Lùm xùm ở ĐH Tôn Đức Thắng: Xử lý không khéo sẽ đổ vỡ một mô hình tốt về tự chủ
Trong vụ lùm xùm ĐH Tôn Đức Thắng (TDTU), GS.TS Trần Đức Viên cho rằng, nếu TDTU, cơ quan chủ quản (Tổng LĐLĐVN) và cơ quan quản lý ngành (Bộ GD&ĐT) xử lý không khéo, có lý có tình, rất có thể họ sẽ làm đổ vỡ một mô hình tốt về tự chủ đại học.
Theo GS.TS Trần Đức Viên, Chủ tịch Hội đồng trường Học viện Nông Nghiệp Việt Nam, sự việc ở trường ĐH Tôn Đức Thắng hiện nay là một trong những điển hình nhất về việc thực hiện tự chủ, cũng là một dịp tốt để Ban soạn thảo Nghị định qui định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật số 34 chỉnh sửa, bổ sung.
Sinh viên quốc tế tại trường ĐH Tôn Đức Thắng
Cơ quan chủ quản không còn toàn quyền quyết định
Phóng viên: Hiện nay, ông đang là Chủ tịch Hội Đồng trường của Học viện Nông nghiệp, vậy theo ông vai trò của Hội đồng trường, vai trò của cơ quan chủ quản như thế nào ở một trường đại học đang thực hiện cơ chế tự chủ?
GS.TS Trần Đức Viên: Theo tinh thần của Nghị quyết 19-NQ/TW và của Luật số 34, Hội đồng trường (HĐT) là cơ quan quyền lực cao nhất, đại diện cho chủ sở hữu; ở các cơ sở giáo dục (CSGD) công lập thiết chế này là chủ sở hữu cộng đồng.
Ở đó, có đại diện chủ sở hữu của các bên có lợi ích liên quan (đại diện của tổ chức đảng, cơ quan chủ quản, cộng đồng xã hội, địa phương, người sử dụng lao động, doanh nghiệp, sinh viên, cựu sinh viên, phụ huynh, giảng viên, viên chức, lãnh đạo Nhà trường…), họ đại diện cho nhà nước và các chủ thể khác quản trị trực tiếp trường đại học. Đây còn là thiết chế thể hiện quyền dân chủ của CSGD.
Như vậy, đại diện cơ quan chủ quản là một thành phần đương nhiên của HĐT theo Luật định, nhưng vai trò của họ không phải là để chỉ đạo, để truyền đạt ý chí và nguyện vọng của lãnh đạo cơ quan chủ quản và yêu cầu CSGD phải thực hiện như thời còn cơ chế chỉ huy tập quyền.
Tư tưởng chỉ đạo của Nghị quyết 19/NQ-TW cũng nói rõ phải tiến tới bỏ cơ chế chủ quản; với các đơn vị sự nghiệp công lập, các trường đại học đã tự chủ hoàn toàn chi thường xuyên sẽ hoạt động theo mô hình như doanh nghiệp, thậm chí có quyền tổ chức thi tuyển và thuê hiệu trưởng. Chính vì vậy, cơ quan chủ quản chỉ có một vai trò hạn chế trong HĐT (không còn toàn quyền quyết định như với các CSGD chưa tự chủ).
Cũng lưu ý là, bỏ “cơ chế” chủ quản, ngay cả văn bản Luật số 34 cũng vậy, viết rất rõ: “bỏ cơ chế’ chủ quản, không có văn bản nào ghi “bỏ cơ quan chủ quản”.
Nghĩa là có thể vẫn còn cơ quan chủ quản, nhưng “cơ chế” quản lý kiểu cũ theo lối áp đặt, tập trung quan liêu không còn nữa, cơ quan chủ quản phải đồng hành với các CSGD trong việc hướng dẫn, hỗ trợ và giúp họ thực hiện tốt nhất các quyền tự chủ theo luật định.
Cơ quan chủ quản chỉ còn quyền sở hữu, còn quyền quản lý thuộc về hội đồng trường. Nhờ vậy, đại học tự chủ có thể tự quyết và chịu trách nhiệm giải trình về hầu hết các vấn đề liên quan đến sự phát triển của CSGD, không phải xin ai “cấp phép” để CSGD thực hiện mục tiêu, tầm nhìn, sứ mệnh và các giá trị cốt lõi mà CSGD đã cam kết và đang theo đuổi.
Lúc đó, Nhà nước và xã hội giám sát các hoạt động của CSGD qua các chỉ số KPIs (Key Performance Indicators -chỉ số kết quả đầu ra) mà CSGD đã cam kết hoặc do Nhà nước giao/đặt hàng, Nhà nước không can thiệp trực tiếp vào quá trình hoạt động của CSGD theo cách “cầm tay chỉ việc” hay cơ chế chỉ huy tập quyền “thời chiến” nữa.
