Tự chủ đại học và những vướng mắc cần tháo gỡ

Kết quả buổi tọa đàm sẽ góp phần quan trọng vào việc tiếp tục hoàn thiện chính sách pháp luật về tự chủ giáo dục đại học

Sáng 12-11, Báo Người Lao Động tổ chức Buổi tọa đàm “ Tự chủ đại học và những vướng mắc cần tháo gỡ” với sự tham dự của PGS-TS Hoàng Minh Sơn, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, cùng đại diện của gần 30 cơ sở giáo dục đại học, các chuyên gia giáo dục…

Các diễn giả và khách mời tham dự tọa đàm sáng 12-11

Phát biểu khai mạc tọa đàm, nhà báo, TS Tô Đình Tuân, Tổng Biên tập Báo Người Lao Động, cho biết quyền tự chủ đại học đã được Quốc hội luật hóa từng bước, bắt đầu từ gần 10 năm trước, cụ thể là tại Luật Giáo dục đại học năm 2012.

Trên cơ sở pháp lý này, hoạt động tự chủ đã được tiến hành có mức độ tại các cơ sở giáo dục đại học. Đến năm 2014, 23 cơ sở giáo dục đại học trong số hàng trăm trường đại học, học viện của cả nước đã được phép thí điểm tự chủ đại học toàn diện theo Nghị quyết 77 của Chính phủ.

PGS-TS Hoàng Minh Sơn, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo

Kết quả thực tế cho thấy thông qua cơ chế tự chủ giáo dục đại học, hệ thống giáo dục đại học Việt Nam đã có nhiều chuyển biến rõ nét về nhiều mặt. Bản thân các cơ sở giáo dục đại học thực hiện tự chủ cũng đã có nhiều đổi mới, bứt phá trong giảng dạy, đào tạo, nghiên cứu khoa học.

Đầu tư từ các nguồn lực xã hội vào giáo dục cũng tăng nhiều hơn, sôi động hơn. Các trường đại học công lập và ngoài công lập được nâng tầm quản trị, chủ động, sáng tạo, năng động và tăng sức cạnh tranh.

Và từ thực tế thực hiện thí điểm tự chủ đại học cũng nảy sinh nhiều vấn đề, đòi hỏi hệ thống pháp lý cần được hoàn thiện, đáp ứng tốt nhất yêu cầu đổi mới. Đến khi Luật Giáo dục đại học sửa đổi bổ sung (tức Luật số 34) có hiệu lực từ tháng 7-2019 và Nghị định 99 hướng dẫn thi hành Luật số 34 vận dụng vào thực tế từ tháng 2-2020, quyền tự chủ đại học được luật hóa chặt chẽ hơn, rõ ràng hơn, bám sát thực tiễn hơn. Dù vậy, trong quá trình thực hiện tự chủ đại học vẫn không tránh khỏi những lúng túng, rắc rối, trở ngại, thậm chí dẫn tới xung đột…

Nhà báo, TS Tô Đình Tuân, Tổng Biên tập Báo Người Lao Động, phát biểu khai mạc tọa đàm

Xác định tự chủ giáo dục đại học là chủ trương đúng đắn, là hướng đi phù hợp để mở ra cơ hội phát triển về chiều sâu của giáo dục và đào tạo bậc đại học, chúng ta đồng thời phải thừa nhận rằng phải kịp thời tháo gỡ những vướng mắc phát sinh trong quá trình triển khai vào thực tế, đề đạt với Bộ Giáo dục và Đào tạo, với Chính phủ và Quốc hội để giải quyết, điều chỉnh những quy định chưa hợp lý. Những công việc này đòi hỏi sự kiên trì, bản lĩnh, sáng tạo từ phía các trường, các nhà giáo dục cùng sự cầu thị, thấu hiểu và trách nhiệm của Bộ chủ quản, các cơ quan hành pháp, lập pháp.

