Kỷ luật bằng sự xấu hổ hay bạo hành tinh thần học sinh

Bằng cách làm học sinh xấu hổ, nhà trường cho rằng có thể dễ dàng điều khiển hành vi của học sinh và khiến học sinh ngoan ngoãn hơn.

Thẹn thùng với câu hỏi

Con gái tôi học cấp 2 ở một trường tư vốn thuộc dòng công giáo ở Pháp, mặc dù gia đình tôi không theo đạo. Trường học có những quy định khá nghiêm khắc, ví dụ như học sinh không được phép mặc quần soóc, áo hai dây, không mặc quần bò rách hay váy ngắn trên đầu gối, không nhuộm tóc…

Có lần, con tôi kể có bạn thân bị phạt vì trời nóng quá và bạn mặc áo hai dây tới lớp. Tôi hỏi, vậy hình phạt là gì? Có bị nêu tên trước lớp hay trước toàn trường không?

Tuổi học trò của tôi đã quá quen thuộc với những hình phạt kiểu ghi tên vào sổ đầu bài, bị nêu tên trước lớp trong giờ cô chủ nhiệm…

Con tôi tròn mắt hỏi, tại sao phải nêu tên, như thế thì bạn ấy xấu hổ chết mất. Có ai muốn người khác biết là mình bị phạm lỗi và bị phạt đâu mẹ. Giám thị phạt bạn ấy ngồi 1 tiếng trong phòng học, không được ra chơi; và đưa cho bạn ấy 1 chiếc áo khác để mặc ở bên ngoài.

Tôi chợt thẹn thùng với câu hỏi của mình.

Tuổi học trò của tôi đã quá quen thuộc với những hình phạt kiểu ghi tên vào sổ đầu bài, bị nêu tên trước lớp trong giờ cô chủ nhiệm và nặng hơn thì nêu tên bêu xấu trước toàn trường. Chỉ vì tôi luôn là con ngoan trò giỏi, chưa từng chịu bất kỳ hình phạt nào, nên tôi đã không nhận thức được, những hình phạt kiểu “bêu xấu” như vậy độc hại tới mức nào.

Nghề giáo là một công việc nhọc nhằn, bên cạnh việc truyền đạt kiến thức cho học sinh, giáo viên còn phải có kỹ năng quản lý lớp học và giải quyết các vấn đề liên quan tới hành vi, tâm tư tình cảm học trò trong khuôn viên nhà trường. Những vấn đề ngoài chuyên môn đòi hỏi giáo viên phải có kỹ năng con người thật tốt.

Để xây dựng kỷ luật trong trường học và lớp học, hình phạt “nêu tên” công khai được áp dụng rộng rãi. Bằng cách làm học sinh xấu hổ, nhà trường cho rằng họ có thể dễ dàng điều khiển hành vi của học sinh và khiến học sinh trở nên ngoan ngoãn hơn. Suy cho cùng, hình phạt này bắt nguồn từ một mục đích (được cho là) tốt.

Thời học trò của tôi chứng kiến không ít lần các học sinh được gọi tên, mời đứng lên trước toàn trường vì tội bỏ học, quậy phá trong giờ học hoặc vì một tội lỗi nào đó mà lứa tuổi “nhất quỷ, nhì ma, thứ ba học trò” có thể nghĩ ra nhằm giải phóng bớt nguồn năng lượng thừa thãi. Chủ yếu những bạn được nêu tên trong buổi chào cờ là nam, có lẽ các bạn nữ ngoan ngoãn hơn, hoặc có thể các bạn nữ “sợ” hình phạt này hơn các bạn nam nên chú ý hơn tới hành vi của mình.

Cũng không ít lần tôi được nghe các bài giảng đạo lý giáo viên chủ nhiệm vì bạn nọ bạn kia quên mặc đồng phục, đi học muộn làm cho lớp bị trừ điểm thi đua; hay nghe giáo viên bộ môn thoá mạ vì tội “học dốt như bò đội nón”, giảng mãi vẫn không hiểu bài.