Đối với Học viện Nông Nghiệp, may cho chúng tôi khi thực hiện Nghị quyết 77, chúng tôi có vị Bộ trưởng rất am hiểu về tự chủ đại học. Ông bảo, tự chủ chứ không phải tự túc, nên ông đã hỗ trợ hết mức về CSVC cho Học viện để Học viện có thể vươn lên tổ chức các chương trình nghiên cứu đỉnh cao, phục vụ một số nhiệm vụ tái cơ cấu ngành.
Cụ thể, Bộ trưởng giao cho Học viện gần hoàn toàn tự chủ về tổ chức và nhân sự, thành lập HĐT, qui chế tổ chức và hoạt động… Nếu không có sự đồng hành và hỗ trợ quyết liệt như thế từ lãnh đạo Bộ chủ quản, chắc chắn Học viện Nông nghiệp không có được tầm vóc như ngày hôm nay.
Bổ nhiệm nhân sự phải thực hiện theo Luật
Từ vụ lùm xùm của trường ĐH Tôn Đức Thắng, theo ông bổ nhiệm nhân sự của Hội đồng trường và nhân sự Ban Giám Hiệu thực hiện theo quy định của cơ quan chủ quản hay theo quy định của Luật Giáo dục đại học?
Nhân việc nhà báo dùng từ “lùm xùm”, tôi muốn được giãi bày đôi điều trước khi trả lời câu hỏi.
Tôi thấy buồn và lo vì câu chuyện không vui này. Nói gì thì nói, phải thừa nhận trường ĐH Tôn Đức Thắng (TDTU) là trường tiên phong về tự chủ đại học, và họ đã đạt được các thành tựu rất đáng ngưỡng mộ. Hiện, Việt Nam có mấy trường đại học đã làm được như họ khi không lấy một đồng t.iền thuế nào của dân.
Nếu TDTU, cơ quan chủ quản (Tổng LĐLĐVN) và cơ quan quản lý ngành (Bộ GD&ĐT) xử lý không khéo, có lý có tình, rất có thể họ sẽ làm đổ vỡ một mô hình tốt về tự chủ đại học.
Nếu điều đó xảy ra thì rất đáng tiếc, ai sẽ là người chịu trách nhiệm về sự đổ vỡ không đáng có ấy? Ai sẽ gánh gánh nợ mà TDTU đang phải vay để đầu tư? Chẳng lẽ phần thiệt thòi luôn thuộc về người học và gia đình họ?
Có lẽ những người cầm cân nảy mực cần nghĩ đến lợi ích của ngành, lợi ích của tiến trình tự chủ đại học mới chập chững những bước đi đầu tiên của nền GD ĐH nước nhà hơn là nghĩ đến những điều khác, việc khác không liên quan gì nhiều đến “đại cục” của công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện GD&ĐT.
Trở lại câu hỏi về việc bổ nhiệm nhân sự, rõ ràng là phải chấp hành theo tinh thần của Nghị quyết TW 6-NQ/TW, Nghị quyết TW 19-NQ/TW và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật giáo dục đại học (Luật số 34) và Quyết định 105 của Ban chấp hành TW về công tác cán bộ.
Tất cả cán bộ, đảng viên đều phải gương mẫu chấp hành, rõ như ban ngày, sao nhà báo lại còn đặt câu hỏi “thực hiện theo quy định của cơ quan chủ quản hay theo quy định của Luật Giáo dục đại học”?
Khoản 3, Điều 16, Luật số 34 qui định rõ thẩm quyền quyết định nhân sự của trường đại học. Với quy định này, thành viên HĐT được chia thành 3 nhóm:
Thứ nhất, nhóm thành viên đương nhiên không do bất kỳ cơ quan nào chỉ định, gồm có bí thư cấp ủy, hiệu trưởng, chủ tịch công đoàn và đại diện ban chấp hành đoàn trường (là người học).
Thứ hai, nhóm thành viên trong trường được tập thể giảng viên, viên chức và người lao động bầu.
Thứ ba, nhóm thành viên ngoài trường. Trong nhóm này, có thành viên là đại diện cơ quan quản lý do cơ quan quản lý cử; còn lại phải do tập thể người lao động, giảng viên, viên chức CSGD bầu.
Lưu ý, đối với các thành viên đương nhiên, cơ quan quản lý không có quyền phê duyệt hoặc chỉ định hoặc quy hoạch mà là sự chỉ định, bầu theo qui định của pháp luật.