Do vậy, tọa đàm “Tự chủ đại học và những vướng mắc cần tháo gỡ” do Báo Người Lao Động tổ chức hôm nay chính là diễn đàn để lắng nghe và chia sẻ, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau; là cầu nối giữa các nhà giáo dục, nhà đầu tư giáo dục với các cơ quan quản lý. Kết quả buổi tọa đàm sẽ góp phần quan trọng vào việc tiếp tục hoàn thiện chính sách pháp luật về tự chủ giáo dục đại học, qua đó các cơ sở giáo dục đại học đang thí điểm tự chủ và đang xây dựng đề án thí điểm tự chủ được tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa trong thời gian sắp tới. Trên tất cả là chung một mục tiêu cao nhất: Vì một nền giáo dục tiên tiến, vì sự phát triển nhanh và có chiều sâu của giáo dục đại học Việt Nam.

TS Nguyễn Đức Nghĩa

Theo TS Nguyễn Đức Nghĩa, nguyên Phó Giám đốc ĐH Quốc gia TP HCM, tự chủ đại học là vấn đề nóng được đề cập rất nhiều trong những ngày gần đây, đặc biệt là khi các văn bản rất quan trọng mới ra đời trong thời gian ngắn.

TS Nguyễn Đức nghĩa cho biết quyền tự chủ đại học được quy định trong Luật Giáo dục đại học (điều 32) gồm: quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình của cơ sở giáo dục đại học. So với Luật Giáo dục đại học 2012, sự minh định về quyền tự chủ đại học đã được thể hiện rõ hơn rất nhiều.

Từ năm 2014, 23 cơ sở giáo dục đại học bắt đầu tiến hành thí điểm thực hiện tự chủ tương đối toàn diện theo Nghị quyết 77/NQ-CP của Chính phủ. Đến nay, hầu hết các trường tham gia thí điểm tự chủ đều đã có bứt phá trong đào tạo và nghiên cứu, góp phần tạo diện mạo mới cho hệ thống giáo dục đại học Việt Nam.

Thời gian qua, mô hình quản trị đại học đã có những chuyển biến rõ rệt, tăng quyền chủ động và trách nhiệm giải trình của các cơ sở giáo dục đại học trong mọi hoạt động. Hệ thống giáo dục đại học Việt Nam hiện có 240 trường đại học, học viện. Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định 99/2019/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật Giáo dục đại học sửa đổi bổ sung; theo đó, tại điều 13 của Nghị định này đã cụ thể hóa rất chi tiết về quyền tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học về học thuật và các hoạt động chuyên môn, về tổ chức bộ máy nhân sự, về tài chính và tài sản.

Tuy nhiên, Luật Giáo dục đại học sửa đổi bổ sung chỉ bắt đầu có hiệu lực từ tháng 7-2019 và Nghị định 99 hướng dẫn thi hành Luật Giáo dục đại học cũng chỉ mới bắt đầu thực hiện chưa được 1 năm, từ tháng 2-2020. Do vậy, trong bước đầu thực hiện quyền tự chủ đại học dù đã được luật hóa vẫn còn một số vướng mắc. Tự chủ đại học không chỉ thực hiện theo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) mà còn chịu sự chi phối của các luật khác như Luật Tài sản công, Luật Đầu tư công, Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Công chức – Viên chức…

Khi thực hiện Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) cũng phải rà soát, sửa đổi các luật trên và các quy định dưới luật. Ngoài ra, việc tự chủ cũng phải đi kèm với các điều kiện khác như thành lập Hội đồng trường; phân tách giữa quản lý và quản trị ở trong trường đại học; cần có sự phân cấp, phân quyền giữa nhà trường tự chủ với các đơn vị cơ sở để phát huy năng lực của các đơn vị.

TS Nguyễn Đức Nghĩa tin tưởng tọa đàm hôm nay là một bước tiếp nối để tiếp tục nâng cao hiệu quả của việc thực hiện quyền tự chủ của các trường đại học khi triển khai Luật Giáo dục đại học số 34 và Nghị định 99 trong thực tiễn.

Dưới góc độ người trong cuộc, Thạc sĩ, Đoàn Xuân Quang, Phó phòng phụ trách Phòng Hành chính – Tổng hợp, Trường ĐH Luật TP HCM, đánh giá về mặt pháp lý, các quy định pháp luật đã tạo hành lang pháp lý cụ thể cho các trường đại học thực hiện tự chủ.

