Thách thức khi đầu tư giáo dục đại học – Bài 1: Làn sóng thay hiệu trưởng
LTS: Thời gian gần đây, nhiều tập đoàn tư nhân đẩy mạnh đầu tư vào giáo dục đại học, minh chứng cho chủ trương xã hội hóa đúng đắn của Đảng và Nhà nước nhằm phát huy được nguồn lực xã hội, giảm sự lệ thuộc vào giáo dục công, tăng cường hiệu quả đào tạo từ việc cạnh tranh.
Tuy nhiên, một khi nhà đầu tư can thiệp quá sâu, chạy theo lợi nhuận, thiếu tôn trọng đội ngũ sư phạm, không có tinh thần cởi mở và dân chủ của một trường đại học… thì quan hệ giữa nhà đầu tư và đội ngũ quản lý cũng không bền chặt, nhiều mâu thuẫn nảy sinh. Cũng từ đó, chất lượng đào tạo, môi trường giáo dục cũng bị ảnh hưởng không nhỏ dù trường được đầu tư nhiều về cơ sở vật chất, nhân lực.
Trong 5 năm gần đây, khi các nhà đầu tư tên t.uổi đầu tư vào các trường đại học tư thì hiệu trưởng là chiếc ghế đắt giá. Để chọn người ngồi vào “ghế nóng” này, nhiều nhà giáo tên t.uổi ở các trường đại học công lập là ưu tiên hàng đầu. Sự lựa chọn này có nhiều mục đích, một là để trường có thêm sức hút với người học, hai là có chiến lược bài bản để trường phát triển tốt. Song, nếu hiệu trưởng vì lý do nào đó mà không đáp ứng yêu cầu của nhà đầu tư thì dễ dàng bị thay thế.
PGS-TS Võ Thị Ngọc Thúy được bổ nhiệm Quyền Hiệu trưởng Trường Đại học Hoa Sen tháng 3-2021 và làm hiệu trưởng từ ngày 1-8-2021
Hiệu trưởng đại học tư là ai?
Chiếc ghế nóng của hiệu trưởng đại học tư thường được các chủ trường nhắm đến là hiệu trưởng trường đại học công lập đã nghỉ hưu, hoặc những nhà giáo, nhà khoa học có uy tín trong giới học thuật và đương nhiên học hàm phải từ tiến sĩ trở lên.
Theo một vị giáo sư của Đại học Quốc gia TPHCM, hiện nay ở Việt Nam, đại học tư đang tồn tại 3 mô hình hiệu trưởng.
Thứ nhất là theo kiểu gia đình: nhà đầu tư đủ điều kiện theo luật định, tự mình làm hiệu trưởng, rồi sau đó tiếp tục xây dựng cho con mình điều kiện kế tục sự nghiệp theo kiểu “cha truyền con nối”.
“Nhiều đại học tư đang đi theo con đường thứ nhất này như Trường Đại học Duy Tân, Trường Đại học Bình Dương… Tôi tin rằng, kiểu lựa chọn như thế còn kéo dài, bởi nó không vi phạm các quy định hiện hành”, vị giáo sư này nói.
Thứ hai, nhà đầu tư tìm nhân sự là hiệu trưởng các trường công lập vừa nghỉ hưu để mời về làm hiệu trưởng. Mô hình này khá phổ biến hiện nay và theo quan điểm nhà đầu tư, điều này vừa bảo đảm được tiêu chuẩn cứng theo luật định, vừa có vị trí, uy tín trong giới cùng kinh nghiệm và năng lực quản lý. Thứ ba, nhà đầu tư vừa tuyển dụng những hiệu trưởng về hưu một thời gian, vừa đầu tư xây dựng một số nhân lực trẻ để có quy hoạch thay thế dần.
