Thi lớp 10: Có đề thi Ngữ văn ‘thăng hoa’ thật sự

Trong mùa tuyển sinh lớp 10 năm nay, có một đề thi nhận được khá nhiều sự tán thưởng. Đó là đề thi Ngữ văn vào lớp 10 chuyên Văn, Trường Phổ thông Năng khiếu (ĐH Quốc gia TP.HCM).

Theo nhận xét của thầy Trần Hinh – Khoa Văn trường ĐH khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐH Quốc gia Hà Nội), thì đề thi này “thăng hoa” thực sự.

Thí sinh thi vào lớp 10 năm 2020. Ảnh: Thanh Tùng

“Đề thi không theo một khuôn mẫu nào, chỉ gồm hai câu Nghị luận xã hội (NLXH) và Nghị luận văn học (NLVH).

Câu NLXH chọn hai câu thơ trong tập Đồng dao của cố nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo: “Có cánh rừng chết vẫn xanh trong tôi/ Có con người sống mà như qua đời”, một kiểu thơ triết lí, hết sức ấn tượng.

“Không thể nói đây là đề thi dễ quá hay khó quá. Bởi lẽ, dù triết lí, nhưng ý thơ của Nguyễn Trọng Tạo là hết sức rõ ràng, nếu chuyển nó về một hình ảnh để so sánh thì có thể hiểu: có những người đã chết mà vẫn như còn sống. Trong khi, có những người đang sống mà như chết rồi.

Để chuyển tư tưởng đó thành bài viết NLXH thật ra không khó. Cái khó, có lẽ là nằm ở khả năng lập luận, nêu lí lẽ, chọn dẫn chứng sao cho sống động để thuyết phục được người chấm bài.

NLXH dù sao cũng là loại đề “mở”, không có đáp án cố định. Chỉ cần viết sao cho chân thành, học sinh có thể đạt điểm cao” – thầy Trần Hinh phân tích.

Câu NLVH, theo thầy Hinh, là một câu hỏi lí luận văn học đúng nghĩa.

Đề thi chọn dẫn một đoạn văn trong tập sách lí luận Văn học lâm nguy của nhà văn Tzvetan Todorov, kể về một nữ tù nhân tên là Charlotte Delbo dưới thời Đức Quốc xã trong thời gian bị giam giữ trong nhà tù. Nữ tù nhân này rất may mắn đọc được những cuốn sách do các bạn tù khác bí mật chuyển cho. Chị nhận thấy “Những nhân vật do nhà văn sáng tạo nên còn thật hơn những người bằng máu thịt”, vì họ vô tận. “Cho nên họ là bạn, là người đồng hành của tôi, là kẻ mà nhờ đó, chúng ta liên hệ với người khác trong cái móc xích nhân loại và móc xích lịch sử”.

Câu hỏi là học sinh hiểu về đoạn văn như thế nào? Hãy chọn một vài nhân vật văn học để làm rõ ý kiến đã dẫn.

Thầy Trần Hinh khẳng định đây là một câu hỏi hay, không bị lệ thuộc vào sách vở, đúng tầm của một đề thi chuyên Văn vào ĐH Quốc gia.

“Tôi nhớ, trước đây, khoảng những năm 90 cũng từng có dạng đề thi kiểu “Nhân vật văn học có khi còn thật hơn cả con người thật”. Học sinh giỏi có thể có nhiều đất khám phá dạng đề thi này. Không quá khó hiểu, vì nhân vật văn học là sự khái quát, điển hình hóa của nhiều mẫu người thật, lại qua ngòi bút điêu luyện của nhà văn nên chúng “thật hơn”. Chẳng hạn, Chí Phèo, chị Út Tịch, Kan Lịch… trong các tác phẩm của Nam Cao, Nguyễn Thi và Hồ Phương, thật hơn những nhân vật ở ngoài đời cũng là dễ hiểu”.

Su cho đoi không hoài phí!

Đây là nhận xét của cô Trịnh Thu Tuyết, nguyên giáo viên Ngữ văn Trường THPT Chu Văn An (Hà Nội) đối với đe thi mon Ngu van chuyen cua TP.HCM.

Đề thi Ngữ văn chuyên của TP.HCM

Đe thi tao bat ngo voi van đe đat ra trong cau NLXH – co nen qua coi trong viec “đuoc khen ngoi”? Đay la van đe kha thiet thuc voi tam ly xa hoi hien nay, cung la van đe tiem tang nhung quan niem trai chieu, nhung phan bien, đieu rat tich cuc cho tu duy đoc lap cua hoc tro.

“Tuy nhien, ngu lieu trong đe con goi ra nhung suy nghi sau xa hon cho hoc tro khi mo ra van đe ve ban linh, ban nga ca nhan. Nhung thuc te trai chieu trong cuoc song, nhung tang bac y nghia co the đuoc goi ra tu mot ngu lieu đac đia, đo la manh đat đay tiem nang cho hoc tro the hien quan niem rieng, đang chon đuoc nhung hoc tro thuc su cho đoi ngu chuyen van. Cau hoi nay cho thay mot bi quyet cua kieu bai NLXH, đo la đe bai se co the tao ra van đe ban luan, phan bien hay trưoc mot quan điem chenh venh giua nhung chan ly đoi lap”.

Cau NLVH đe cap van đe cũ nhưng có cách dan dat rat moi va la.

“La, moi trong dan dat, nhung van đe ban luan la cai muon đoi cua tho ca noi rieng, nghe thuat noi chung, va vi the, thu vi, hap dan nhung khong lam kho cho hoc tro. Cac em khong kho đe nhan ra yeu cau ban luan lien quan toi hai binh dien quan trong nhat cua tho, đo la xuc cam, la tieng long nha tho đuoc gui gam, the hien trong mot hinh thuc ngon tu phu hop – đo la hai yeu to thuoc ve noi dung tu tuong, tinh cam va hinh thuc ngon tu.

Cung hai pham tru noi dung tu tuong, tinh cam va hinh thuc ngon tu trong tho, nhung khong bi phan tach mot cach sieu hinh boi hai khai niem “nhan sac” va “đuc hanh”, hoc sinh se co đieu kien the hien nhung kien giai rieng cua minh, dua vao goi y cua hinh anh “chiec la cua loi” va nhat la trai nghiem van hoc cua chinh cac em” – cô Tuyết phân tích.

Kết nối văn học với cuộc sống

Trong khi đó, thầy Võ Kim Bảo, giáo viên Ngữ văn Trường THCS Nguyễn Du (Quận 1, TP.HCM) dành nhiều lời khen cho đề thi Văn vào lớp 10 của TP.HCM.

“Cách đề thi được xây dựng dựa trên một chủ đề thống nhất là “lắng nghe” cho thấy sự sáng tạo, giúp thí sinh có tư duy mạch lạc, xuyên suốt quá trình làm bài”.

Học sinh thi vào lớp 10 của TP.HCM đã có một đề Văn thú vị. Ảnh: Thanh Tùng

“Sự đổi mới trong cách ra đề rõ rệt nhất ở câu 3. Đề bài cho học sinh nhiều sự chọn lựa, và các em chính là người chọn tác phẩm để phân tích và chọn tác phẩm để liên hệ. Với cách ra đề này sẽ tránh được tình trạng đoán đề, học tủ, học vẹt, tránh việc lạm dụng văn mẫu”.

Thầy Bảo cũng cho rằng đề thi chú trọng kĩ năng, nhận thức, trải nghiệm nhiều hơn là kiến thức hàn lâm, nặng nề và giúp cho học sinh kết nối văn học với cuộc sống.