Người dùng đang làm việc không công cho Facebook

Người dùng đang làm hai việc: tạo ra dữ liệu và sản xuất nội dung, Facebook dựa vào đó để bán thông tin cá nhân và quảng cáo.

Có thể bạn không có văn phòng hoặc thẻ nhân viên và gần như chắc chắn không được trả tiền. Nhưng nếu là một trong số hơn 64 triệu người dùng Facebook tại Việt Nam (số liệu tháng 7/2017 của The Next Web) hay hơn 2 tỷ người dùng trên toàn thế giới mỗi tháng, công việc của bạn cũng có giá trị như một nhân viên lập trình. Thậm chí có thể nhiều hơn. Nhấp chuột, click vào nút Like và đưa lên các bài viết của mình, định hướng người dùng vào các luồng dữ liệu dựa trên các thuật toán được sử dụng để phân phát quảng cáo tới chính bản thân hoặc những người khác trên mạng xã hội này là miêu tả chi tiết về công việc đó. Nếu tất cả “nhân viên” như bạn đồng loạt rời khỏi Facebook, nền tảng khổng lồ này sẽ sụp đổ.

Theo Mashable, vụ bê bối của Cambridge Analytica đã khiến cho một số người sử dụng cảm thấy khó chịu khi thấy Facebook thu thập thông tin cá nhân của mình. Tuy nhiên, đừng quên rằng ngoài dữ liệu, mạng xã hội này còn lấy những thứ khác từ bạn. Một trong số đó là sức lao động.

Người dùng thông thường làm hai việc cho Facebook: Tạo ra dữ liệu và sản xuất nội dung. Facebook thực chất là một công ty quảng cáo và mọi thông tin người dùng tiết lộ đều là thứ mà các khách hàng của công ty này có thể sử dụng để có tác động ảnh hưởng đến cách thức và những gì bạn mua sắm. Đôi khi, nó lành tính. Đôi khi không. Bởi dữ liệu là một công cụ mạnh mẽ, có thể giúp một ai đó định hình tính cách cũng như hành vi của bạn. Vụ bê bối Cambridge Analytica là một điển hình cho thấy nó có thể là một thứ vô cùng nguy hiểm.

Hãy gọi Mark Zuckerberg là “ông chủ” bởi có thể bạn đang làm việc không công cho người đàn ông này.

Người dùng tạo ra hầu hết những gì đang có trên Facebook. Đó là khi họ viết bài, chia sẻ hình ảnh, đưa lên các video trực tiếp của các sự kiện hay chương trình ca nhạc, hoặc đôi khi là một cảnh bạo lực trên đường phố. Thời gian và công sức bạn dùng để cố tạo ra một lời chia sẻ lãng mạn, một cuộc nói chuyện hấp dẫn, một suy nghĩ sâu sắc về những tin tức hằng ngày – đó là những công việc bạn đang làm cho công ty có tên Facebook. Khi từng người dùng đang nỗ lực để giữ cho trang cá nhân của mình luôn tấp nập và sôi động, họ đang tạo ra lý do để những người khác tiếp tục bị cuốn vào vòng xoáy này. Công việc biến thành nhiệm vụ đưa mọi người đến với nền tảng này và giữ họ ở đó càng lâu càng tốt.

Và rõ ràng, người dùng dành rất nhiều thời gian trong ngày để làm việc này. Năm 2016, một người dùng dành trung bình 50 phút mỗi ngày sử dụng các sản phẩm của Facebook, bao gồm cả Instagram và Messenger. Con số này đã giảm gần đây, nhưng vẫn còn khoảng 35 phút mỗi ngày. Theo New York Times, đó là 26 ngày làm việc 8 tiếng mỗi năm – “nhiều hơn bất kỳ hoạt động giải trí nào do Cục Thống kê lao động điều tra, ngoại trừ xem các chương trình truyền hình và phim ảnh. Khoảng thời gian này cũng nhiều hơn dành cho việc đọc sách (19 phút), tham gia thể thao hoặc tập thể dục (17 phút) hoặc các sự kiện xã hội (4 phút)”.

