Tự chủ giáo dục bằng luật pháp: Tự do học thuật, tự chủ nhân sự và nguồn lực

Đât nươc chung ta đang đưng trươc môt giai đoan chuyên chât cua qua trinh phat triên, nên kinh tê chuyên tư bê rông sang chiêu sâu. Qua trinh nay đoi hoi chung ta phải phân đâu trong tât ca cac măt.

Trong đo, cân thiêt co môt nên giao duc đap ưng cho sư thay đôi căn ban, giup chung ta vươt ngương cua môt nươc phat triên trung binh, trơ thanh môt nươc phat triên, hôi nhâp toan diên. Qua trinh nay đoi hoi hê thông luât phap cân đươc ra soat, bô sung phu hơp, tao hanh lang phap ly cho giao duc noi chung va giao duc đai hoc, giao duc nghê nghiêp phat triên đung tâm.

Nền tảng luật pháp cho cải cách giáo dục

Năm 2018, Quôc hôi đưa vao chương trinh xây dựng hai dư an Luât co tâm quan trong đăc biêt, tac đông đên nên tang phat triên đât nươc, đo la Luật Giáo dục (sưa đôi) và Luât Giáo dục đại học (sửa đổi, bổ sung).

Về Luât Giáo dục đại học, cơ sơ cua việc sưa đôi, bô sung dưa trên 3 nên tang : Hiên phap năm 2013, nhân manh đên quyên con ngươi va quyên đươc hoc tâp, đao tao cua công dân; Nghi quyêt 29 của Trung ương Đang vê “đổi mơi căn ban va toan diên giao duc va đao tao” đap ưng qua trinh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế va tư thưc tiên cua qua trinh phat triên đât nươc cũng như nền giao duc nươc nha.

Trên nhưng cơ sơ đo, sau môt qua trinh chuân bi ky lương, lây y kiên cac bô phân liên quan trong xa hôi, Luât Giáo dục đại học (sưa đôi, bô sung) đa đươc Quôc hôi thông qua vao thang 11.2018. Dư an Luât nay tao hanh lang phap ly cho cac trương đại học phat triên môt cach manh mẽ, chât lương, va co ba điêm nhân quan trong đo la: tư chu đại học; sư phat triên hê thông cac trương đại học tư thuc; quan ly nha nươc va hê thông giao duc đại học.

Tư chu đại học la môt yêu câu tât yêu trong hoat đông cua môt trương đại học va đa đươc Luât Giao duc đai hoc quy đinh. Tuy nhiên trong Luât sưa đôi, bô sung lân nay nhân manh đên nôi ham cua tư chu, tâp trung trên ca ba nôi dung: chuyên môn hoc thuât, tô chưc nhân sư va tai chinh tai san. Đông thơi Luât cung quy đinh ro rang, cu thê vê cơ chê tư chu cua trương đại học (không phân biêt công lâp hay tư thuc), trong đo hôi đông trương la môt thiêt chê trach nhiêm tâp thê, chiu trach nhiêm lanh đao nha trương va hiêu trương la ngươi chiu trach nhiêm phap ly, quan ly điêu hanh theo quy chê cua nha trương.

Luât cung quy đinh trach nhiêm giai trinh, minh bach, quy đinh viêc bao cao cua nha trương trươc xa hôi, cơ quan quan ly va vơi ngươi hoc. Ngươi hoc co quyên đươc biêt, đươc thông tin vê cac hoat đông va kêt qua đao tao cua nha trương. Môt trương đại học co đu chât lương chuân mưc qua kiêm đinh, thi se đu năng lưc va điêu kiên tư chu.

PGS-TS. Phan Thanh Bình. Ảnh: TL

Luật Giáo dục đại học (sưa đôi, bô sung) lân nay nhân manh đên vai tro, vi tri cua hê thông cac trương đại học tư thuc; tao điêu kiên vê măt phap ly va quy đinh sư hô trơ nha nươc trong viêc phat triên cac trương tư thuc (sơ hưu trong nươc va sơ hưu nươc ngoai). Luât quy đinh chinh sach nha nươc binh đăng trong quan hê vơi tât ca cac trương đại học dưa trên năng lưc, chât lương va hiêu qua cua qua trinh đao tao, đong gop cua nha trương vao phat triên xa hôi.