Nếu có quy hoạch, thì quy hoạch đó thuộc đề án vị trí việc làm và đề án nhân sự mà CSGD đã trình cho cơ quan có thẩm quyền thông qua. Vị trí các thành viên đương nhiên của HĐT cũng phải theo quy định pháp luật.
Video đang HOT
Đối với các thành viên do tập thể giảng viên, viên chức người lao động bầu thì cơ quan quản lý càng không thể chỉ định, cử, hoặc “quy hoạch” vì nếu làm như vậy, quyền của tập thể giảng viên, viên chức và người lao động của CSGD bị xâm phạm.
Điều 16, Hội đồng trường ĐH công lập tự chủ có thẩm quyền quyết định hiệu trưởng nhà trường theo thủ tục quy định tại Quy chế tổ chức và hoạt động của trường và trình cơ quan có thẩm quyền ra quyết định công nhận. Nghĩa là, Hiệu trưởng trường đại học do HĐT thực hiện qui trình bầu theo Qui chế tổ chức và hoạt động mang tính nội bộ của CSGD.
Cơ quan quản lý có thẩm quyền chỉ ra quyết định công nhận kết quả bầu mà thôi. Bộ NN&PTNT đã làm đúng như thế với Học viện Nông nghiệp, Bộ trưởng không “bổ nhiệm” Chủ tịch Hội đồng trường và Hiệu trưởng, chỉ công nhận kết quả bầu 2 chức danh này của HĐT.
GS.TS Trần Đức Viên
Không bao giờ có chuyện “chia phần”
Học viện Nông nghiệp có phải thực hiện nghĩa vụ nộp phần trăm số kết dư của trường với cơ quan chủ quản không?
Không, không bao giờ có chuyện “chia phần” đậm nét xôi thịt như vậy của cơ quan chủ quản đối với một CSGD trực thuộc. Đây là lần đầu tiên tôi nghe thấy “câu chuyện” thật như bịa lạ lùng này trong lịch sử giáo dục Việt Nam.
CSGD dùng số kết dư để tiếp tục đầu tư, để liên tục nâng cao, cải thiện CSVC và điều kiện làm việc cũng như mức sống cho thày và trò nhà trường trong đào tạo, NCKH và dịch vụ xã hội, làm gì có chuyện phải “trích nộp cơ quan quản lý tối đa không quá 30% kết quả tài chính sau khi nộp thuế như cơ sở trường ĐH Tôn Đức Thắng.
Mức nộp cụ thể do cơ quan quản lý cấp trên trực tiếp quyết định” như báo chí đưa tin? Qui định pháp luật nào cho phép cơ quan chủ quản làm như vậy?
Hơn thế, với Học viện Nông nghiệp Việt Nam, cơ quan chủ quản là Bộ NN&PTNT còn đầu tư quyết liệt và dứt điểm các chương trình đầu tư trung hạn nâng cấp Học viện giai đoạn I (sẽ hoàn thành năm 2020) và chuẩn bị đầu tư nâng cấp Học viện giai đoạn II với số kinh phí lên đến hàng trăm tỷ đồng.
Lãnh đạo Bộ đã làm việc trực tiếp với Ngân hàng thế giới và các bộ ngành liên quan để Học viện có được dự án đầu tư với số t.iền tới 54,2 triệu USD, bắt đầu thực hiện từ năm 2019, và sẽ hoàn thành vào năm 2022.
Luật số 34 sẽ có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2019, theo ông Nghị định hướng dẫn Luật cần phải như thế nào để khi thực hiện tự chủ, các trường đại học thấy đó là tự chủ thực sự chứ không nửa vời? Sự minh bạch quản lý giữa Hội đồng trường với cơ quan chủ quản?
Xã hội đang trông chờ và kỳ vọng nhiều ở Nghị định này. Luật số 34 là sự thể hiện ý chí lãnh đạo của Đảng tại Nghị quyết TW 6 và các Nghị quyết, Quyết định khác của Đảng có liên quan đến giáo dục và đào tạo.
Nghị định phải đảm bảo yêu cầu về mặt chất lượng, đó là phải qui định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật cụ thể, rõ ràng, dễ hiểu, không “uốn éo” để ai cũng có thể chấp hành và thực hiện đúng.
Đặc biệt, cần tránh tối đa các từ và cụm từ mập mờ, bất định, đa nghĩa, dễ suy diễn theo các cách hiểu khác nhau, kiểu như “theo qui định của pháo luật’ nhưng không nói rõ là pháp luật nào, nhất là trong khi hệ thống pháp luật của chúng ta còn chưa hoàn chỉnh.
Có lẽ vì chưa có Nghị định, nên mới có chuyện “lời qua tiếng lại” giữa CSGD và cơ quan chủ quản như giữa TDTU và TLDLD.