Theo một chuyên gia cố vấn của một trường đại học tư tại TPHCM, dễ thấy rằng mục tiêu của nhà đầu tư thế nào, sẽ quyết định con người hiệu trưởng được chọn. Mọi nhà đầu tư đều quan tâm đến lợi nhuận, nhưng khác nhau ở tầm nhìn. Nếu người nhìn xa về lợi nhuận sẽ ủng hộ hiệu trưởng có cái nhìn dài hạn, chiến lược bài bản… để xây dựng đại học của mình trở thành danh tiếng, ổn định, bền vững. Nhà đầu tư và hiệu trưởng như thế tất yếu sẽ quan tâm đến nhân lực trên hết, chăm chút cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm, thư viện và chú trọng khoa học – công nghệ.
Hiệu trưởng nào làm không tốt những đòi hỏi này, nhà đầu tư sẽ tìm cách, hoặc tìm người khác. Ngược lại, nhà đầu tư có cái nhìn ngắn hạn, chỉ chăm chú về lợi nhuận, thì thường quan tâm đến việc làm sao tuyển sinh cho tốt, mở thêm nhiều cơ sở, mua thêm nhiều trường để mở rộng thị trường và bất động sản, bất kể điểm đầu vào thế nào, cơ sở vật chất chỉ ở điều kiện vừa phải, không quan tâm lắm đến việc phát triển và tính kế thừa của đội ngũ lẫn khoa học công nghệ, hay chuyển giao… thì chỉ làm cho có.
Video đang HOT
Cho dù hiệu trưởng là ai và theo mô hình nào cũng không quan trọng, cái chính vẫn là phải đi theo hướng mà nhà đầu tư quyết định.
Thay hiệu trưởng như “thay áo”
Vài năm gần đây, hiệu trưởng các trường đại học tư liên tục thay đổi. Đây là hiện tượng hiếm thấy kể từ khi mô hình đại học này hình thành suốt 32 năm qua (từ năm 1989).
Ngay sau khi được bổ nhiệm quyền hiệu trưởng từ tháng 3-2021, ngày 12-7-2021, Hội đồng trường của Trường Đại học Hoa Sen có quyết định bổ nhiệm PGS-TS Võ Thị Ngọc Thúy (37 t.uổi), nguyên Phó giám đốc Sở Du lịch TPHCM, giữ chức vụ Hiệu trưởng từ ngày 1-8-2021, thay cho Hiệu trưởng t.iền nhiệm là Viện sĩ – PGS-TS Nguyễn Ngọc Điện, nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Luật (Đại học Quốc gia TPHCM).
Với việc bổ nhiệm quyền hiệu trưởng mới, Trường Đại học Hoa Sen trở thành một trong những trường có số lần thay hiệu trưởng kỷ lục (5 lần) chỉ trong vòng 5 năm. Cụ thể, năm 2014, sau những vụ lùm xùm kéo dài và dắt nhau ra tòa, TS Bùi Trân Phượng thôi làm hiệu trưởng, TS Lưu Tiến Hiệp được UBND TPHCM công nhận hiệu trưởng vào ngày 17-1-2017. Tháng 7-2018, PGS-TS Trần Đan Thư, Trưởng khoa Công nghệ thông tin Trường Đại học Khoa học tự nhiên (Đại học Quốc gia TPHCM) được bổ nhiệm làm hiệu trưởng. Nửa cuối năm 2018, Tập đoàn Nguyễn Hoàng mua lại toàn bộ cổ phần và tổ chức lại hoạt động của Trường Đại học Hoa Sen. Đến tháng 12-2018, GS-TS Mai Hồng Quỳ, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Luật TPHCM được bổ nhiệm làm hiệu trưởng. Đến tháng 3-2020, bà Quỳ thôi chức, PGS-TS Nguyễn Ngọc Điện được bổ nhiệm làm hiệu trưởng trường này.
