tháng đầu tại nhiệm đã cho thấy rằng những kế hoạch, cam kết ban đầu trong chiến dịch tranh cử không phải lúc nào cũng có thể sống sót khi ứng viên lên nắm quyền.
Khi chạy đua vào Nhà Trắng, Biden hứa sẽ nhanh chóng đưa Mỹ quay lại thỏa thuận hạt nhân Iran. Ông hy vọng sử dụng cuộc đàm phán như đòn bẩy để kiềm chế các hành vi gây hấn khác của Tehran, như chương trình tên lửa đạn đạo đang được phát triển, theo Alex Ward, biên tập viên của Vox.
Trong bài phát biểu vận động tranh cử hồi tháng 7/2019, Biden đã nói rõ ràng về những gì ông muốn đạt được với Iran nếu đắc cử tổng thống.
“Nếu Tehran trở lại tuân thủ thỏa thuận, tôi sẽ tái tham gia và làm việc với đồng minh để củng cố, gia hạn nó, đồng thời đẩy lùi hiệu quả các hành động gây bất ổn khác của Iran”, Biden nói tại Đại học New York, ám chỉ tới chương trình tên lửa và hỗ trợ các nhóm dân quân thân Iran và khủng bố.
Khi vào Nhà Trắng, nhóm của Biden tiếp tục giữ lập trường rằng để Mỹ tái tham gia thỏa thuận, Iran phải tuân thủ các giới hạn của hiệp ước phát triển hạt nhân. Tehran sẽ phải giảm việc làm giàu uranium xuống mức giới hạn được quy định trong thỏa thuận trước khi muốn Mỹ dỡ bỏ bất kỳ biện pháp trừng phạt nào.
Nhưng chính phủ Mỹ vẫn mở cánh cửa đàm phán khi chấp nhận đề nghị tổ chức các cuộc đàm phán với Tehran, trong đó Liên minh châu Âu (EU) làm trung gian. Tuy nhiên, Iran tỏ ra không hào hứng với đề nghị này. Tehran nói rằng Mỹ phải dỡ lệnh trừng phạt trước khi thảo luận tái tham gia thỏa thuận hạt nhân.
Sau nhiều ngày cân nhắc đề nghị đàm phán với Mỹ của EU, Iran hôm 28/2 từ chối kế hoạch. “Đây chưa phải là thời gian phù hợp để đề xuất gặp gỡ không chính thức”, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran Saeed Khatibzadeh viết trên Twitter.
Fontenrose cho rằng đây chắc chắn không phải kịch bản mà nhóm của Biden nghĩ tới. “Iran, nước được hưởng lợi từ chính sách của Biden, đang dội gáo nước lạnh vào đầu ông ấy”, Fontenrose nói.
Dù hầu hết chuyên gia tin rằng Washington và Tehran cuối cùng sẽ trở lại thỏa thuận hạt nhân, điều mà chính quyền mới của Mỹ học được là các kế hoạch tốt nhất vẫn cần điều chỉnh lại.
“Chiến lược rõ ràng mà Biden đưa ra trong chiến dịch tranh cử chưa thể trở thành hiện thực trong tháng đầu nhiệm kỳ. Chúng tôi đã mất cơ hội để có một đòn bẩy mới như nhóm Biden từng mong đợi”, Kaleigh Thomas, chuyên gia về Iran tại Trung tâm An ninh Mỹ mới tại thủ đô Washington, nói.
Video đang HOT
Không chỉ cự tuyệt con đường đàm phán, Iran còn để các lực lượng ủy nhiệm phóng rocket vào người Mỹ ở Trung Đông. Thực tế này đã buộc Biden ra lệnh triển khai đòn tấn công quân sự đầu tiên trong nhiệm kỳ, nhắm vào nhóm dân quân thân Iran ở Syria.
Nhà Trắng hy vọng đòn không kích này sẽ giúp ngăn chặn các cuộc tấn công trong tương lai của dân quân thân Iran, nhưng vẫn mở cánh cửa đàm phán với Tehran.
Tổng thống Joe Biden trong cuộc họp ở Nhà Trắng hôm 3/2. Ảnh: NYTimes.
Một vấn đề chính sách đối ngoại nữa khiến Biden “vỡ mộng” là cách xử lý với Arab Saudi. Trong chiến dịch tranh cử, Biden từng chỉ trích Arab Saudi và cam kết bắt quốc gia này “trả giá” vì những vi phạm nhân quyền, trong đó có vụ sát hại nhà báo Jamal Khashoggi năm 2018.
Trong cuộc tranh luận của đảng Dân chủ vào tháng 11/2019, khi được hỏi có trừng phạt lãnh đạo cấp cao của Arab Saudi vì vụ sát hại Khashoggi hay không, Biden trả lời rõ ràng rằng “có”. Nhưng cam kết này đã không được thực hiện khi ông vào Nhà Trắng.
