Thống đốc quyền lực nhất nước Mỹ giữa Covid-19

6 tháng Covid-19 càn quét khiến Thống đốc Phil Murphy trở thành “ngôi sao” của New Jersey, nắm trong tay mọi quyền lực và tín nhiệm của công chúng.

New Jersey là bang trao quyền hành pháp cao nhất cho thống đốc ở Mỹ. Chris Christie từng sử dụng thẩm quyền đó để trở thành “người hùng” của đảng Cộng hòa ở bang này, khi buộc phe Dân chủ phải làm theo chương trình nghị sự của ông, nếu không muốn đối mặt với cơn thịnh nộ.

Rất ít người nghĩ rằng Phil Murphy, thống đốc New Jersey tiếp theo thuộc đảng Dân chủ, có thể thâu tóm được mức độ quyền lực như vậy. Murphy đã sớm gặp khó khăn để thuyết phục nghị viện bang do đảng Dân chủ kiểm soát thông qua chương trình nghị sự cấp tiến của mình. Các liên minh đối lập đã được thành lập để chống lại ông. Đề xuất thuế đối với giới triệu phú của ông cũng hai lần bị từ chối.

Nhưng 6 tháng sau khi Covid-19 tàn phá nền kinh tế bang và khiến khoảng 16.000 người trong bang tử vong, Murphy đã trở thành một trong số thống đốc nổi tiếng nhất lịch sử New Jersey.

Với quyền hạn khẩn cấp được quy định trong luật của New Jersey, Murphy gần như không bị kiểm soát cách ông dẫn dắt bang đối phó với cuộc khủng khoảng y tế và kinh tế phức tạp nhất mà Mỹ gặp phải trong thế kỷ qua.

Thống đốc Phil Murphy tại sự kiện ở Đại học Rutgers, thị trấn Piscataway, bang New Jersey hôm 8/9. Ảnh: AP.

Trong 6 tháng, Murphy liên tục nâng cấp sắc lệnh tình trạng khẩn cấp về y tế cộng đồng sau mỗi 30 ngày, cho phép ông vượt thẩm quyền của cơ quan hành pháp và quy tắc thông thường để ra quyết định. Doanh nghiệp bị buộc đóng cửa. Việc thu hồi nhà và tịch thu tài sản bị đình chỉ. Chính quyền cũng có thể sung công vật tư y tế do tư nhân nắm giữ.

New Jersey ghi nhận ca nhiễm đầu tiên hôm 4/3, cùng ngày Murphy phải phẫu thuật cắt bỏ khối u thận. Khi đại dịch bùng phát mạnh ở bang và Murphy phải áp lệnh phong tỏa toàn bang, đồng thời giải quyết nhiều hậu quả như tỷ lệ thất nghiệp tăng, đóng cửa trường học, thâm hụt ngân sách và nguồn lực y tế khan hiếm, các buổi họp báo hàng ngày của Thống đốc đã trở thành chương trình được mong chờ nhất trên truyền hình.

Hồi cuối mùa xuân, khi New Jersey vẫn phong tỏa, nhiều nhà lập pháp bang cùng thành viên đảng Cộng hòa đã “chĩa mũi dùi” chỉ trích Murphy về cách xử lý đại dịch. Tuy nhiên, khảo sát của Đại học Fairleigh Dickinson hồi cuối tháng 6 cho thấy người dân New Jersey nhìn chung xem cách ứng phó Covid-19 và các chính sách đi kèm của Murphy đáng tin cậy.

Khảo sát của Đại học Monmouth cách đây gần một năm cho thấy tỷ lệ ủng hộ ông ở mức đáng báo động, nhưng tới tháng 4, tỷ lệ này đã tăng lên hơn 70%.

“Sự tín nhiệm đó đã mang tới cho ông ấy quyền lực đáng kể không chỉ với người dân và còn với cả thành phố Trenton, thủ phủ bang New Jersey”, một quan chức cấp cao của chính quyền nói hồi tháng 8.

Sau khi nỗ lực làm phẳng đường cong dịch, New Jersey chuyển sang giai đoạn mở cửa trở lại từ giữa tháng 5. Tuy nhiên, mọi thứ không phải đều “thuận buồm xuôi gió” với Murphy.