Tháng 9-2014, giới giáo dục đại học trong nước xôn xao trước sự kiện TS Đàm Quang Minh mới 35 t.uổi được bổ nhiệm làm Hiệu trưởng Trường Đại học FPT. Thời điểm ấy, một người trẻ dưới 45 t.uổi làm hiệu trưởng trường đại học chưa từng có t.iền lệ. Nhưng chỉ 2 năm sau, TS Đàm Quang Minh rời trường.
Khi Trường Đại học Thành Tây được Tổ chức Giáo dục Hoa Kỳ mua lại và thay đổi hiệu trưởng, vị hiệu trưởng mới lúc này chính là TS Đàm Quang Minh. Nhưng cũng chỉ một năm sau, Tổ chức Giáo dục Hoa Kỳ thoái vốn khỏi Trường Đại học Thành Tây nên TS Đàm Quang Minh cũng thôi chức hiệu trưởng nhà trường để vào Huế làm Hiệu trưởng Trường Đại học Phú Xuân, nơi vừa được tổ chức giáo dục này mua lại. Cuối tháng 11-2020, vị tiến sĩ này cũng công bố rời chức vụ Hiệu trưởng Trường Đại học Phú Xuân.
Còn với Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng, khi trở thành nhà đầu tư chính của trường này, Tập đoàn Nguyễn Hoàng đã mời PGS-TS Thái Bá Cần, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TPHCM về làm hiệu trưởng nhiệm kỳ 2015-2020. Chưa hết nhiệm kỳ, ông Cần chuyển sang đảm nhiệm vai trò mới là Phó Tổng giám đốc phụ trách khối đại học của tập đoàn này và kế vị là PGS-TS Hồ Thanh Phong, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Quốc tế (Đại học Quốc gia TPHCM) từ tháng 10-2018. Đến tháng 4-2021, PGS-TS Hồ Thanh Phong rời chiếc ghế hiệu trưởng. Một trường khác thuộc tập đoàn là Trường Đại học Gia Định cũng vừa đổi hiệu trưởng từ TS Hà Hữu Phúc (trước đó, ông Phúc là Giám đốc Cơ quan Đại diện Bộ GD-ĐT tại TPHCM) bằng PGS-TS Võ Trí Hảo.
Trường Đại học Hùng Vương TPHCM cũng trải qua những cuộc thay đổi tương tự. Được UBND TPHCM công nhận chức vụ hiệu trưởng nhiệm kỳ 2016-2021, nhưng chỉ đến năm 2018, TS Tạ Thị Kiều An đã xin từ nhiệm. Người thay thế là PGS-TS Đỗ Văn Xê, nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Cần Thơ. Bất ngờ là vào tháng 11-2020, PGS-TS Đỗ Văn Xê thôi chức hiệu trưởng và thay thế là TS Nguyễn Kim Quang, nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia TPHCM)…
Tuy không công khai, nhưng người trong giới cho biết, mức lương hiệu trưởng đại học tư được thỏa thuận dựa vào các tiêu chí như danh tiếng và quan trọng nhất là trách nhiệm về định mức tuyển sinh, phát triển quy mô sinh viên qua từng năm… Nhìn chung, mức lương của các hiệu trưởng đại học tư hiện nay dao động khoảng 80-200 triệu đồng/tháng. Một vài trường tư lớn, quy mô từ 10.000 sinh viên trở lên, ít nhất cũng ở mức lương 300 triệu đồng/tháng.
Dĩ nhiên, theo cơ chế thị trường, mức lương càng cao thì áp lực với hiệu trưởng lại càng lớn. Hiện nay, các trường thường dựa trên căn cứ cụ thể để trả lương cho hiệu trưởng, định mức về số lượng sinh viên tuyển hàng năm là tiêu chí sống còn. Nếu không đạt được cam kết chỉ tiêu đề ra thì hiệu trưởng thường bị cắt giảm lương, thưởng, thậm chí có thể sau mùa tuyển sinh sẽ bị thay.
Thuận lợi hay khó khăn khi hiệu trưởng đại học ngày càng trẻ?