Tuy nhiên, khi áp dụng các quy định này vào trong thực tiễn lại xuất hiện một số vướng mắc nhất định về mặt pháp lý và cơ chế để các cơ sở giáo dục đại học có thể thực hiện hiệu quả quyền tự chủ. Đó là nhận thức chưa rõ ràng, nhất quán các quy định của pháp luật tự chủ giáo dục đại học.

Cụ thể, tự chủ không có nghĩa là tự do, tự lo mà ngược lại, cơ sở giáo dục được gỡ các “nút thắt” trong các quy định pháp luật giáo dục đại học trước đây, được tự do trong mọi hoạt động và trong khuôn khổ các quy định pháp luật có liên quan. Tự chủ đại học không có nghĩa là không có sự quản lý của nhà nước mà các cơ sở giáo dục đại học vẫn chịu sự quản lý của các cơ quan nhà nước và chịu sự quản lý của pháp luật.

Tự chủ đại học còn phải bảo đảm cơ chế để các đối tượng đặc biệt trong xã hội như người nghèo, người khuyết tật, người có hoàn cảnh đặc biệt khó khan có cơ hội thụ hưởng nền giáo dục đại học bình đẳng với những người khác, đặc biệt là các chương trình giáo dục đại học tiên tiến, chất lượng cao. Bởi, suy cho cùng, mục đích của giáo dục đại học là đào tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội.

Thạc sĩ, Đoàn Xuân Quang

Ngoài ra, còn có thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp luật, trong mỗi lĩnh vực hoạt động, các trường đại học chịu sự điều chỉnh của các quy phạm pháp luật khác nhau. Như trong việc thực hiện quyền tự chủ về tài chính và tài sản, tự chủ về tổ chức và nhân sự. Chưa làm rõ mối quan hệ giữa cơ quan quản lý trực tiếp cơ sở giáo dục đại học đối với cơ sở giáo dục đại học công lập.

Điều này tác động đến của hoạt động tự chủ về nhân sự và tổ chức, xác định định hướng phát triển của cơ sở giáo dục đại học trong tương lai. Đồng thời, còn liên quan mật thiết đến việc thực hiện quyền tự chủ ở các lĩnh vực, các nội dung khác trong quyền tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học. Các cơ quan nhà nước cần sớm có các văn bản quy phạm pháp luật để hướng dẫ rõ nội dung này.

GS Trần Hồng Quân, Nguyên Bộ trưởng Bộ GD-ĐT chia sẻ: Tự chủ đại học đối với các nước khác là điều thường thấy nhưng với chúng ta lại chưa quen. Đến hiện nay, khi đã trở thành chủ trương lớn, đã đưa vào luật mà vẫn không dễ thực hiện vì còn vướng tư duy và còn nhiều ràng buộc pháp lý do nhiều luật lệ chưa sửa đổi đồng bộ. Đó là vì vẫn còn quán tính của cơ chế tập trung, quan liêu, bao cấp trước đây.

Thời gian qua, giáo dục đại học tuy đạt nhiều thành tựu nhưng không dừng lại ở đó được, giáo dục đại học buộc phải vươn lên. Muốn vậy phải có động lực tự thân và nguồn lực mới. Tự chủ đặt cho các trường vị trí tự lập, tự vươn lên, không thể ỷ lại vào ngân sách nhà nước. Nếu cứ ỷ lại, các trường phải chịu sự nghèo nàn thường xuyên. Do đó, phải huy động nguồn lực xã hội để tự vươn lên.

GS Trần Hồng Quân

Theo GS Trần Hồng Quân, tự chủ đại học là một chủ trương canh tân lớn về quản lý trên cơ bản là đặt niềm tin và giao trọng trách cho cấp dưới, tháo gỡ nhiều ràng buộc trong quản lý, giao nhiều quyền tự quyết cho các trường, tạo một không gian tự do sáng tạo trong hoạt động học thuật và điều hành nhà trường.

Đó là một bước dân chủ hoá giáo dục đại học. Tự chủ đại học sẽ tạo ra động lực tự thân mạnh mẽ cho các trường từ áp lực phải tự lực để tồn tại, từ áp lực phải chịu trách nhiệm kết quả cuối cùng của hoạt động nhà trường trước nhà nước, trước xã hội và trước sự đánh giá của thị trường dịch vụ giáo dục.

