Những nhà khoa học nữ đầu tiên của Việt Nam có công bố quốc tế là ai?
Việt Nam bắt đầu có một đội ngũ cán bộ nghiên cứu khoa học từ năm 1950. Trong số đó, có nhiều phụ nữ, họ là những ai?
TS Nguyễn Thị Tâm Bắc (hàng đầu, thứ 2 từ trái sang, đứng cạnh GS Hoàng Tụy, người thứ 3 từ trái sang) và GS Hoàng Xuân Sính (hàng đầu, thứ 2 từ phải sang) tại Đại hội toán học toàn quốc năm 1985 – ẢNH: TƯ LIỆU VIỆN TOÁN HỌC VIỆT NAM
Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa khi ra đời chưa có nền khoa học. Sau khi thiết lập quan hệ ngoại giao với Liên Xô ngày 30.1.1950, nước bạn bắt đầu giúp đỡ Việt Nam hình thành, xây dựng và phát triển nền khoa học bằng cách tiếp nhận và đào tạo hàng loạt nhà khoa học. Những công trình nghiên cứu của họ được hoàn thành trong quá trình làm luận án tiến sĩ được đăng trên tạp chí của Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô, được các nhà khoa học “hậu sinh” xem là những công bố quốc tế đầu tiên của nền khoa học Việt Nam. Trong số này, có nhiều người thuộc “phái yếu” và có thể xem là những nhà khoa học nữ đầu tiên của nước Việt Nam độc lập.
Những nhà khoa học nữ có công bố quốc tế sớm nhất
Theo tra cứu của TS Nguyễn Tuấn Minh, ĐH Monash (Úc) và một số thành viên của diễn đàn Liêm chính khoa học (LCKH – một diễn đàn trên mạng xã hội do một số nhà khoa học người Việt lập ra để thảo luận các vấn đề liên quan), công bố đầu tiên của nhà khoa học nữ Việt Nam là bài The influence of rotation of the appearance of turbulence in plane flows của GS Võ Hồng Anh, đăng trên Doklady Akademii Nauk SSSR (Báo cáo của Viện Hàn lâm khoa học Liên Xô) năm 1965, về lĩnh vực thủy động lực học (Hydromechanics).
Nhà khoa học nữ người Việt đầu tiên là TS Hoàng Thị Nga (Báo Thanh Niên đã có nhiều bài phản ánh) sinh năm 1903, quê ở làng Đông Ngạc, tỉnh Hà Đông (cũ), nay là TP.Hà Nội. Thân phụ của bà là quan tuần phủ Hoàng Huân Trung. Anh em của bà có nhiều người là trí thức “Tây học”.
Bà từng học trường con gái (thời đó ở phố Hàng Trống, Hà Nội), sau học trường sư phạm (ở phố Hàng Bài, Hà Nội). Sau khi tốt nghiệp sư phạm, bà từng dạy học ở Đáp Cầu, Bắc Ninh. Sau khi đỗ tú tài phần thứ nhất ở Việt Nam, bà sang Pháp học tú tài phần hai rồi vào học tại Viện Khoa học (Faculté des Sciences) ở Paris. Sau khi đỗ cử nhân về khoa học, bà học tiến sĩ và bảo vệ luận án tiến sĩ vào ngày 19.3.1935.
Tiếp theo là một bài báo về lĩnh vực vật lý toán ( Behaviour of the diffraction peak for particles with arbitrary spins ), đăng trên tạp chí Nuclear Physics , năm 1968, của GS Nguyễn Thị Hồng. Đây là một tạp chí uy tín của Nhà xuất bản Elsevier, Hà Lan (là một nhà xuất bản lớn bậc nhất thế giới về xuất bản khoa học). GS Nguyễn Thị Hồng bảo vệ tiến sĩ ở Viện Vật lý hạt nhân Dubna (Liên Xô) năm 1974 và bảo vệ tiến sĩ khoa học năm 1982 cũng ở Viện Dubna.