Việc lùm xùm hiện nay giữa TLDLD với TDTU cũng là một dịp tốt để Ban soạn thảo Nghị định qui định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật số 34 chỉnh sửa, bổ sung thêm những điều cần thiết trước khi xin ý kiến rộng rãi và ban hành chính thức.
Muốn vậy, Nghị định phải bám sát tinh thần của Nghị quyết TW 6-NQ/TW, Nghị quyết TW 19-NQ/TW và Luật số 34 và Quyết định 105 của Ban chấp hành TW.
Xin trân trọng cám ơn ông!
Hồng Hạnh
Theo Dân trí
"Không giảng dạy, không nghiên cứu mà vẫn xưng danh giáo sư là không ổn"
Các GS,PGS đã nghỉ hưu, hoặc đã chuyển vị trí làm việc sang lĩnh vực không còn tiếp tục hoạt động giáo dục và khoa học (làm 'quan' chẳng hạn), theo qui định của Luật giáo dục hiện hành (Điều 71) thì "GS,PGS là chức danh của nhà giáo đang giảng dạy ở cơ sở giáo dục đại học". Như vậy, những người này đương nhiên không còn giữ chức danh GS,PGS mà ta vẫn gọi họ bằng danh xưng GS, PGS là không ổn.
Đó là ý kiến của GS.TS Trần Đức Viên, Học viện Nông nghiệp Việt Nam khi trao đổi với phóng viên Dân trí về việc Giáo sư nên là chức danh hay chức vụ và bầu Hội đồng giáo sư các cấp sắp tới. Dân trí tiếp tục đăng phần 2 của cuộc phỏng vấn này.
(Bài 1: Bổ nhiệm Hội đồng giáo sư: Cần người liêm chính, khả tín để loại bỏ thói háo danh)
Giáo sư - nên là chức vụ nghề nghiệp
Phóng viên: Thưa ông, giáo sư, phó giáo sư hiện nay nên hiểu là chức danh hay chức vụ nghề nghiệp?
GS.TS Trần Đức Viên: Nếu GS là chức danh thì giáo sư là một sự ghi nhận, sự tôn vinh của xã hội, sự vinh danh của nhà nước cho một cá nhân dựa trên bộ tiêu chí được nhà nước ban hành và được xã hội tôn trọng; và nhà nước đứng ra phong tặng chức danh (hay danh hiệu) này.
Danh hiệu này đi suốt cuộc đời người được phong tặng, và cũng không thể bị (nhà nước) tước bỏ, trừ trường hợp rất đặc biệt. Ở đây cũng không có chuyện bổ nhiệm chức danh.
Nếu 'giáo sư', 'phó giáo sư' là một chức vụ khoa học, thì phải được nhà nước hay cơ quan được nhà nước ủy quyền, có thể là cơ quan quản lý giáo dục cao nhất hay Hội đồng GS nhà nước, hay cơ sở giáo dục đại học bổ nhiệm cho cá nhân nhà giáo, nhà khoa học trong thời gian giảng dạy ở trường Đại học đó nếu họ hội đủ các điều kiện và tiêu chuẩn theo qui định (của nhà nước hoặc của nhà trường).
Khi họ về hưu, chuyển công tác khác, hoặc không xứng đáng nữa thì miễn nhiệm và cơ sở giáo dục tuyển chọn người khác để bổ nhiệm.
Cho đến nay, chúng ta vẫn xem GS,PGS vừa là chức danh, vừa là chức vụ, vừa phong tặng, vinh danh, vừa bổ nhiệm.
Hàng năm (trừ năm nay) Hội đồng chức danh Giáo sư nhà nước tổ chức phong tặng trao giấy chứng nhận đủ tiêu chuẩn cho các GS,PGS, sau đó các vị 'đủ tiêu chuẩn và điều kiện' này mới về lại các trường đại học làm thủ tục 'xin' bổ nhiệm, và (tuyệt đại đa số) được nhà trường bổ nhiệm.
Ở xứ ta còn có chuyện thật như bịa, ấy là phạm Luật một cách có tổ chức và liên tục kéo dài mà không ai bị xử lý, dù là phê bình, nhắc nhở.
Điều 71. Luật Giáo dục được Quốc hội khóa XI ban hành ngày 14 tháng 6 năm 2005 về giáo sư, phó giáo sư đã qui định "Giáo sư, phó giáo sư là chức danh của nhà giáo đang giảng dạy ở cơ sở giáo dục đại học"; thế nhưng những người đã nghỉ hưu, những người đã không còn giảng dạy và NCKH tại một cơ sở giáo dục đại học nào nữa vẫn được phong tặng và bổ nhiệm, nhiều vị vốn là người 'đẻ' ra Luật nay không còn tham gia giảng dạy hay NCKH nữa vẫn 'vô tư' để mọi người gọi mình là Giáo sư!