Trong những năm gần đây, đội ngũ lãnh đạo, đặc biệt là hiệu trưởng, tại các trường ĐH công lập cũng như tư thục đang có xu hướng ngày càng trẻ hóa. Xu hướng này đang tác động đến chất lượng giáo dục ĐH ra sao?
Trao quyết định cho PGS-TS Nguyễn Thanh Hiệp (phải)
Nhiều hiệu trưởng chưa đến 40 t.uổi
Ngày 1.3 vừa qua, Hội đồng trường Trường ĐH Hoa Sen đã bổ nhiệm PGS-TS Võ Thị Ngọc Thúy làm quyền hiệu trưởng khi chỉ mới 37 t.uổi. Trước khi về lãnh đạo trường này, bà Thúy là Phó giám đốc Sở Du lịch TP.HCM, sau khi trải qua thời gian làm Phó viện trưởng Viện Đào tạo quốc tế (ĐH Quốc gia TP.HCM).
Mới đây, vào ngày 8.3, Trường ĐH Y khoa Phạm Ngọc Thạch giao nhiệm vụ phó hiệu trưởng phụ trách trường này cho PGS-TS Nguyễn Thanh Hiệp sau khi PGS-TS Ngô Minh Xuân, hiệu trưởng trước đó, nhận vai trò Chủ tịch hội đồng trường. PGS-TS Nguyễn Thanh Hiệp nắm giữ vai trò này khi vừa mới 45 t.uổi, độ t.uổi khá trẻ trong đội ngũ lãnh đạo các trường ĐH công lập. Năm 2015, bác sĩ Hiệp cũng là một trong những gương mặt trẻ nhất được phong học hàm PGS ngành y khoa.
Một năm trước, tháng 3.2020, Trường ĐH Công nghiệp TP.HCM có hiệu trưởng mới là TS Phan Hồng Hải, sinh năm 1976. Trước đó, khi được bổ nhiệm phó hiệu trưởng, ông Hải chỉ mới 34 t.uổi.
Năm 2019, PGS-TS Từ Diệp Công Thành, từng là PGS trẻ nhất Việt Nam khi được phong lúc mới 32 t.uổi, cũng được bổ nhiệm làm Hiệu trưởng Trường ĐH Bạc Liêu khi 41 t.uổi.
7 năm trước, vào năm 2014 đã manh nha đà trẻ hóa nhân sự hiệu trưởng với việc Hội đồng quản trị Trường ĐH FPT bổ nhiệm tiến sĩ Đàm Quang Minh làm hiệu trưởng khi mới 35 t.uổi.
PGS-TS Võ Thị Ngọc Thúy
Gần 8 năm trước, dư luận cũng từng xôn xao khi tiến sĩ Nguyễn Văn Phúc trở thành Hiệu trưởng Trường ĐH Mở TP.HCM khi chỉ mới 39 t.uổi. Hiện nay, ông Phúc là Thứ trưởng Bộ GD-ĐT.
Không chỉ chức danh hiệu trưởng, mà Phó hiệu trưởng nhiều trường ĐH, nhất là ĐH tư thục cũng đang có nhiều người ở độ t.uổi rất trẻ. TS Đỗ Hữu Nguyên Lộc được bổ nhiệm làm Phó hiệu trưởng Trường ĐH Kinh tế - Tài chính TP.HCM năm 2019 khi mới 34 t.uổi. TS Nguyễn Quốc Anh được bổ nhiệm làm Phó hiệu trưởng Trường ĐH Công nghệ TP.HCM năm 2016 khi 34 t.uổi.
Một thử nghiệm mới?