Giải trí cũng là công việc trên Facebook. Mọi người sử dụng các ứng dụng một cách tự nguyện, tuy nhiên, khi có nhiều hoạt động xã hội hơn chuyển lên Internet, những “người lao động” ngày càng cảm thấy họ phải làm nhiều hơn để sống một cuộc sống có ý nghĩa. Facebook là News Feed, là album ảnh, các lưu trữ cá nhân, diễn đàn cộng đồng và nhiều thứ khác. Hãy suy nghĩ một chút về việc xóa Facebook. Điều gì sẽ xảy ra với ảnh của bạn? Bạn sẽ nhận được tin tức mới ở đâu? Ai sẽ nhớ ngày sinh nhật của bạn?

“Công việc” của người dùng trên Facebook còn là đưa những người khác đến với nền tảng này và giữ họ ở đó càng lâu càng tốt.

Giống như tất cả các công ty truyền thông xã hội khác, Facebook kiếm tiền từ những nhu cầu cơ bản của cuộc sống. Đó là nhu cầu duy trì mối quan hệ với bạn bè và gia đình, nhu cầu theo kịp tin tức, nhu cầu hình thành và chia sẻ niềm tin về thế giới. Các nhà nghiên cứu tại Đại học Luneburg (Đức) và Đại học Essex (Anh) đã viết trong một bài nghiên cứu gần đây rằng: “Thoạt nhìn, những gì xuất hiện là một hoạt động thông tin liên lạc tự do nhưng trên thực tế đây lại là một hình thức lao động tự do”. Và đó cũng là loại hình lao động có giá trị.

Theo báo cáo thu nhập hàng năm, công ty Facebook này kiếm được gần 16 tỷ USD lợi nhuận trong năm 2017. Phần lớn đến từ doanh thu quảng cáo, đã tăng gần 50% so với năm trước đó. Mặc dù các “công nhân” được hưởng lợi từ công việc không lương này một cách gián tiếp, các công ty truyền thông xã hội như Facebook lại trích xuất được giá trị trực tiếp từ công việc mà họ đang làm trong việc kết nối với thế giới.

Loại hình khai thác này không phải chỉ tồn tại duy nhất ở Facebook hoặc các mạng xã hội khác. Ý tưởng về việc người tiêu dùng cũng chính là người sản xuất đã ra đời từ những năm 1980. Các trang web như Yelp dựa vào người dùng để tạo ra các bài đánh giá; Spotify yêu cầu người nghe điền vào dữ liệu các album bị mất; trang Medium kiếm tiền từ các nhà văn nghiệp dư muốn xuất bản nội dung của mình. Giống như Facebook, các trang web này thường tạo ra một bộ khung công việc để người dùng được trao cơ hội “kết nối” hoặc “chia sẻ”. Và việc không phải trả tiền cho những người làm công việc này có một cái tên chuyên ngành, được gọi là phương pháp Crowdsourcing.

Một số người đã lên tiếng chỉ trích mô hình này, nói đó là sự bóc lột. Eric Posner, một nhà lý luận pháp lý tại Đại học Chicago (Mỹ) đã gọi người dùng Twitter là “nô lệ lao động”. Không ít người nổi tiếng trên YouTube cũng từng lên tiếng phản đối các thay đổi của YouTube khiến họ khó kiếm tiền từ các video hơn.

Nhưng dù gọi nó là gì, các mạng xã hội hiện nay chính là công việc. Những người đang tạo ra nội dung hiểu rõ điều này hơn bất cứ ai. Nếu bạn là một nhiếp ảnh gia, bạn phải có tài khoản trên Instagram. Nếu bạn là một nhà báo quốc tế, bạn phải “sống” trên Twitter. Đó là nơi bạn tìm thấy những tin tức nóng hổi, quảng bá công việc và nhận các hợp đồng của riêng mình.

Và một vài người dùng các phương tiện truyền thông xã hội này đã tìm ra cách để biến “công việc” của họ thành tiền mặt. Không quá khó để tìm thấy những người nổi tiếng đang sử dụng các nền tảng xã hội để khởi nghiệp và kiếm được bộn tiền mỗi tháng. Thật ghen tị với họ, những người biết cách tạo ra đồng tiền từ việc mà những người khác đang làm miễn phí. Nhưng điều này cũng nói lên một thực tế là số tiền được trả này chính là bằng chứng cho giá trị sức lao động mà họ đã bỏ ra.

Có lẽ mỗi người dùng trong chúng ta đều xứng đáng có được một chút. Bởi vì rốt cuộc, chúng ta không thực sự sử dụng Facebook. Chúng ta tạo ra nó.

Bảo Nam

Theo Mashable