Những bất cập này đã tác động không nhỏ đến tâm lý xã hội.
GS.TS Trần Đức Viên - Học viện Nông nghiệp VN
Vậy còn danh xưng của các nhà giáo, nhà khoa học này khi không còn là GS,PGS (đang làm việc) nữa, thưa ông?
Tuyệt đại đa số các GS, PGS đã được Nhà nước phong từ trước đến nay đều rất xứng đáng, cả về phẩm chất và năng lực. Có người đã mất, có người t.uổi cao, có người sức khỏe yếu, có người chuyển công tác nên không còn điều kiện để có thể tiếp tục hoạt động đào tạo và NCKH... Nhưng họ vẫn được xã hội tôn trọng và cộng đồng các nhà khoa học cùng chuyên môn ngưỡng mộ và tin yêu, vì họ đã có những đóng góp rất xứng đáng cho đào tạo, cho khoa học, cho nhà trường và cho xã hội.
Các GS,PGS đã nghỉ hưu, hoặc đã chuyển vị trí làm việc sang lĩnh vực không còn tiếp tục hoạt động giáo dục và khoa học (làm 'quan' chẳng hạn), theo qui định của Luật giáo dục hiện hành (Điều 71) thì "GS,PGS là chức danh của nhà giáo đang giảng dạy ở cơ sở giáo dục đại học". Như vậy, những người này đương nhiên không còn giữ chức danh GS,PGS mà ta vẫn gọi họ bằng danh xưng GS, PGS là không ổn.
Theo QĐ37, sẽ có các GS,PGS không còn đủ tiêu chuẩn sau mỗi lần rà soát, đ.ánh giá (5 năm một lần), hay trường hợp được bổ nhiệm chức danh giáo sư, phó giáo sư tại cơ sở giáo dục đại học này khi chuyển sang làm công tác giảng dạy tại cơ sở giáo dục đại học khác nhưng cơ sở giáo dục đại học họ chuyển đến không có nhu cầu của chức danh giáo sư, phó giáo sư hoặc chuyển đến cơ quan, tổ chức không thực hiện công tác giảng dạy hoặc doanh nghiệp, thì có nên có một cái 'danh' nào đó cho họ không. Ví dụ như có gọi họ là "nguyên GS,PGS" hoặc chọn một từ nào đó phù hợp hơn không?
Ở các nước Âu - Mỹ có một danh xưng 'Emeritus Profecsor' (GS đã nghỉ hưu với hàm ý danh dự), việc họ có được cộng đồng khoa học của nơi họ làm việc và các đồng nghiệp cùng chuyên môn kính trọng và ngưỡng mộ ở mức độ nào là thùy thuộc vào chính năng lực khoa học và đạo đức nghề nghiệp của họ, nhưng Nhà nước cũng nên có một qui định nào đó mang tính "kim chỉ có đầu", nhất là ở một đất nước còn nặng về sỹ diện (hão) như xứ ta.
Có lẽ là bản thân họ (các nhà khoa học thực sự) cũng vẫn cảm thấy tự hào, hãnh diện về danh hiệu ấy (Emeritus Profecsor hay một danh xưng nào tương tự như thế); còn những người không xứng đáng, thì cũng không vì thế mà 'mất mặt'.
Vậy, theo ông, phải gọi như thế nào cho chuẩn?
Đúng ra phải gọi là 'chức vụ', danh xưng ấy phù hợp với thông lệ quốc tế; hơn nữa trên thực tế, GS hay PGS đều gắn với các nhiệm vụ cụ thể nào đó của cơ sở giáo dục đại học (CSGDĐH), với vị trí việc làm cụ thể của một Nhà trường.
Có người coi việc dùng danh xưng 'chức danh' là bước 'lùi' so với Quyết định 131-CP do cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng ký ngày 29/4/1980... công nhận chức vụ khoa học (đợt I).
Tháng 3/2016 Trường Đại học Tôn Đức Thắng tự bổ nhiệm các chức vụ (position) giáo sư, phó giáo sư của họ; việc làm ấy, đã như một cơn "địa chấn", gây ra bao cuộc tranh luận, phần nhiều là trái chiều, gay gắt. Ý kiến của ông về vấn đề này như thế nào?
Thực ra ở nhiều nước, việc bổ nhiệm chức vụ này là công việc bình thường của các trường đại học; và thậm chí là trường còn phân cấp cho các khoa, viện giống như phân cấp trong đào tạo vậy, xuất phát từ nhu cầu phát triển của khoa, xây dựng thương hiệu của Nhà trường...