Động lực đó tạo ra sức sống mới mạnh mẽ cho lãnh đạo tất cả các cấp và đội ngũ thầy cô giáo, cán bộ nhân viên của nhà trường. Tự chủ đại học được thực hiện trên bốn phương diện: tự chủ về học thuật, tự chủ về tài chính, tự chủ về lao động và tự chủ về tổ chức.

Theo TS Lê Trường Tùng, khi nói đến tự chủ cũng phải quan tâm đến 3 đối tượng: người học, các trường, cơ quan quản lý. Khi nào cũng cần quan tâm lợi ích trong đó quan trọng nhất là người học, tức tự chủ thì người học được lợi gì. Tuy nhiên, những vấn đề này lại chưa được làm rõ.

“Tự chủ là khái niệm rộng, làm thế nào để hiểu chính xác, thống nhất là qua trọng. tự chủ không cẩn thận hiểu là tự trị. Tự chủ cũng không phải tự túc, tự lo. Nhà nước phải cấp ngân sách, vẫn phải hỗ trợ trường tư dưới dạng hỗ trợ thuế, đất; hỗ trợ trường công dạng đầu tư ban đầu. Anh, ÚC, Mỹ có nguồn thu rất lớn nhưng chính phủ các nước đó vẫn hỗ trợ các trường vì nó mang lại lợi ích công, mang lại nguồn nhân lực chất lượng cao có lợi cho quốc gia” – TS Trường dẫn chứng và cho nhấn mạnh tự quyết là yế tố quan trọng nhất, nó thuộc hành lang pháp lý, tự quyết trong hành lang pháp lý.

TS Lê Trường Tùng

Trước những vướng mắc hiện nay, TS Tùng kiến nghị Luật Giáo dục đã có từ 6 năm nhưng nay chưa có nghị định hướng dẫn. Thứ hai, cần ho các trường đại học được phép tự chủ cấp giấy phép lao động cho giảng viên là người nước ngoài, hiện mới chỉ có 3 trường được tự cấp phép. Bởi, trong tiến trình quốc tế hóa phải cho các trường thêm phần tự chủ này, có nguyên tắc.

Ngoài ra, tự chủ gắn với giải trình. Luật Giáo dục đại học mới quy định hằng năm các trường phải kiểm toán, công bố công khai… chứ chưa nhắc tới giải trình.

Khách mời phát biểu tại tọa đàm

Nhà giáo ưu tú – Anh hùng Lao động Lê Công Cơ, Chủ tich HĐQT trường Đại học Duy Tân, góp ý: “Chúng ta có thời gian quá dài “xa rời thế giới”. Bây giờ mới tự chủ, lại bàn tiếp tự chủ là gì? Như vậy còn rất lâu mới thực hiện được. Nhà nước nên đầu tư vài trường đại học tinh hoa, thời đại trí tuệ, khoa học công nghệ là động lực phát triển.

Tại Mỹ có 70 trường đại học tinh hoa, cả thế giới có 100 trường. Tôi đề nghị Bộ GD-ĐT cứ mở rộng cửa, sẽ không ai ra ngoài luật pháp. Hiện nay, Luật Lao động mâu thuẫn với Luật Giáo dục, Luật Doanh nghiệp, cấn quá nhiều, các luật chồng chéo, khó để phát triển đại học tự chủ. Hãy đi theo xu hướng của thế giới, để đất nước phát triển. Giáo dục chúng ta không đi vào cốt lõi tinh hoa, còn nặng về tư duy. Đặt nặng vấn đề dân tộc, yêu nước, nhân bản.

Trong khi lớp trẻ bây giờ tốt nghiệp thạc sĩ đã đứng lớp dạy, miễn là làm có tiền. Nên cải cách giáo dục đi vào cốt lõi tinh hoa dân tộc, cô đọng. Nhật, Hàn quốc thu nhập cao nhưng không hạnh phúc, chúng ta phải đặt vấn đề hạnh phúc. Phải học hỏi từ ông cha”.