Cũng theo TS Nguyễn Tuấn Minh và nhóm LCKH, một trong những nhà khoa học nữ có công bố quốc tế sớm còn có TS Nguyễn Thị Tâm Bắc, ngành toán, với bài Representing positive-definite generalized kernels in terms of eigenfunctions of partial differential expressions đăng trên tạp chí Ukrainian Mathematical Journal năm 1970. Ngoài ra, TS Lê Vũ Anh (con gái cố Tổng bí thư Lê Duẩn) bảo vệ tiến sĩ ở ĐH Tổng hợp Lomonosov (Liên Xô) năm 1979 cũng đăng bài Classical asymptotic behavior of the free Schrdinger equation for calculating corrections in the stationary phase method trên tạp chí Theoretical and Mathematical Physics năm 1975. “Đáng tiếc chị qua đời khi sinh con năm 1981, khi sự nghiệp đang dang dở”, TS Minh nhận xét.
Tuy nhiên, theo TS Minh, nhà khoa học nữ Việt Nam nổi tiếng nhất trong nhiều thập kỷ qua là GS Hoàng Xuân Sính, học trò của nhà toán học Pháp Alexander Grothendieck (huy chương Fields 1966). Bà bảo vệ luận án tiến sĩ nhà nước (doctorat d’État, nay tương đương với tiến sĩ khoa học) tại ĐH Paris 7 (Pháp) vào năm 1975. Có thể nói, bà là nhà khoa học nữ đầu tiên của Việt Nam có bằng doctorat d’État.
Theo tìm hiểu của Thanh Niên , các nữ khoa học chưa được nhóm LCKH “điểm danh” là GS Ngô Thị Thuận (ngành hóa học) và GS Nguyễn Thị Lê, dù họ cũng đã sớm có công bố quốc tế và có hoạt động khoa học tích cực về sau, trong thời gian công tác trong nước. GS Ngô Thị Thuận học đại học và làm nghiên cứu sinh (cả tiến sĩ và tiến sĩ khoa học) ở ĐH Tổng hợp Lomonosov. Năm 1964 và 1965, khi đang làm tiến sĩ, bà đã có 2 bài báo quốc tế trên tạp chí Doklady Akademii Nauk SSSR. Trao đổi với Thanh Niên , GS Thuận nói: “Tôi sang Liên Xô làm tiến sĩ năm 1962. Cùng đi với tôi đợt đó, giới nữ chỉ có một người nữa ngành sinh là chị Nguyễn Thị Lê. Về sau, chị Lê cũng là nhà khoa học tên tuổ.i, có nhiều công bố tốt”.
Tấm gương cho thế hệ đàn em
Cũng theo tìm hiểu của Thanh Niên , GS Nguyễn Thị Hồng là phu nhân của GS – Viện sĩ Nguyễn Văn Hiệu, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học công nghệ (nay là Viện Hàn lâm khoa học công nghệ Việt Nam). Suốt cuộc đời làm khoa học của mình, GS Hồng gắn bó với Viện Vật lý thuộc Viện Hàn lâm khoa học công nghệ Việt Nam và tiếp tục có nhiều công bố quốc tế. Bà mất hồi đầu thập niên 1990 vì bạo bệnh, trước khi nghỉ hưu.
Video đang HOT
Còn GS Võ Hồng Anh vẫn được truyền thông trước đây nhắc đến thường xuyên bởi bà không chỉ là con gái của Đại tướng Võ Nguyên Giáp và nhà cách mạng Nguyễn Thị Quang Thái (em ruột nhà cách mạng Nguyễn Thị Minh Khai) mà còn là một trong những nhà khoa học nữ có nhiều thành tựu đáng trân trọng. Bà bảo vệ thành công luận án phó tiến sĩ (nay gọi chung là tiến sĩ) năm 1969 về lý thuyết plasma ở Viện Dubna (Liên Xô), bảo vệ luận án tiến sĩ khoa học năm 1982 ở viện này. Năm 1988, bà được trao giả.i thưởn.g Kovalevskaia (một giả.i thưởn.g quốc tế dành cho các nhà khoa học nữ). Bà cũng gắn bó lâu năm với Viện Vật lý, có nhiều công bố quốc tế. Tuy nhiên, bà cũng sớm qua đời vào năm 2009 vì bạo bệnh.