Mục đích tốt?

Giáo viên, một lần nữa, vẫn cho rằng mình làm vậy vì mục đích tốt là muốn học trò chịu khó học hơn, học giỏi lên và cư xử ngoan hơn. Thế nhưng ngược lại, hình thức kỷ luật nêu tên khiến học trò xấu hổ, gây ra cảm giác nhục nhã, đau đớn, khiến cho học trò có những cảm giác tiêu cực về bản thân, cho rằng mình vô dụng. Hầu như giáo viên không hề nhận ra rằng mình đang “bạo hành tinh thần” học trò một cách thô bạo, xúc phạm trầm trọng tới nhân cách các em và thậm chí gây tổn thương về mặt tâm lý.

Có thể không phải học trò nào trong trường hợp này cũng bị tổn thương, nhiều em có thể chỉ cười “hềnh hệch” và bỏ qua; trong khi giáo viên thở dài thườn thượt bởi lũ học sinh “cá biệt”, nói thế chứ nói nữa vẫn như nước đổ lá khoai.

Nhưng đối với những học sinh có tính cách yếu đuối, điều đó lại trở thành một trải nghiệm chẳng vui vẻ gì, ngược lại, là sự đánh giá tiêu cực đau đớn về bản thân, khiến cho học sinh có cảm giác tội lỗi, rằng mình tồi tệ, không xứng đáng, không đủ năng lực.

Điều tiêu cực nhất ở hình phạt này là, học sinh bị làm cho xấu hổ thường không suy nghĩ về lý do tại sao hành vi của mình lại sai, mà chỉ nghĩ rằng chắc hẳn mình đã sai vì thầy, cô nói thế. Thậm chí, các em còn có thể có những hành động tiêu cực để phản kháng lại hình phạt này, nhất là khi các em cho rằng mình bị oan ức. Trường hợp cô nữ sinh An Giang là một ví dụ tiêu biểu.

Không nên bi quan

Nhiều người nói với tôi rằng, đừng nên quá bi quan, vì giáo viên bây giờ đang thay đổi rất nhiều rồi. Hiện tượng chửi bới, đánh đập học trò đã giảm hơn trước.

Tôi cũng công nhận rằng, qua quan sát, tôi thấy thời điểm hiện tại có rất nhiều chuyên gia về tâm lý học đường đang nỗ lực nâng cao nhận thức của giáo viên, đặc biệt là phổ biến rộng rãi các lý thuyết về tâm lý học tích cực. Nhưng tại sao suốt 30 năm qua hình phạt này vẫn còn tồn tại?

Tôi từng được nghe một cô giáo cấp 2 nói rằng, giờ giáo viên cũng sợ học sinh lắm, trên lớp phải giữ mồm giữ miệng chứ không chúng nó lại cho hết lên mạng xã hội. Vậy hoá ra, việc thay đổi của các giáo viên không phải là vì nhận thức từ bên trong, mà chẳng qua là vì các thầy cô sợ áp lực từ bên ngoài, sợ ảnh hưởng tới bản thân mình?

“Yêu cho roi cho vọt”, “thuốc đắng dã tật” là những đúc kết từ đời xưa của ông bà ta, mà nhiều bậc người lớn vẫn mang ra để giải thích cho những hình phạt nghiêm khắc của mình. Tuy nhiên, nếu bản thân giáo viên cũng không muốn bị đánh đập, bị nhục mạ, tại sao họ lại nghĩ mình được phép làm thế với học sinh? Nếu cấp trên cho phép sử dụng hình phạt đòn roi và nêu tên trước toàn trường đối với giáo viên, tôi tự hỏi, người giáo viên có lên mạng phản đối hay không.

Tôi còn nhớ, trong cuốn Hoàng tử bé, tác giả có viết 1 câu rất thấm thía: Người lớn nào cũng từng là trẻ con, nhưng ít ai trong bọn họ còn nhớ điều đó. Ngày còn đi học, chúng ta đã từng mong gặp được những thầy cô như thế nào?