Nhà giáo ưu tú – Anh hùng Lao động Lê Công Cơ

TS Phan Ngọc Sơn, Hiệu trưởng Trường ĐH Công nghệ Đồng Nai, lấy từ thực tế tại trường mình và cho biết hiện nay nhà trường đưa công nghệ vào để thích ứng với thị trường. Chính vì công nghệ phát triển nhanh nên nhà trường chủ trương xây dựng trường học thông minh, sử dụng các nền tảng công nghệ chủ yếu trong giảng dạy và học tập.

Đồng thời, cũng luôn cập nhật tiến bộ của công nghệ. Tuy nhiên, băn khoăn hiện nay là nếu đưa công nghệ vào đào tạo là chủ yếu sẽ phá vỡ quy định dạy trực tuyến không được quá 30% tổng thời lượng giảng dạy của chương trình theo quy định của Bộ GD-ĐT. Một băn khoăn nữa là khi đưa doanh nghiệp đào tạo thì họ không có trình độ đào tạo.

TS Phan Ngọc Sơn, Hiệu trưởng Trường ĐH Công nghệ Đồng Nai,

TS Phạm Quốc Lộc, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Thái Bình Dương (Khánh Hòa), cho rằng tự chủ đi cùng trách nhiệm giải trình, trong đó vai trò nhà nước rất quan trọng. Trong những quy định tự chủ hiện nay, dường như còn thiếu những nghiên cứu thực nghiệm để sinh viên là người hưởng lợi nhất. Ví dụ như việc thực tập, việc thực tập như thế nào để hiệu quả, chất lượng.

TS Phạm Quốc Lộc, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Thái Bình Dương

PGS TS Nguyễn Đức Trung, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Ngân hàng TP HCM, nhìn nhận các trường hiện nay làm tự chủ tương đối tốt, về học thuật, tài chính, nhân sự. Cơ quan chủ quản sẽ chịu trách nhiệm về nhân sự, quy trình bổ nhiệm, xác định nhu cầu, chủ trương nhân sự cụ, theo quy đinh nhà nước.

Trường ĐH được tự quy định về tài chính, chương trình học. Như vậy, Cơ quan chủ quản (Bộ GD-ĐT hoặc cơ quan khác) quản lý về đất đai, nếu trường vay nợ không trả được, cơ quan chủ quản chịu trách nhiệm nên chủ quản phải nắm tài sản, nhân sự, đầu tư công dài hạn, xây dựng trường. Hội đồng trường, tự chủ học phí, tự chủ chương trình, học thuật. Từ đó, sẽ không mâu thuẫn. Bộ sẽ giám sát mở ngành, hướng dẫn.

PGS TS Nguyễn Đức Trung

Tuy vậy, ông vẫn kiến nghị Bộ GD-ĐT nên giúp các trường có hướng dẫn chi tiết mở ngành; làm rõ khái niệm liên ngành, những ngành mới không có trong danh sách của bộ. Đồng thời, tổ chức xếp hạng thương mại, xếp hạng đại học, để quyết học phí. Ai đào tạo tốt thì học phí cao, tự do cạnh tranh, không quan trọng trường công hay tư.

Tham gia và lắng nghe xuyên suốt tọa đạm, PGS. TS Nguyễn Thu Thủy, Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học, Bộ GD-ĐT, đánh những tham luận tại buổi toạ đàm rất sôi nổi. Những vấn đề đặt ra rất sâu sắc, bám sát lợi ích của người học, của nhà trường và cơ quan quản lý Nhà nước.

PGS. TS Nguyễn Thu Thủy, Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học, Bộ GD-ĐT

PGS.TS Nguyễn Thu Thuỷ cũng cho rằng Luật Giáo dục hiện nay đã có những bước tiến và sửa đổi để phù hợp hơn, bên cạnh đó có những quy định khác, đặc biệt là các trường công đang còn chịu những vướng mắc. “Buổi tọa đàm hôm nay do Báo Người Lao Động tổ chức với chủ đề rất quan trọng. Thực tế, các cấp cao hơn cũng rất quan tâm và sắp tới sẽ có sự tham gia của các bộ ngành liên quan chứ không phải chỉ mình ngành GD-ĐT” – Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học nói.

PGS. TS Nguyễn Thu Thủy, Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học, Bộ GD-ĐT phát biểu