Còn TS Nguyễn Thị Tâm Bắc từng là Phó chủ nhiệm khoa Toán – Tin, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, là người cả cuộc đời gắn bó với khoa Toán – Tin. Theo GS Đỗ Đức Thái, Chủ nhiệm khoa Toán – Tin, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, người từng công tác với TS Tâm Bắc suốt 20 năm, thì TS Tâm Bắc là một người có uy tín về độ nghiêm túc trong công việc, có nhiều cố gắng trong chuyên môn.
Chia sẻ với Thanh Niên , TS Minh nhận xét: “Bình thường với một phụ nữ, việc hy sinh thời gian vì khoa học đã rất khó khăn vì họ cần nhiều thời gian làm thiên chức của người phụ nữ là chăm lo cho gia đình, chăm sóc chồng con. Trong hoàn cảnh những năm 1960 – 1970 khi đất nước đang giai đoạn chiến tranh ác liệt, thì chuyện làm khoa học đối với các nữ tiề.n bối quả thật là điều thần kỳ. Vào giai đoạn đó, họ là những n.ữ sin.h viên, nghiên cứu sinh được nhà nước cử đi học ở Liên Xô và các nước Đông Âu. Họ đã làm rất xuất sắc nhiệm vụ học tập và nghiên cứu của mình không kém các đồng nghiệp nam giới. Giá như nhà nước tạo điều kiện hơn nữa cho những nhà khoa học nữ này yên tâm công tác thì có lẽ họ đã có một sự nghiệp khoa học rất vẻ vang”.
Nhiều năm ở nước ngoài, nhà khoa học nữ 8X quyết trở về Việt Nam để nghiên cứu
Tiến sĩ Đinh Thị Hinh từng giành học bổng toàn phần du học Hàn Quốc nhưng sau khi tốt nghiệp cô vẫn quyết tâm quay trở về Việt Nam.
Có thể nói nữ trí thức là một bộ phận tinh hoa của phụ nữ thuộc mọi dân tộc. Họ là những người được đào tạo bài bản, có kiến thức sâu rộng về một lĩnh vực nào đó, có trình độ, có vị trí khoa học và có những đóng góp không nhỏ đối với sự nghiệp phát triển đất nước.
Trước khi hoặc đồng thời với việc họ bước vào tầng lớp trí thức, họ là những người vợ, người mẹ với những thiên chức trong gia đình mà xã hội đã định sẵn. Họ phải sinh con, nuôi con, lo toan cuộc sống gia đình và làm những công việc vốn được coi là "thiên chức".
Con đường bước ra khỏi cánh cửa gia đình để dấn thân vào các hoạt động khoa học bao giờ cũng đầy chông gai mà không phải người phụ nữ nào cũng có thể vượt qua được. Tuy nhiên, Tiến sĩ Đinh Thị Hinh - nhà khoa học nữ 8X của Trường Đại học Phenikaa là minh chứng rõ nét về sự dung hòa chức năng "kép" ấy.
Chia sẻ với Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Hinh cho biết bản thân tốt nghiệp Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội năm 2010 sau đó nhận được học bổng giáo sư để học thạc sĩ và tiến sĩ tại Đại học Ulsan, Hàn Quốc.
Cô Đinh Thị Hinh trong ngày nhận bằng tiến sĩ (ảnh: NVCC)
Năm 2016, cô Hinh bảo vệ thành công luận án tiến sĩ "Nghiên cứu cơ chế của hiệu ứng biến dạng cơ điện trên các hệ gốm áp điện pha tạp nền Bismuth".