Nhưng khi quyết định công bố báo cáo tình báo Mỹ hôm 26/2, trong đó nhận định Thái tử Arab Saudi Mohammed bin Salman đã phê chuẩn kế hoạch sát hại Khashoggi, Biden không áp lệnh trừng phạt trực tiếp nào với Thái tử Mohammed. Thay vì ra lệnh trừng phạt, cấm nhập cảnh hay đóng băng tài sản, Tổng thống Mỹ đã đưa ra “lệnh cấm Khashoggi”, trong đó áp hạn chế thị thực với bất kỳ ai cố “bịt miệng” những người bất đồng chính kiến ở nước ngoài. Tuy nhiên, không rõ lệnh cấm này có bao gồm các nguyên thủ quốc gia hay không.
Tổng thống Mỹ và nhóm của ông dường như hài lòng với những gì đã làm để “hiệu chỉnh” mối quan hệ Mỹ – Arab Saudi. Một số người cho rằng hành động của chính quyền Biden vẫn được xem là “khiển trách nặng nề” đối với các lãnh đạo ở Riyadh.
Tổng thống Biden nói chuyện với lính Mỹ tại một trung tâm tiêm chủng ở Houston, Texas hôm 26/2. Ảnh: AP.
Tuy nhiên, một số khác cho rằng lý do nhóm của Biden không trừng phạt Thái thử Mohammed bin Salman là nhằm duy trì quan hệ đồng minh giữa hai nước. Đối với Mỹ, mối quan hệ với Arab Saudi đóng vai trò quan trọng trong kế hoạch bình ổn Syria và Iraq, đối phó với Iran và chống khủng bố trong khu vực. Ngoài ra, mối quan hệ này còn có thể giúp nền kinh tế Mỹ nhận được hàng tỷ đôla đầu tư từ Arab Saudi.
Nếu chính quyền Biden nhắm vào Thái tử Mohammed, người sẽ trở thành vua của Arab Saudi, Mỹ có thể tự tay phá hỏng các kế hoạch trên. Đây không phải là điều nhóm Biden muốn làm.
“Chúng tôi tin rằng có nhiều cách hiệu quả hơn để đảm bảo điều này không xảy ra lần nữa, đồng thời chừa đường để Mỹ và Arab Saudi có thể hợp tác trong các lĩnh vực có thỏa thuận chung”, Thư ký báo chí Nhà Trắng Jen Psaki nói với CNN hôm 28/2. “Ngoại giao chính là như vậy”.
Tuy nhiên, biên tập viên Ward nhận định bằng việc không giữ lời trong hai vấn đề chính sách đối ngoại quan trọng này, Biden đã hứng chỉ trích trong tháng đầu tại nhiệm, thời kỳ được coi là “tháng trăng mật” với các tổng thống Mỹ. Nhiều người quan ngại lựa chọn của ông có thể làm “phật ý” đồng minh và các nhà hoạt động.
“Họ đang cố tìm kiếm sự hài hòa giữa các lợi ích cạnh tranh”, Seth Binder, một quan chức của Dự án Dân chủ Trung Đông, nói. “Cố gắng làm hài lòng nhiều bên liên quan có thể sẽ khiến nhiều người trong số họ thất vọng”.
Biden không phải là người duy nhất rơi vào tình huống “tiền hậu bất nhất” giữa những cam kết khi tranh cử và thực tế khi nắm quyền. Cựu tổng thống Donald Trump từng cam kết chấm dứt các cuộc chiến của Mỹ ở Trung Đông, nhưng sau 4 năm, quân đội Mỹ vẫn chưa rút hết khỏi Syria, Iraq và Afghanistan, một phần do lo ngại về an ninh.
“Khi bạn bước vào và mọi thứ đều mới, bạn cần phải làm rối tung một chút và điều chỉnh lại”, Kirsten Fontenrose, quan chức giám sát về các vấn đề vùng Vịnh trong Hội đồng An ninh Quốc gia dưới thời Trump, cho biết.
Biden giải thích với quốc hội về lệnh không kích Syria
Biden gửi thư cho lãnh đạo quốc hội giải thích về lệnh không kích dân quân thân Iran tại Syria, sau khi bị một số nghị sĩ chỉ trích.
Trong thư gửi ngày 27/2, Tổng thống Mỹ Joe Biden cho biết vụ không kích nhằm vào cơ sở tại Syria của nhóm dân quân thân Iran là hành động "tuân theo quyền tự vệ vốn có của Mỹ, được thể hiện trong Điều 51 của Hiến chương Liên Hợp Quốc". Với bức thư này, Biden đã thực hiện nghĩa vụ thông báo của tổng thống được quy định Đạo luật Quyền lực Chiến tranh do Quốc hội Mỹ thông qua hồi tháng 11/1973.