Luât cung quy đinh vai tro quan ly nha nươc trong viêc tao hanh lang phap ly cho giao duc đại học phat triên, giam sat qua trinh phat triên môt cach lanh manh cua hê thông. Luât quy đinh lai ro rang hơn vê hê thông giao duc đại học, quy đinh cac tên goi tương ưng vơi mô hinh tô chưc va giao trach nhiêm cho Chinh phu chiu trach nhiêm quy hoach hê thông giao duc đại học phu hơp vơi trinh đô va yêu câu cua qua trinh phat triên đât nươc.

Một bộ luật khác, cũng đang được Quốc hội thảo luận trong nhiều kỳ họp (chưa thông qua trong năm 2018) đó là Luật Giáo dục (sưa đôi). Trước những đoi hoi cua xa hôi vê môt nên giao duc đap ưng cho qua trinh phat triên đât nươc trong giai đoan hiên nay, vơi yêu câu cua Nghị quyết Trung ương Đang vê đôi mơi căn ban, toan diên giáo dục và đào tạo thi Quôc hôi cân rât ky lương, chu đao trong viêc chuân bi dự án Luât Giáo dục (sưa đôi) lân nay. Va vi thê viêc xác định thông qua luât này kéo dài trong ba ky hop la môt quyêt đinh hơp ly thê hiên trach nhiêm va sư cân trong cua Quốc hội đôi vơi môt dự án luât quan trong.

Luật Giáo dục (sưa đôi) lần này quan trọng như thế nào? Theo tôi là ở mấy nội dung sau đây: trươc hêt, lam ro cac quan điêm vê giao duc. Trong luât hiên hanh cũng đa quy đinh nhiêm vu, tinh chât va nguyên ly cua nên giao duc quôc dân cua chung ta, đo la hinh thanh con người Viêt Nam toan diên, co nhân thưc, đao đưc va năng lưc đap ưng nhiêm vu xây dưng, bảo vê Tổ quôc Viêt Nam Xã hội Chủ nghĩa. Ngoai viêc nhin nhân, hoan thiên thêm nhiêm vu cua giao duc trong giai đoan mơi, thi dự thảo Luât sửa đổi lần này cung nhân manh đên cac nôi dung: vê hê thông giao duc quôc dân va trach nhiêm nha nươc vơi giao duc mâm non va giao duc cơ ban, vê tô chưc hoc tâp suôt đơi (xây dưng xa hôi hoc tâp), vê trach nhiêm xa hôi đôi vơi giao duc (xa hôi hoa) va vai tro cua Nha nươc.

Dự thảo Luât nhân manh, xac nhân trach nhiêm, vi tri vai tro ngươi thây va vi tri, trach nhiêm cua ngươi hoc, trong môt quan hê vê chinh sach, điêu kiên phu hơp. Dư thao Luât quy đinh cac nôi dung vê hê thông đao tao va hinh thanh đôi ngu nha giao đủ chuẩn chất.

Tư chu trong cac cơ sơ đao tao đại học, nghê nghiêp va xây dưng văn hoa quan ly dân chu trong cac cơ sơ giao duc la quan điêm lơn va là môt nôi dung trọng tâm cua dư thao Luât. Trong đo, dự thảo Luật quy định chặt chẽ trach nhiêm giai trinh, minh bach hoa thông tin, hoat đông nha trương, đam bao chât lương giao duc, đào tao đươc kiêm đinh.

Cuôi cung, một điêm nhân cua dư thao Luât lân nay chính là nôi dung quy đinh vê nhiêm vu quan ly nha nươc chuân mưc, đam bao cho toan hê thông giao duc quôc dân phat triên môt cach lanh manh va manh mẽ.