GS Trương Nguyện Thành (ĐH Utah, Mỹ) cho biết ở Mỹ, hiệu trưởng ĐH ít khi có độ t.uổi thấp hơn 50 t.uổi. Lý do là để đảm nhận vị trí này, hiệu trưởng phải trải qua sự đồng ý của các trưởng khoa, những GS khá có tên t.uổi trong giới trí thức. Buổi lấy phiếu đồng thuận này gọi là "Confidence Vote". Những người có độ t.uổi khá trẻ thì sẽ chưa hội đủ được nhiều điều kiện về năng lực để có thể thuyết phục các trưởng khoa. Khi chưa đủ bản lĩnh, nhân sự ứng tuyển sẽ khó nhận được sự đồng thuận để được làm hiệu trưởng.
Cũng theo GS Trương Nguyện Thành, việc bổ nhiệm hiệu trưởng ở Việt Nam gần như không phải trải qua điều này. Tuy nhiên, với văn hóa Á Đông, một hiệu trưởng có độ t.uổi trẻ ở Việt Nam cũng gặp phải những rào cản không nhỏ. Vị trí đứng đầu nhà trường quan trọng nhất là quản lý nhân sự, phải tương tác với con người. Mà con người thì có nhiều tính cách khác nhau. Trẻ quá thì khó làm việc với những người lớn t.uổi hơn. Với văn hóa Á Đông, người quá trẻ dễ nhận lại những lời nhận xét như "con nít miệng còn hôi sữa mà ra lệnh!" của các GS, TS lớn t.uổi trong trường, những người trí thức có thể học lực về chuyên môn cao hơn hiệu trưởng rất nhiều.
"Người trẻ còn năng động, còn động lực chứng minh khả năng và chưa quen thuộc với một lối mòn quản lý nào đó. Khả năng thích nghi với môi trường mới của người trẻ cao hơn. Nhưng họ cũng có bất lợi về quản lý. Tôi cho rằng xu hướng bổ nhiệm hiệu trưởng có độ t.uổi khá trẻ như hiện nay có thể xem là một sự thử nghiệm. Trong thời gian trước đó, nhiều trường ĐH tư thục có xu hướng sử dụng hiệu trưởng ĐH công lập về hưu để làm hiệu trưởng. Thử nghiệm này có thể chưa làm cho các chủ sở hữu các trường ĐH tư thục thỏa mãn nên họ chuyển sang một thử nghiệm khác. Cho đến lúc này, vẫn chưa thể khẳng định được là thử nghiệm mới này có thành công hay không. Chúng ta vẫn phải chờ thời gian mới có thể trả lời", GS Trương Nguyện Thành chia sẻ.
Tiến sĩ Đàm Quang Minh (phải) - ẢNH: Đ.N
TS Vũ Thế Dũng, sáng lập và điều hành Thinking School, cho biết khi ông còn làm việc tại Trường ĐH Bách khoa TP.HCM, công việc rất thuận lợi theo văn hóa trong trường. Đó là mặc dù người đứng đầu trường, đứng đầu khoa lớn t.uổi nhưng vẫn luôn sử dụng người trẻ t.uổi hơn làm cấp phó. TS Vũ Thế Dũng là phó khoa khi 32 t.uổi và làm phó hiệu trưởng khi mới 39 t.uổi.
Tuy nhiên, theo TS Vũ Thế Dũng, những hiệu trưởng, phó hiệu trưởng được dư luận cho là trẻ t.uổi hiện nay thật ra không phải trẻ nữa. Trong môi trường doanh nghiệp, độ t.uổi này đã làm việc mười mấy năm và đã nắm giữ vị trí CEO là rất bình thường. Người làm trong môi trường học thuật còn phải học thạc sĩ, TS nên thời gian có kéo dài hơn ít năm. Nhưng đó là độ t.uổi đẹp, đã có kinh nghiệm về kiến thức, quản lý chứ không phải là quá trẻ. Đó là độ t.uổi phù hợp để nắm giữ chức vụ lãnh đạo một trường ĐH.