"Trong luận án đó, tôi đã nghiên cứu các tính chất của các hệ gốm áp điện composite và các hệ gốm áp điện (Bi,Na,K)TiO 3 , (Bi,Na,Ba)TiO 3 được pha tạp với các nồng độ acceptor (Lithium) và donor (Lantanum) khác nhau. Kết quả cho thấy các hệ gốm composite và gốm BNKT đươc pha tạp bởi Lanthanum với nồng độ 0.03 cho giá trị biến dạng cơ điện khá lớn (600~800 pm/V) với lực điện trường yêu cầu khá nhỏ (2~4 kV/mm).
Từ đó tôi liên hệ với nhóm nghiên cứu của Giáo sư John Daniels ở Đại học New South Wales ở Úc để sử dụng phương pháp xác định các cấu trúc tinh thể nhiễu xạ dưới lực điện trường (in-situ XRD).
Sau đó, cùng nhóm của Giáo sư Jing Feng Li ở Đại học Tsinghua ở Trung Quốc để xác định thêm các tính chất vi cấu trúc của vật gốm liệu áp điện bẳng ảnh hiển vi điện tử truyền qua (Transmission electron microscopy) và ảnh hiển vi áp điện (Piezoresponse force microscopy).
Từ những nghiên cứu đó nhóm tôi đã tìm ra được cơ chế của biến dạng cơ điện lớn dưới tác dụng của điện trường nhỏ trong gốm áp điện BNKT pha tạp La.
Những kết quả đó sau đấy được công bố trên tạp chí Journal of the European Ceramic Society (Tạp chí Q1, Impact factor năm 2020 là 4.495) và tạp chí Ceramics International (Tạp chí Q1, Impact factor năm 2020 là 3.83),", cô Hinh chia sẻ.
Tốt nghiệp tiến sĩ, cô Hinh ở lại Đại học Ulsan để làm nghiên cứu sau tiến sĩ. Năm 2019, cô về công tác tại Trường đại học Phenikaa.
Cô Hinh (ngoài cùng) tham dự hội thảo AMEC tại Thượng Hải, Trung Quốc (ảnh: NVCC)
"Lý do quyết định về nước vì đó cũng là thời điểm bản thân tôi mong muốn trở về làm việc tại quê hương và đoàn tụ cùng gia đình. Tôi nhận thấy điều kiện để làm nghiên cứu tại Việt Nam hiện nay đã được cải thiện nhiều và có thể đáp ứng được yêu cầu của các nhà khoa học khi về nước để nghiên cứu và giảng dạy. Đặc biệt Trường đại học Phenikaa có môi trường tự do học thuật, đồng nghiệp là những người có tài và nhiệt huyết, cơ sở vật chất trang thiết bị đầy đủ và hiện đại, chế độ đãi ngộ tốt", nữ tiến sĩ nói.
Cô Hinh cho hay, dù nam giới hay nữ giới đều có những ưu- nhược điểm khi làm nghiên cứu khoa học, quan trọng là lựa chọn đúng lĩnh vực phù hợp mà thôi.
Ví như sự chăm chỉ, cẩn thận, khéo léo và tỉ mỉ của nữ giới sẽ là một lợi thế không nhỏ trong quá trình làm thực nghiệm. Đặc biệt là lĩnh vực Vật liệu gốm áp điện mà cô Hinh nghiên cứu thường tiến hành với các thiết bị nhỏ, nhẹ, đòi hỏi sự tỉ mỉ, chính xác cao. Do vậy, "nữ giới trong lĩnh vực Khoa học Vật liệu của tôi là lợi thế!", cô Hinh nói.
Tiến sĩ Đinh Thị Hinh chụp hình cùng giáo sư và đồng nghiệp ở Hàn Quốc (ảnh: NVCC)
Được biết lĩnh vực mà Tiến sĩ Đinh Thị Hinh quan tâm nghiên cứu là Vật liệu gốm áp điện không chì cho thiết bị điện tử dẫn động và thiết bị cảm ứng.