Sứ mệnh của người thầy

Giao duc la môt hoat đông xa hôi, phan anh nhưng thanh qua, tôn tai va hê qua tư xa hôi. Do đo, khi đánh giá về giao duc, không thê tach nhưng sư kiên ra khoi thanh qua chung. Năm 2018, trong lĩnh vực giáo dục nổi lên không it nhưng măt chưa tôt, thậm chí là tiêu cưc nghiêm trọng. Nhưng những điểm tối đó không thể che khuất nhưng măt sang cua giao duc Viêt Nam. Thât sư, chung ta co môt nên giao duc cơ ban tôt, nêu đi vao tân vung sâu, vung xa, con rât nhiêu điêu đang noi, nhưng đung la chung ta đa rât nỗ lực đê lo cho hoc sinh đên trương.

Chât lương hoc sinh phổ thông đươc đanh gia qua tô chưc PISA, kêt qua hoc tâp va sang tao cua cac em sinh viên, viêc thay đôi trong phân luông hoc sinh, hướng nghiêp đang co nhưng kêt qua khich lê. Va môt đôi ngu hang triêu thây cô giao đang tân tuy vơi nghiêp nha giao cua minh tư bậc nha tre, mâm non đên bậc đai hoc, tư cơ sở giáo dục ở bản lang đên giang đương đại học ở thành thị, la những điểm sang cân ghi nhận.

Noi như thê đê thây bên canh cac thanh qua, điêm sang thi cac tiêu cưc, sai pham vưa qua la nghiêm trọng, là nhưng nôi đau không dưt cua nganh giao duc, đê tư đo tiêp tuc phân đâu va lam tôt hơn. Đưng dươi goc đô cua minh, theo tôi đê khăc phuc cac khuyêt điêm lớn dai dẳng, nganh giao duc cân lam rât nhiều điêu va phai co thơi gian. Hiện nay, chiên lươc va lô trinh đổi mơi đang được Bộ Giáo dục Đào tạo xây dựng và từng bước triên khai.

Trong qua trinh đổi mới giao duc nay, thi cac yếu tô sau đây, theo tôi là rất cần đặc biệt quan tâm.

Bản thân giao duc la môt dich vu đăc biêt, bơi vi san phâm cua giao duc la tưng Con Người, chính vì thế nhân lực cho quan ly giao duc cũng phải được nhận thức một cách đặc biệt. Nhân lực ấy cân đươc đao tao thật tốt, vừa am hiểu nghê vừa phải có tâm thế đối với nghề. Dứt khoát phai co nhưng nha quan ly giao duc chuân mưc tư vị trí lãnh đạo nganh đên cac cơ sơ giao duc.

Thây cô, ngươi hàng ngày tiêp xuc vơi hoc tro, trực tiếp dạy dỗ, hun đuc và truyên cam hưng tri thức và nhân tâm cho nhưng công dân tương lai cua đât nươc giư vai tro đặc biêt quan trong. Vi tri, chưc năng, trach nhiêm cung vơi đao tao, tuyên dung va chinh sach vơi giao viên cân đươc Nha nươc, xa hôi quan tâm đung mưc. Theo tôi, nha giao không chi la môt viên chưc nha nươc binh thương. Nhà giáo đang thực hiện thiên chưc dạy làm người.

Giao duc la môt hoat đông xa hôi, va ngươi hoc tro la san phâm cua ca nha trương, gia đinh va xa hôi. Mỗi môt tiêu cưc trong nganh cân đươc nhin nhân ơ tac đông cua ca ba môi trương nay.

Trên tât ca, cac tiêu cưc la nôi đau cua nganh, la môt thach thưc long tin xa hôi ma nganh phai phân đâu, cô găng vươt qua, du răng phai co thơi gian. Tuy nhiên, nganh giao duc rât cân đươc sư đông hanh, chia sẻ và hô trơ cua ca xa hôi. Tôi tin vao đôi ngu cac thây cô đang tân tuy trên buc giang vơi cai đao nha giao cua minh, va tôi tin vao nhân thưc đung vê quôc sach giáo dục đang đươc triên khai. Nêu chung ta châm trong quôc sach nay thi sư phat triên cua đât nươc chắc chắn se con châm hơn.

PGS-TS. Phan Thanh Bình (Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa giáo dục Thanh thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội)

Theo nguoidothi