"Theo chỉ đạo của tôi, các lực lượng Mỹ ngày 25/2 triển khai một cuộc tấn công quân sự có chủ đích nhằm vào cơ sở ở miền đông Syria, vốn được các nhóm dân quân do Iran hậu thuẫn sử dụng", Biden viết trong thư gửi Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi và Chủ tịch Thượng viện tạm quyền Patrick Leahy.
"Các nhóm dân quân này trước đó tham gia những vụ tấn công nhằm vào Mỹ và thành viên liên quân tại Iraq, bao gồm vụ tấn công hôm 15/2 tại Erbil, Iraq khiến một binh sĩ cùng 4 nhà thầu quân sự bị thương, một người ở tình trạng nguy kịch. Một nhà thầu quân sự Philippines thiệt mạng", Biden viết.
Tống thống Mỹ Joe Biden phát biểu tại Lầu Năm Góc, ngày 10/2. Ảnh: Reuters .
Biden khẳng định Mỹ "luôn sẵn sàng thực hiện các hành động cần thiết và tương xứng để tự vệ", kể cả trong trường hợp chính phủ quốc gia nơi có mối đe dọa "không muốn hoặc không thể ngăn chặn các nhóm dân quân chịu trách nhiệm cho các vụ tấn công như vậy sử dụng lãnh thổ của họ".
Thư ký báo chí Nhà Trắng Jen Psaki ngày 26/2 cho biết Lầu Năm Góc đã thông báo tóm tắt cho lãnh đạo quốc hội trước khi vụ không kích diễn ra. "Sẽ có một cuộc họp mật đầy đủ, chậm nhất là vào tuần tới", Psaki nói tại cuộc họp báo trong chuyến thăm Texas của Biden.
Chính quyền Biden cho biết chiến dịch không kích nhằm đáp trả các vụ phóng rocket của dân quân thân Iran nhằm vào lực lượng Mỹ, phù hợp với Điều 2 Hiến pháp Mỹ cùng Điều 51 Hiến chương Liên Hợp Quốc.
Tuy nhiên, một số nghị sĩ Dân chủ nói rằng quốc hội Mỹ không thông qua việc ủy quyền cho tổng thống sử dụng vũ lực quân sự tại Syria. Các nghị quyết năm 2001 và 2002 được thông qua để tấn công những kẻ chịu trách nhiệm về vụ tấn công ngày 11/9 và mở chiến dịch tấn công Iraq. Quốc hội Mỹ đã không tuyên chiến kể từ năm 1942.
"Biden trở thành tổng thống Mỹ thứ 7 liên tiếp ra lệnh không kích ở Trung Đông", hạ nghị sĩ Dân chủ Ro Khanna cho biết. "Hoàn toàn không có lý do gì để Tổng thống ra lệnh tấn công không nhằm mục đích tự vệ trước mối đe dọa sắp xảy ra mà không có sự cho phép của quốc hội".
Khu trại tại Syria của nhóm dân quân thân Iran bị Mỹ không kích ngày 25/2. Ảnh: Maxar .
Một số nghị sĩ Mỹ nhiều năm qua tìm cách chống lại cách giải thích quá rộng của nghị quyết Ủy quyền Sử dụng Lực lượng Quân sự (AUMF) 2001 và thay bằng nghị quyết xác định quyền lực chiến tranh hẹp hơn.
Phát ngôn viên của Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ cho biết chính quyền Biden đã triển khai "quy trình nghiêm ngặt bao gồm việc xem xét tính pháp lý của các cuộc không kích được triển khai". "Các cuộc không kích là cần thiết để giải quyết mối đe dọa và tương ứng với những vụ tấn công trước đó", phát ngôn viên này cho biết.
Không quân Mỹ ngày 25/2 điều hai tiêm kích F-15E ném 7 quả bom dẫn đường nhằm vào một khu phức hợp của dân quân thân Iran tại Syria, cách biên giới với Iraq khoảng 300 m. Vụ không kích san phẳng phần lớn các tòa nhà tại đây. Một số nguồn tin cho biết 17-22 tay súng dân quân thiệt mạng trong vụ không kích.
Đòn không kích Mỹ san phẳng trại dân quân ở Syria 64 Mỹ nâng mức báo động ở Iraq Biden hứng chỉ trích vì ra lệnh không kích Syria Biden: 'Không kích Syria để cảnh cáo Iran' Mỹ hạ sát dân quân thân Iran trong vụ không kích Syria
Biden hứng chỉ trích vì ra lệnh không kích Syria Nhiều người phê phán Biden và cấp dưới sau đòn tấn công ở Syria, nhắc tới những tuyên bố chỉ trích Trump của họ nhiều năm trước. Người dùng mạng xã hội Mỹ hôm 26/2 đăng lại thông điệp trên mạng xã hội được Thư ký báo chí Nhà Trắng Jen Psaki đưa ra năm 2017, trong đó chỉ trích cựu tổng thống...