Vì vậy, điều kiện và tiêu chuẩn là do mỗi trường, mỗi khoa xây dựng nên, phù hợp với quá trình phát triển của trường, của khoa, thể hiện đẳng cấp và văn hóa của mỗi khoa, mỗi trường, không có GS,PGS "cả làng", cũng không có giáo sư "cấp nhà nước".
Không tham gia giảng dạy thì không nên xưng danh là giáo sư?
Công nhận giáo sư - thực hiện như Tự chủ đại học
Nhiều ý kiến cho rằng, không nên tiếp tục duy trì Hội đồng chức danh giáo sư nhà nước như hiện nay vì như vậy đi ngược lại với xu thế của thế giới?
Tuy rằng, trên thế giới chỉ còn vài ba nước có có nền giáo dục đại học phát triển là còn tồn tại HĐCDGSNN, nhưng trong điều kiện cụ thể hiện nay của Việt Nam, chúng ta vẫn nên và cần duy trì HĐCDGSNN, để qui định những vấn đề chung nhất của việc xét, bổ nhiệm và miễn nhiệm này, như việc xác định điều kiện và tiêu chuẩn tối thiểu (điểm "sàn") chẳng hạn.
Nhưng cũng nên mạnh dạn thí điểm rồi sau đó giao quyền cho các cơ sở giáo dục đại học tự làm công việc xét và công nhận GS,PGS như cách Chính phủ đang làm với Tự chủ đại học vậy.
Công việc này cần phải được phân cấp mạnh mẽ hơn nữa theo tiến trình tự chủ; vì hiện nay chưa có qui định nào cho phép các trường được tự xây dựng bộ quy định tiêu chuẩn xét, bổ nhiệm chức vụ GS,PGS của CSGDĐH. Thủ trưởng cơ sở giáo dục đại học hiện nay mới chỉ được phép thực hiện quy trình bổ nhiệm các chức danh này.
Vậy, theo ông vấn đề này sẽ thực hiện thí điểm như thế nào?
Căn cứ để giao thí điểm có thể là đội ngũ (số lượng GS,PGS), năng suất khoa học (số lượng công bố quốc tế và tương đương, trong đó có NSKH của 5 năm liền kề), nhất là sự tự nguyện và quyết tâm của cơ sở giáo dục.
Cách làm hiện nay mới chỉ thấy 'bóng dáng' tự chủ của các Trường qua việc giao quyền cho 'người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học ra quyết định bổ nhiệm chức danh GS,PGS đối với ứng viên có đủ điều kiện" (Mục 4 Điều 27. "Trình tự xét bổ nhiệm chức danh GS,PGS").
Theo tôi, điều đầu tiên để nhà nước có thể tin tưởng giao quyền tự chủ việc xét và bổ nhiệm các chức vụ GS,PGS là các cơ sở giáo dục này cần phải có dữ liệu khoa học về đội ngũ giảng dạy đại học của họ (TS,GS,PGS); để từ đó xây dựng hệ thống tính điểm xét công nhận GS, PGS của riêng CSGD này. Ví dụ như 5 hay 4 điểm cho 1 công bố trên SCI, 3 hay 2 điểm cho SCIE, 2 hay 1 điểm cho Scopus, hội thảo quốc tế hoặc hội thảo trong nước có phản biện, ngôn ngữ sử dụng là tiếng Anh được 1 điểm...
Ngay trong một trường, một khoa cũng phần phân định rõ các điều kiện và tiêu chuẩn của họ, ví dụ như thế nào là "nghiên cứu xuất sắc", thế nào là "đóng góp xuất sắc"...
Bộ tiêu chuẩn của HDCDGSNN chỉ là 'khung pháp lý' không đ.ánh giá được chi tiết từng người xem họ có đạt chuẩn hay không và đạt chuẩn như thế nào; các trường, sau khi có 'điểm sàn' tùy theo điều kiện và thực trạng của mình, đưa ra các điều kiện và tiêu chí cao hơn phù hợp với từng ngành, không thể yêu cầu ngành lịch sử có điều kiện và tiêu chuẩn xét, bổ nhiệm, miễn nhiệm như ngành công nghệ sinh học ....
Nghĩa là tất cả các trường và các chuyên ngành đều phải xây dựng bộ tiêu chuẩn dựa trên khung tiêu chuẩn chung, đó là các tiêu chuẩn về giảng dạy, nghiên cứu khoa học, đóng góp cho chuyên ngành, đóng góp cho trường, và đóng góp cho xã hội.