Sau 6 tháng được ca ngợi và giành được tín nhiệm của công chúng về cách xử lý đại dịch, kế hoạch mở lại dịch vụ trong nhà tại nhà hàng bị đình chỉ vì làn sóng bùng phát Covid-19 mới trên toàn nước Mỹ hồi tháng 6.

Dù hiện tại, New Jersey vẫn dự định mở cửa trở lại phòng gym, trường học và nhà hàng trong vài ngày tới, tỷ lệ lây nhiễm nCoV ở bang vẫn xấp xỉ ngưỡng báo động. Hàng trăm ca nhiễm mới được báo cáo mỗi ngày.

Murphy và chính quyền của ông đã phải đối mặt với chỉ trích vì vội vàng dỡ bỏ hạn chế. Việc ủng hộ Thống đốc sử dụng quyền lực khẩn cấp để làm phẳng đường cong dịch giờ trở thành nỗi thất vọng đối với một số người, khi đề cập tới các vấn đề như mở cửa trường học, phòng gym, dịch vụ ăn uống trong nhà.

Tuy nhiên, không ít người cũng phải thừa nhận rằng Murphy phải đối mặt với nhiều lựa chọn khó khăn trong 6 tháng qua, khi phải cân nhắc tới sinh kế của mọi người.

“Đây không phải vấn đề mà cơ quan lập pháp có thể giải quyết được. Nó là tình huống diễn biến nhanh chóng và số ca nhiễm thay đổi từng ngày”, Carl Golden, từng là người phát ngôn của thống đốc Cộng hòa Tom Kean và Christie Whitman, nói. “Ông ấy nắm quyền hành pháp lâu và nhiều đến mức chưa từng có tiền lệ, nhưng nó là để đối phó với tình huống mà chúng ta chưa từng gặp trước đó”.

Murphy là người quyết định doanh nghiệp nào có thể mở cửa. Việc cấp ngân sách mua thiết bị bảo hộ cá nhân và hỗ trợ các quỹ cứu trợ liên bang cũng phải được trình lên văn phòng ông hoặc được các thành viên trong nội các của ông thông qua. Dù ông gần như trao toàn quyền quản lý trường học cho giới chức địa phương, kế hoạch học từ xa cũng phải được cơ quan giáo dục do Murphy điều hành chấp thuận.

Lịch sử cho thấy cử tri New Jersey thường không để thống đốc của họ nắm quyền lực “tối cao” như vậy trong thời gian dài. Nhiều nguồn tin lưu ý rằng danh tiếng “nổi như cồn” của Chris Christie sau siêu bão Sandy đã bị sụt giảm nghiêm trọng sau bê bối Bridgegate năm 2013, liên quan tới việc đóng cửa một phần cây cầu nhộn nhịp George Washington, nối liền New Jersey và thành phố New York vì động cơ chính trị.

Đối với Murphy, nhiều vấn đề nhỏ lẻ vẫn chưa “kích nổ”. Hơn 7.000 nhân viên và cư dân viện dưỡng lão chết trong đại dịch, đồng thời iện dưỡng lão do chính quyền quản lý đã chứng kiến các đợt bùng phát nghiêm trọng nhất. Nhiều nhà tù của bang cũng phải vật lộn để kiểm soát Covid-19. Thống kê của Marshall Project chỉ ra New Jersey là bang có tỷ lệ tử vong trong tù cao nhất nước Mỹ.

Tuy nhiên, dù nhiều lãnh đạo Cộng hòa kêu gọi chỉ trích cách quản lý của chính quyền New Jersey, họ khó có thể khiến thành viên Dân chủ sẵn sàng lên tiếng chỉ trích Murphy về cách lãnh đạo của ông. Người dân New Jersey hiện vẫn nghiêng về ủng hộ Murphy.

Covid-19 giống như sóng thần càn quét New Jersey và người dân vẫn tin tưởng rằng Thống đốc sẽ chèo lái con thuyền chống dịch thành công. “Điều bạn có thể thấy ở các cuộc thăm dò là mọi người vẫn tin tưởng ông ấy”, một người thân cận với Murphy nói.