Làm sao chấm dứt văn mẫu?

Một khẩu lệnh mà Bộ trưởng Bộ Giáo dục – Đào tạo Nguyễn Kim Sơn đưa ra cho năm học mới 2021 – 2022 là phải chấm dứt học và học theo văn mẫu.

Văn mẫu đang là một vấn nạn của ngành giáo dục.

Bộ trưởng Bộ Giáo dục & Đào tạo – Nguyễn Kim Sơn xuất thân từ khoa Văn của Trường Đại học KHXH&NV Hà Nội, nên ông không khó khăn gì để nhận ra “văn mẫu dẫn tới triệt tiêu sự sáng tạo của thầy và trò”. Thế nhưng, làm sao chấm dứt văn mẫu, lại là một câu chuyện không đơn giản.

Văn mẫu bắt đầu từ đâu? Trước năm 1990, không hề có văn mẫu. Theo giới nghiên cứu thì phác thảo đầu tiên của văn mẫu là “Bộ đề thi và đáp án môn văn” do Giáo sư Phan Cự Đệ chủ biên, gồm hai tập có khoảng 200 đề văn và những đáp án sơ lược, dưới dạng gạch đầu dòng. Hình thức hướng dẫn sơ khai ấy, chưa đáng gọi là văn mẫu. Bởi lẽ, văn mẫu từng bước trở thành bài làm hoàn chỉnh, và giáo viên đọc cho học sinh chép nguyên văn, không sai một từ, không thiếu một dấu câu.

Học thuộc lòng văn mẫu để có điểm cao, khiến học sinh không chịu tư duy, chỉ chép ra chứ không hiểu hay dở thế nào. Nhiều học sinh ở trường đạt 10 điểm môn văn nhưng không biết thao tác cần thiết của một bài văn như thế nào, và càng không có khái niệm dàn ý ra sao. Thậm chí, 100 bài thi môn văn thì 99 bài giống nhau, kiểu “trong tác phẩm X em thích nhất là đoạn Y”.

Vậy, ai viết văn mẫu? Đều là những giáo sư, tiến sĩ cả. Biên soạn văn mẫu không khác gì một nghề có thu nhập cao, vì sách tái bản liên tục. Nhà văn Trần Đồng Minh (nguyên giáo viên Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong, TP.HCM) từng bỏ công sưu tầm hơn 50 bài văn của các học sinh từng đoạt giải cao tại kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, để làm tài liệu giảng dạy rất tâm đắc. Tuy nhiên, khi nhà văn Trần Đồng Minh gợi ý xuất bản cuốn sách tập hợp những bài văn hay kia, thì nhiều nhà xuất bản lắc đầu từ chối, với lý do: “Văn mẫu phải chung chung một chút, chứ độc đáo và riêng biệt thì giáo viên và học sinh khó làm theo để đạt điểm cao”.

Văn mẫu tràn lan, không chỉ có văn mẫu cho bậc trung học cơ sở và trung học phổ thông, mà còn có văn mẫu cho bậc tiểu học. Nhà giáo Nguyễn Đức Hùng có nhiều năm tham gia biên soạn văn mẫu, thú nhận: “Văn mẫu ở bậc trung học không nguy hại bằng bậc tiểu học. Chép văn mẫu là một tội trong giáo dục. Nó xuất phát từ việc người lớn không tin tưởng vào khả năng của học sinh. Đây là lỗi của người dạy nhưng xuất phát từ bệnh thành tích nặng nề, từ sự tham vọng ảo tưởng muốn mọi điểm số tuyệt đối. Ở góc độ xã hội, việc chép văn mẫu để có điểm cộng với việc lười đọc, lười tư duy sẽ dẫn đến việc tâm hồn trơ trọi, thái độ ứng xử khô khan, phỉ báng giá trị nhân văn, quay về giá trị thực dụng. Khi một bộ phận người quen việc lấy cái của người khác thành của mình, họ sẽ không còn biết xấu hổ”.

Khi nghe tin Bộ trưởng Bộ Giáo dục = Đào tạo- Nguyễn Kim Sơn muốn kết liễu tệ nạn văn mẫu, giáo sư Trần Đình Sử cho rằng, việc này bảo khó cũng rất khó vì phải rất công phu, nhưng bảo dễ thì cũng hoàn toàn có thể làm được. Hiện tượng văn mẫu chỉ mới xuất hiện trong 30 năm trở lại đây với xu hướng buông lỏng chỉ đạo trong giáo dục và nhiều thứ khác trong cả nước.

Giáo sư Trần Đình Sử.

Theo giáo sư Trần Đình Sử, sở dĩ “văn mẫu” lan tràn trong nhà trường là do lãnh đạo ngành giáo dục một thời dài đã không kiên quyết đổi mới cách học và cách thi, không đổi mới cách ra đề, vẫn áp dụng cách ra đề trong dó yếu cầu phần học thuộc là chủ yếu, khiến cho “văn mẫu” có đất dụng võ. Những năm gần đây đề thi quốc gia đã có thêm văn bản không thuộc sách giáo khoa để làm văn nghị luận, song vẫn còn kèm thêm một câu hỏi về bài văn học trong sách giáo khoa để cho học sinh chứng tỏ tài học thuộc, rất cũ. Vậy là vẫn còn dung dưỡng thói học đọc chép.

Muốn chấm dứt nạn “văn mẫu” thì trước hết phải kiên quyết thay đổi chỉ đạo cách dạy học văn, thay đổi cách ra đề văn trong bài tập và trong các kì thi. Đặc biệt cục khảo thí phải thay đổi triệt để cách ra đề của mình theo yêu cầu của chương trình mới. Nếu ngành giáo dục thay đổi thì các loại sách “văn mẫu” tự nhiên sẽ chết, vì sẽ không ai mua.

Sau khi được đích thân Bộ trưởng Bộ Giáo dục – Đào tạo Nguyễn Kim Sơn gọi điện nhờ hiến kế chấm dứt văn mẫu, giáo sư Trần Đình Sử bày tỏ: “Mở cuộc chiến chống tệ nạn dạy”văn mẫu”vào thời điểm này là rất đúng lúc. Vì chúng ta đang bước vào thực thi chương trình giáo dục mới. Bốn năm nữa là xong thời hạn viết sách giáo khoa mới và dạy theo chương trình mới và sách giáo khoa mới. Bốn năm tới sẽ là bốn năm tập dượt. Đây là thời điểm vàng để thực hiện triệt để theo chương trình mới. Xin đừng lấy lý do hiện vẫn có bộ phận học theo sách cũ để mà thi theo cách cũ. Hết bốn năm nữa, nếu thực hiện tốt, với tinh thần quyết liệt, chắc chắn chúng ta sẽ loại bỏ được văn mẫu. Và từ bốn năm sau, cách học mới sẽ được củng cố, trình độ học sinh sẽ dần dần được nâng lên theo chương trình mới”.