Mỗi ngành, mỗi trường sẽ có "điểm chuẩn" riêng để duy trì và khẳng định 'tầm cỡ' của một ngành khoa học, của một trường đại học. Khi ấy, chức vụ GS,PGS mặc nhiên được gắn với tên trường đại học, không còn là GS "cả nước" nữa; và chỉ khi ấy thì chức vụ GS,PGS mới thực sự gắn với vị trí việc làm, các cơ sở đào tạo bổ nhiệm, sử dụng các "vị trí việc làm" này, và việc các cơ sở giáo dục đại học miễn nhiệm các chức vụ này sẽ là điều bình thường, thể hiện vai trò tự chủ của cơ sở giáo dục đại học.
Nhiều trùng lặp giữa Hội đồng cơ sở và Hội đồng ngành
Về quy trình, trình tự thủ tục 3 cấp hội đồng còn khá nặng nề, gây khó khăn cho nhà khoa học, vì mọi người chưa thấy có sự khác biệt rõ nét giữa 3 cấp hội đồng?
Sắp tới (nghĩa là sau 5 năm nữa) cũng nên xem xét bỏ một số công đoạn không cần thiết vì có sự trùng lặp giữa HĐCS và Hội đồng ngành, liên ngành.
Thực ra đ.ánh giá báo cáo khoa học tổng quan và kiểm tra trình độ ngoại ngữ ở cả Hội đồng chức danh GSCS và HĐ ngành đều rất hình thức, không thực chất; hình như chưa có ai bị trượt vì báo cáo khoa học tổng quan, còn trượt ngoại ngữ ở Hội đồng ngành, liên ngành rất ít, trừ những ứng viên quá lười, không chịu khó ôn luyện trước khi HĐ đ.ánh giá trình độ ngoại ngữ, còn cứ chịu khó "học thuộc" là qua.
Hơn nữa, trình độ tiếng Anh của đa số các ứng viên trong các năm tới sẽ khác xa so với thế hệ cha anh họ, chưa dám nói là thậm chí ứng viên còn giỏi ngoại ngữ hơn thành viên Hội đồng.
Thiển nghĩ, khi đã có các tiêu chuẩn và điều kiện tường minh của các thành viên hội đồng và của các ứng viên rồi, nhất là các tiêu chuẩn về công bố quốc tế, thì cũng nên mạnh dạn giao công việc này về cho các trường, và đó mới là thông lệ quốc tế; khi đó có thể bỏ Hội đồng ngành, liên ngành.
Thời gian qua, đã có những hội đồng ngành/liên ngành để lại tai tiếng, chứ không phải hội đồng cơ sở. Người ta vẫn truyền tai nhau về Hội đồng liên ngành nọ, hầu hết thành viên Hội đồng không có công bố quốc tế, quá nửa thành viên Hội đồng không nghe nói thông thạo tiếng Anh, đã "dũng cảm" liên tục đ.ánh trượt (bằng bỏ phiếu và một số qui định nội bộ chẳng giống ai) một số ứng viên có hàng chục công bố quốc tế và trình độ tiếng Anh của họ gần như tiếng mẹ đẻ.
HĐ Nhà nước khi ấy chỉ còn giữ vai trò quản thay mặt nhà nước, nếu cần, giám sát hoạt động của HĐCDGSCS, thanh tra, kiểm tra, đề ra 'luật chơi chung' và các công việc chuyên môn khác. Có người lo rằng, Hội đồng cơ sở sẽ bình duyệt không nghiêm túc, do cả người xét và ứng viên đều là 'người nhà', trong khi tâm lý 'một trăm cái lý không bằng một tý cái tình' vẫn đang ngự trị, điều đó khó tránh khỏi.
Hội đồng giáo sư Nhà nước chỉ nên giữ vai trò là giám sát hoạt động của Hội đồng giáo sư cơ sở
Nhưng điều đó hoàn toàn có thể bị loại trừ khi chúng ta đã có được bộ các tiêu chuẩn và điều kiện của Hội đồng và ứng viên tường minh, tiệm cận với các chuẩn mực quốc tế, trong đó công bố trên các tạp chí khoa học chuyên ngành quốc tế có uy tín là tiêu chuẩn bắt buộc, thưa ông?
Đúng vậy! Theo thông lệ quốc tế, thì việc xét phong GS,PGS là việc của các đại học (của HĐ cơ sở như ở ta), họ tự làm việc ấy theo nhu cầu của chính họ. Vì vậy, cần củng cố Hội đồng cơ sở trên cơ sở các tiêu chuẩn và điều kiện được quốc tế hóa với sự tư vấn, giám sát, kiểm tra, đ.ánh giá, hướng dẫn... của HĐCDGS Nhà nước.
Người ta mong là, 10-15 năm nữa công việc xét phong chức vụ GS, PGS là công việc thường niên của các CSGDĐH, không còn tồn tại Hội đồng ngành, liên ngành và thậm chí là cả Hội đồng CDGSNN nữa.