Cô là tác giả chính và đồng tác giả của 6 bằng sáng chế tại Hàn Quốc, 25 bài báo quốc tế và hàng loạt giả.i thưởn.g cho các báo cáo xuất sắc tại các hội thảo chuyên ngành như:
Giải bài báo xuất sắc tại tạp chí Transactions on Electrical and Electronic Materials năm 2017;
Giải bài báo xuất sắc tại hội thảo KIEEME annual summer conference 2015, 2016;
Giải sinh viên xuất sắc tại hội thảo AFM-AMEC năm 2014;
Giấy khen dành cho sinh viên đã có thành tích xuất sắc trong phong trào Hội và học tập, do Đại sức đặc mệnh toàn quyền Việt Nam tại Hàn Quốc năm 2013;
Giải báo cáo xuất sắc tại hội thảo JSEM năm 2013;
Năm 2013-2016 Học bổng toàn phần cho khóa học Tiến Sỹ tại Khoa khoa học và kỹ thuật Vật Liệu, Đại học Ulsan, Ulsan, Hàn Quốc.
Năm 2012 đạt giấy khen dành cho sinh viên đã có đóng góp tích cực cho phong trào sinh viên Việt Nam tại Hàn Quốc, do Hội sinh viên Việt Nam tại Hàn Quốc tặng.
Năm 2011-2013 giành học bổng toàn phần cho khóa học Thạc Sỹ tại Khoa khoa học và kỹ thuật Vật Liệu, Đại học Ulsan, Ulsan, Hàn Quốc.
Năm 2009-2010 giành học bổng Lawrence S.ting Memorial Fund.
Năm 2009 Giải Ba giả.i thưởn.g Sinh viên nghiên cứu khoa học cấp Trường, năm học 2009 - 2010 do Hiệu trưởng Trường đại học Bách Khoa Hà Nội cấp ngày 01 tháng 06 năm 2010.
Năm 2008-2010 Học bổng của công ty Thép Việt Nam.
Năm 2007-2010 Học bổng cho sinh viên có thành tích học tập tốt tại trường Đại học Bách Khoa Hà Nội.
Năm 2007-2008 Giấy khen dành cho sinh viên đã có thành tích tốt trong học tập và công tác Đoàn thanh niên, Hội sinh viên năm học 2007 -2008 do Hiệu trưởng Trường đại học Bách Khoa Hà Nội.
Tuy nhiên, cô Hinh thừa nhận việc vừa phải dành tâm huyết, thời gian cho việc học tập nâng cao trình độ chuyên môn và nghiên cứu khoa học, vừa phải lo toan, sắp xếp hoàn thành tốt công việc của người mẹ, người vợ trong gia đình là không dễ.
Để có được những kết quả đó, Tiến sĩ Đinh Thị Hinh luôn cảm ơn sự hỗ trợ của gia đình hai bên và đặc biệt là người bạn đời, cũng là một Tiến sĩ tốt nghiệp cùng Đại học Ulsan.
Để đạt được những kết quả nghiên cứu, Tiến sĩ Đinh Thị Hinh luôn cảm ơn sự hỗ trợ của gia đình hai bên và đặc biệt là người bạn đời, cũng là một Tiến sĩ tốt nghiệp cùng Đại học Ulsan (ảnh: NVCC)
Hai người cùng trải qua thời gian dài học tập và công tác tại Hàn Quốc nên luôn tìm được tiếng nói chung, anh chính là chỗ dựa và nguồn động viên tinh thần để cô theo đuổi sự nghiệp của mình.
Sự thành công chỉ đến cùng đam mê nghiên cứu khoa học Nghiên cứu khoa học là lĩnh vực đòi hỏi nhiều tố chất và nhọc nhằn ngay cả với những người có nhiều đam mê. Và với phụ nữ, để thành công trong lĩnh vực đặc thù này còn phải nỗ lực hơn rất nhiều bởi ngoài công việc họ còn có vai trò làm vợ, thiên chức làm mẹ thiêng liêng. Và để...