"Nhưng ở độ t.uổi này nắm vị trí lãnh đạo một trường ĐH sẽ gặp một số khó khăn. Các trường ĐH tại Việt Nam có tính thứ bậc rất rõ ràng. Những hiệu trưởng này có thể là PGS, TS nhưng vẫn còn những "người thầy" của họ ở trong trường. Cái khó là làm sao để lãnh đạo các thầy của mình. Ở doanh nghiệp có tính thị trường cao hơn và người trẻ sẽ chứng minh bằng năng lực. Đây là trở ngại lớn nhất mà một hiệu trưởng có t.uổi đời không quá lớn muốn thành công phải vượt qua được", TS Vũ Thế Dũng nhận định.
Người trong cuộc: Độ t.uổi không nói lên tất cả !
Nói về độ t.uổi của mình khi nắm giữ chức vụ hiệu trưởng, PGS-TS Võ Thị Ngọc Thúy chia sẻ: "Độ t.uổi không nói lên tất cả năng lực, kỹ năng quản trị và khả năng đóng góp của mỗi người. Khi trẻ, khả năng tìm tòi, cầu thị học hỏi tốt hơn, chưa bằng lòng với những gì mình có. Đó là lợi thế. Tôi không phải đang ở độ cao nào quá lớn, không tự tạo ra các "màng chắn" cho mình. Tôi cho rằng thế mạnh của mình là quyết liệt, dám làm, năng lượng và khiêm tốn để có thể tiếp thu, giúp tôi không áp đặt. Tôi có 14 năm làm giáo dục, nghiên cứu khoa học. Với những am hiểu của mình, tôi nghĩ đủ đưa ra những quyết định tạo sự đồng thuận, tự tin trong thuyết phục mọi người. Độ t.uổi trẻ cũng là lợi thế để các hiệu trưởng dám chấp nhận thử thách".
TS Đàm Quang Minh, người từng được dư luận gán cho danh hiệu "Hiệu trưởng ĐH trẻ nhất Việt Nam", cho biết: "Khi lần đầu tiên được bổ nhiệm hiệu trưởng, tôi lo lắng vì rất nhiều thứ tôi chưa biết, còn cần phải học hỏi, nỗ lực nhiều hơn. Tuy nhiên, tôi có lợi thế khá lớn là gần như hoạt động lâu dài trong lĩnh vực ĐH tư thục. Tôi đi lên từ giảng viên, quản lý các khoa, phòng ban cả chục năm rồi được bổ nhiệm lãnh đạo trường ĐH nên đã quen thuộc công việc, đặc thù của lĩnh vực tư thục. Một hiệu trưởng ở lĩnh vực công sang lĩnh vực tư sẽ có nhiều bỡ ngỡ, khó khăn hơn vì vốn dĩ hiệu trưởng trường ĐH tư thục rất đặc thù, phải lo lắng rất nhiều công việc liên quan cả thương hiệu, tuyển sinh...", TS Minh chia sẻ.
Cũng theo TS Đàm Quang Minh, việc trẻ hóa hiệu trưởng, phó hiệu trưởng ở Việt Nam hiện nay là xu hướng và cũng tương tự như ở các nước.
"Mặc dù hiệu trưởng còn trẻ t.uổi sẽ có những vất vả, khó khăn cũng như thiếu kinh nghiệm ở một số công việc, nhưng xu hướng trẻ hóa nhân sự hiệu trưởng như hiện tại mang tính tích cực và tốt nhiều hơn", TS Đàm Quang Minh nhận định.
Có địa phương quên luân chuyển, để tình trạng "hiệu trưởng suốt đời" Luân phiên hiệu trưởng để những người hiệu trưởng giỏi, giàu nhân tâm có cơ hội mang tinh hoa đến một ngôi trường khác. Không phải ngẫu nhiên mà các thông tư lại quy định về nhiệm kỳ hiệu trưởng ở các trường học. Trước đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành kèm Thông tư 12/2011/TT-BGDĐT quy định: Luân phiên hiệu...