Nhớ… nước mắm cá linh

Sông nơi thanh thi lâu ngay rôi nên phai hương vi môc mac quê ngheo.

Mấy năm nay, nước lũ không về miền Tây. Cá linh đặc sản giờ không đủ ăn chứ nói gì mua đôi ba giạ để dành làm mắm.

Cô học trò nhỏ đem đến tặng bạn tôi hũ nước mắm như chút quà quê theo kiểu thương lắm mới cho… Thế mà bạn lại đem cho tôi, còn ra chiều xài xể. Chơi vơi ban lâu năm, tương đa hiêu hêt ban nhưng giờ tôi mơi biêt mon nao ban chê mơi đem cho minh. Ban chuông vât chât mau me hơn. Sông nơi thanh thi lâu ngay rôi ngươi phai hương vi môc mac quê ngheo.

Bông dưng tôi đâm ra nhơ nươc măm…

Nhơ gi, bữa ăn ngươi Viêt nao không co nươc măm ma bày đặt nhơ. Thât ra la nhơ mui vi. Nươc măm co nhiêu loai như nươc măm Phan Thiêt vơi ca nuc, nươc măm Phu Quôc vơi ca cơm, nươc măm đông vơi ca linh. Môi loai co mui vi riêng nhưng cai goi la nươc măm ngon nguyên chât lai đêu co cai mui chung hinh hinh, hôi rinh kho ta.

Cai mui hôi ấy lại gơi nhơ nhưng hinh anh môt thơi chưa xa đang dân dân mất đi. Miên Tây môi năm co vài thang mua nươc nôi. Đông ruông, vươn tươc ngâp lênh đênh. Ngươi người phai lo nha cưa, lo căt lua sơm chay nươc. Nhưng thiên nhiên như bu trư, hao phong tăng lai cho đông băng mon qua. Đó la phu sa mau mơ. Đo la mua ca, đăc biêt con ca linh chiêm 60%-70% san lương đanh băt.

Thât ra co tên ca linh vi không biêt no ơ đâu trên biên Hô nhưng đung ngay mung 5 thang 5 mua nươc, đung han, ca linh quay về xuât hiên đây sông. Luc nay, ca con non, nho như đâu chiêc đua ăn, xương mêm. Ca linh kho lat dâm me, băm xoai, châm vơi bông sung, bông điên điên hay nhung bôt chiên trơ thanh nhưng mon ăn đi vao tâm hôn dân miên Tây.

Băt đâu tư An Giang, Châu Đôc, đâu nguôn sông Hâu, sông Tiên, ca đi theo nươc vưa đi vưa lơn. Thang 8, ca băng ngon tay. Đây la luc ca linh đung lưa đươc ngươi dung lam măm, lam khô, u nươc măm. Dân quê như đơi thang nay. Nha nao cung mua đôi ba gia ca linh lam cac thư đê ăn suôt năm.

Nươc măm ca linh khac vơi nươc măm ca cơm ơ chô ca ươp muôi lên men bôc mui phai qua qua trinh nâu. Khi nâu phai ngôi canh chưng vơt bot tưng châp, đô vô tâm vai lươt đi lươt lai nhiêu lân cho nươc măm trong rôi đem phơi năng đê nươc măm thơm ngon.

Kinh nghiệm truyền nhau rằng để nâu nươc măm hay lam măm, lam khô ngon thì trươc hêt phai rưa sach cá, đê rao nươc… Sau đo phai chơ cho con ca trơ minh băt đâu ươn ươn rôi mơi đem ươp tỉ lệ ba ca một muôi. Mà phải là muôi hôt. Không có kinh nghiêm, vôi đem ca tươi đi ươp chăng nhưng khô không ngon mà nươc măm cung kém chất lượng.

Thu vi ơ chô nhiêu ngươi như ghiên nươc măm nhưng khi mơ năp khap, muc ca ra nâu lai không chiu đươc mui hôi. Vi vây, khi nâu phai đem nôi xoong ra xa goc vươn. Nâu nươc măm hơi cưc, xong phai chui nôi, giăt miêng vai lươc đôi ba lân mơi không con hôi. 35 ky ca linh thu đươc 15 lít nươc măm ngon dung đê châm, goi la nươc măm ăn sông. Bo xac ca trơ vô khap cho thêm muôi cung vơi khom, đâm nhuyên nâu lân thư hai cung ngon nhưng thua nươc đâu. Co ngươi ha tiên nâu tơi lân thư ba nươc măm chi con vi măn, dung đem kho ca goi la nươc măm kho.

Du ngươi Viêt không thiêu nươc măm trong bữa cơm nhưng vân ghiên. Ba tôi luc con sông, mâm cơm luc nao cung co chen nươc măm trong vơi trai ơt sưng trâu đê riêng cho ông. Nươc măm lam vơi toi, ơt, chanh du co ngon nhưng ông vân quen miêng vơi chen nươc măm cua minh. Sau nay, tôi thây nha văn Sơn Nam và nha văn Nguyên Quang Sang trong buôi tiêc uông rươu Tây lai hoi co nươc măm ngon không va xin môt chen nươc măm trong. Hương gây mui nhơ. Tư mui nươc măm gợi nhơ biết bao hinh anh môt thơi chưa xa.

Miên Tây mua nươc vê bưng lên sưc sông. Băng lăng trô bông tim rim, điên điên nơ vang rưc cánh đồng. Dươi sông, ghe xuông nhôp nhip, lươi cât vo giăng giăng đon mua ca linh vê chơ. Cá linh nhiêu tơi mưc con đươc u dung lam phân. Ai trông dưa leo, rau cai đem phân ca bon thì rau cai xanh mươt. Ngươi thanh thi vê chơi to ra thich thu trươc mui cây trai, mui khoi đôt đông nhưng lai nhăn mui trươc mui hôi cua măm muôi, mui phân ca lan trong gio. Nhưng với dân quê, đo la cai mui thơm quen thuôc nuôi sông bao nhà.

Nhơ nươc măm ca linh, tôi lại nhớ người di ơ đât cu lao, năm nao cung mua ba, bôn gia ca ươp muôi cho vô hai cai lu đem phơi năng. Đăc biêt, khi ca bôc mui thơm, di không muc ra nâu ma mơ cai voi găn ơ lu, cho nươc măm chay ra. Di hưng lây nươc đô ngươc trơ vô lu nhiêu lân. Cư lam vây đôi ba thang cho đên khi nươc măm co mau canh gian đo au mơi rot nươc măm vô chai đê săp hang.

Môi lân di đi đâu cung xach theo môt căp nươc măm nhỉ cá linh đê lam qua. Tôi nhơ mai nươc măm ca linh cua di, không cân co đô ăn, chi vơi chen cơm nong chan muỗng mơ, muỗng nươc măm tôi cung no bung. Buôi trưa, anh em ra vươn hai xoai, ngôi vây quanh bên chen nươc măm đương tranh nhau ăn.

Trơ lai vơi anh ban tôi, tư hao minh la dân sanh ăn uông nhưng lai ăn nươc măm môi ngay thưc ra chỉ là nươc châm. Trong khi đo, môt anh ban khac từ Mỹ nưa đêm goi điên vê. Tương co chuyên gi cân noi, không ngơ ban gọi nhăc chuyên xưa vê mua nươc nôi, mua ca linh, nói nhơ nươc măm ca linh. Ban du đi xa nhưng vân chưa mât gôc gac, vân con nhơ hương vi quê nha trong khi ơ My nào thiếu món gì.