Bộ trưởng có thể không phải là Chủ tịch Hội đồng GSNN
Có ý kiến cho rằng, để phù hợp với thông lệ quốc tế cũng nên bỏ quy định bắt buộc Chủ tịch HĐGSNN là Bộ trưởng, ông thấy thế nào?
Đây là hoạt động nghề nghiệp, hoạt động chuyên môn của cộng đồng các nhà khoa học thì nên trao lại công việc này cho cộng đồng các nhà khoa học.
Nếu thật cần thiết (như để đảm bảo sự lãnh đạo toàn diện và tuyệt đối mọi hoạt động chẳng hạn), thì về mặt quản lý nhà nước, không thiếu gì cách để Bộ trưởng Bộ GD&ĐT quản lý hoạt động này, ví dụ như Thủ tướng có thể ủy quyền cho Bộ trưởng Bộ GD&ĐT quản lý hay giám sát hoạt động của Hội đồng CDGSNN chẳng hạn.
Cố gắng tránh tối đa lối tư duy "hành chính hóa", tránh biến hội đồng học thuật thành một thứ "cung bậc" của chính quyền, vì vậy chủ tịch Hội đồng từ cấp cơ sở đến cấp nhà nước nên là các nhà khoa học có uy tín cao, được cộng đồng khoa học trong nước và các nhà khoa học nước ngoài cùng chuyên môn kính trọng và thừa nhận.
Quy định chủ tịch Hội đồng các cấp là GS đầu ngành, rồi lại quy định Chủ tịch HĐ Nhà nước là Bộ trưởng, nghe không được thuận tai cho lắm, dù có thể các vị ấy với thành tích KH của mình, hoàn toàn xứng đáng, và còn hơn thế nữa, với chức danh GS chủ tịch HĐCDGSNN.
Đã không phải là một cấp hành chính, thì cũng bỏ luôn quy định các thành viên HĐ tham gia không quá 2 nhiệm kỳ liên tiếp. Ai vẫn đang hoạt động KHCN và giảng dạy, vẫn công bố quốc tế, vẫn được cộng đồng khoa học của họ tín nhiệm và ngưỡng mộ, vẫn đảm bảo sức khỏe về thể chất và tinh thần, thì việc tham gia hay không tham gia Hội đồng là việc của Hội đồng và của cá nhân nhà khoa học.
Trong điều kiện hiện nay, chúng ta chưa vội phân chia các chức danh này thành 3 cấp Trợ lý Giáo sư (Assistant Professor), Phó Giáo sư (Associate Professor) và Giáo sư (Professor); và cũng chưa đến lúc phân chia thành 3 ngạch của chức danh này là GS hay PGS nghiên cứu, giảng dạy và phục vụ như nhiều nước tiên tiến đang làm.
Vậy, nhà nước phải có một cơ chế giám sát?
Người ta thấy là, việc xét (sàng lọc, thẩm định) qua 3 cấp Hội đồng nghe rất chặt chẽ, nghiêm túc và tường minh; tiếc là trên thực tế có ứng viên có số điểm qui đổi cao gấp nhiều lần điểm tối thiểu vẫn trượt là do phiếu tín nhiệm không đạt.
Có người cho rằng, đây không phải là 'phiếu tín nhiệm', mà là "phiếu vừa lòng". Cơ chế nào xác định trách nhiệm của các cấp Hội đồng và của người thẩm định hồ sơ của các ứng viên này? Cơ chế nào giúp cơ quan quản lý và xã hội có thể giám sát, kiểm tra, thanh tra qui trình và quá trình bỏ phiếu tín nhiệm?
Nên chăng, Hội đồng phải giải trình công khai lý do các ứng viên không được công nhận đủ tiêu chuẩn. Nếu được như thế, sẽ làm các ứng viên 'trượt', và cả xã hội nữa, tâm phục khẩu phục, vì rất công khai và dân chủ; hạn chế tối đa trường hợp giáo sư 'dởm' đ.ánh trượt giáo sư 'thiệt'.
Trân trọng cám ơn ông về cuộc trao đổi này!
Hồng Hạnh
Theo Dân trí
Bổ nhiệm Hội đồng giáo sư: Cần người liêm chính, khả tín để loại bỏ thói háo danh Xã hội và cộng đồng khoa học đang mong đợi sự ra đời của Hội đồng giáo sư nhà nước nhiệm kỳ 2019-2023 theo tiêu chuẩn đã được Chính phủ qui định trong Quyết định 37. Vậy, làm thế nào để chọn được các Hội đồng Giáo sư có uy tín khoa học, tự trọng và trách nhiệm? Phóng viên Dân trí đã...